juni 2013
Berlioz: Les nuits d'été
Karen Cargill & Scottish Chamber Orchestra o.l.v. Robin Ticciati
Een van de opvallende aspecten van Ticciati’s dirigeerkunst en het spel van het Scottish Chamber Orchestra is de helderheid en detail die uit de partituur naar voren komen.
Het Scottish Chamber Orchestra en Robin Ticciati hebben hun gloeiende geloofsbrieven in Berlioz al bewezen met de release van vorig jaar van de Symphonie fantastique (5/12). Die uitvoering combineerde een aangrijpend gevoel van scherp getimed drama met een spectrum aan orkestrale klanken die Berlioz' karakteristieke palet van instrumentaal timbre volledig weerspiegelden. Het was tegelijkertijd een uitvoering van grote finesse, een kwaliteit die ook deze nieuwe uitgave waardig is, waarin Les nuits d’été wordt gecombineerd met de liefdesscène uit Roméo et Juliette en de dramatische cantate La mort de Cléopâtre die Berlioz tevergeefs schreef voor de Prix de Rome in 1829. De fantasmagorische beelden van de Symphonie fantastique zijn verdwenen en in hun plaats zijn de tederheid, verrukking en weemoed van twee werken – Les nuits d’été en Roméo et Juliette – verbonden door Berlioz’ verliefdheid op de werken van Shakespeare. Beide tonen zijn rijke lyrische neigingen, waarbij Les nuits d’été getuigt van zijn volwassenheid en gevoeligheid in het matchen van muziek met woorden, iets dat de emotionele intensiteit van La mort de Cléopâtre van enkele jaren eerder ondersteunt en bezielt, ook al dacht de jury van de Prix de Rome daar anders over. Er is een opvallend verschil in schaal en intentie wanneer deze werken worden afgezet tegen de Symphonie fantastique, maar eenmaal tegen de SCO en Ticciati meten het perspectief tot in de puntjes.
Berlioz’s partituur is zo toepasselijk in Les nuits d’été, zo onlosmakelijk verbonden met de zin en gevoeligheid van de poëzie van zijn vriend Théophile Gautier, dat het moeilijk voor te stellen is dat de liederen en de orkestratie niet aanvankelijk naast elkaar zijn bedacht. Oorspronkelijk voor stem en piano, en voltooid in 1841, werden de zes liederen die Berlioz selecteerde uit Gautiers verzameling La comédie de la mort uit 1838 op verschillende tijdstippen later georkestreerd, twee voor specifieke zangers en de overige vier op instigatie van de Zwitserse uitgever Jakob Melchior Rieter-Biedermann. De titel van de cyclus is een bewuste verwijzing naar Shakespeares A Midsummer Night’s Dream. Roméo et Juliette, Berlioz’ symphonie dramatique, werd voor het eerst uitgevoerd in 1830.
Een van de opvallende facetten van Ticciati’s dirigeren en het spel van het SCO in Les nuits d’été is de helderheid en het detail dat uit de partituur voortkomt. Dit gebeurt niet op een opdringerige, gekunstelde manier, maar is eerder een indicatie van Ticciati's inzicht in Berlioz' subtiele toetsen van kleur en textuurvariatie. Er is een opmerkelijk voorbeeld in het allereerste nummer, 'Villanelle', waar in het tweede couplet de ritmisch regelmatige houtblazersbegeleiding wordt opgeluisterd met flarden viool- en cellocontrapunt. Zeggen dat deze niet opvallen, wekt misschien de verkeerde indruk, maar het belangrijkste is dat het orkestspel het oor laat weten dat deze kleine nuances er zijn. Dit is typerend voor het spel in Les nuits d'été. Ticciati kan een gebleekt, bijna vibratoloos geluid oproepen op momenten van wanhoop of introspectie in 'Au cimetière' en 'Sur les lagunes'; de houtblazers kunnen een onheilspellende duisternis aannemen; maar evenzeer kan de sonoriteit bloeien en opbloeien in het laatste nummer, 'L'île inconnue'. En tussen deze twee parameters zijn de verfijnde, natuurlijke kalibratie van de dynamiek en het soepele weven van het orkestrale weefsel een absoluut genot.
De samenwerking van het SCO met mezzosopraan Karen Cargill is ook een volkomen gelukkige. Ze geniet net zo veel van Gautiers woorden als Berlioz, en wanneer bijvoorbeeld de juxtapositie van ‘criens’ en ‘rien’ voorkomt in ‘Le spectre de la rose’, rolt ze haar R’s bevestigend en geeft ze volledig lucht aan de beoogde assonantie. ‘Reviens, reviens’ in ‘Absence’ wordt daarentegen uitgesproken met het uiterste, zachte verlangen. In de ‘Villanelle’, met zijn vloeiende frasering en zijn verfijnde harmonische schema, beschrijft ze welsprekend de golvende contouren van de zanglijn en drukt ze lichtjes de lentezaligheid van de poëzie uit. Ze heeft een interpretatief bereik dat de verhulde gevoelens van ‘Au cimetière’ aangrijpend kan verwoorden, en het orkest kan evenaren in het vinden van een donkere, sombere toon voor de schaduwen en glinsterende lichten van de poëzie. Ze kan de verrukking van ‘L’île inconnue’ aanwakkeren en de extatische hoogten van de frase ‘Et j’arrive du paradis’ in ‘Le spectre de la rose’ overwinnen, die voorafgaan met adembenemende opwinding bij de geur van ‘ce léger parfum’. Dit is een uitvoering van Les nuits d’été die helemaal één geheel is, geheel één met Berlioz en Gautier, en die zich onderscheidt door een zanger, dirigent en orkest die duidelijk eenzelfde interpretatieve geest hebben.
In La mort de Cléopâtre onderbouwen Ticciati en het SCO energiek de toenemende tragedie in de orkestrale introductie, en begeleiden Cargills gekwelde recitatief met dynamische stuwkracht. De temperamentwisselingen van explosief naar reflectief in de daaropvolgende lyrische scène hebben een oprecht gevoel van oprechte angst, waarbij de 'Méditation' op glorieuze wijze Cargills affiniteit met de muziek en met de stemmingsbaan ervan laat zien. Cargill humaniseert Cleopatra's treurige situatie, en het orkest weerspiegelt haar heftigheid en verdriet, haar vatbaarheid en verzet. Met de liefdesscène uit Roméo et Juliette gespeeld met een scherp gevoel voor zich ontvouwend drama en met een stralende klank, is dit een schijf die drie contrasterende facetten van Berlioz' output biedt in uitvoeringen van opwindende statuur.
The Scottish Chamber Orchestra and Robin Ticciati have already demonstrated their glowing credentials in Berlioz with last year’s release of the Symphonie fantastique (5/12). That performance combined a gripping sense of astutely paced drama with a spectrum of orchestral sound that fully echoed Berlioz’s characteristic palette of instrumental timbre. It was at the same time a performance of great finesse, a quality that also dignifies this new release combining Les nuits d’été with the Love Scene from Roméo et Juliette and the dramatic cantata La mort de Cléopâtre that Berlioz wrote unsuccessfully for the Prix de Rome in 1829. Gone are the phantasmagorical images of the Symphonie fantastique, and in their place are the tenderness, rapture and wistfulness of two works – Les nuits d’été and Roméo et Juliette – linked by Berlioz’s infatuation with the works of Shakespeare. Both of them reveal his rich lyrical propensities, with Les nuits d’été attesting to his maturity and sensitivity in the matching of music to words, something that underpins and animates the emotional intensity of La mort de Cléopâtre of some years earlier, even if the Prix de Rome jury thought otherwise. There is a marked difference of scale and intent when these works are set against the Symphonie fantastique but once against the SCO and Ticciati gauge the perspective to a nicety.
Berlioz’s scoring is so apt in Les nuits d’été, so inextricable from the sense and sensibility of his friend Théophile Gautier’s poetry, that it is hard to imagine that the songs and the orchestration were not initially conceived side by side. Originally for voice and piano, and completed in 1841, the six songs that Berlioz selected from Gautier’s 1838 collection La comédie de la mort were orchestrated at various times later on, two for particular singers and the remaining four at the instigation of the Swiss publisher Jakob Melchior Rieter-Biedermann. The title of the cycle is a deliberate reference to Shakespeare’s A Midsummer Night’s Dream. Roméo et Juliette, Berlioz’s symphonie dramatique, had been first performed in 1830.
One of the striking facets of Ticciati’s conducting and the SCO’s playing in Les nuits d’été is the clarity and detail that spring from the score. This is not effected in any obtrusive, mannered way but rather it is an indication of Ticciati’s insight into Berlioz’s subtle touches of colour and textural variety. There is a notable instance in the very first song, ‘Villanelle’, where, in the second verse, the rhythmically regular woodwind accompaniment is graced with wisps of violin and cello counterpoint. To say that these don’t stand out might give the wrong impression, but the important thing is that the orchestral playing just lets the ear know that these little nuances are there. This is typical of the playing throughout Les nuits d’été. Ticciati can coax a bleached, almost vibrato-less sound at moments of despair or introspection in ‘Au cimetière’ and ‘Sur les lagunes’; the woodwind can take on an ominous darkness; but equally the sonority can blossom and burgeon in the final song, ‘L’île inconnue’. And in between these two parameters the refined, natural calibration of dynamics and the supple weaving of the orchestral fabric are an absolute joy.
The SCO’s collaboration with the mezzo soprano Karen Cargill is also an entirely felicitous one. She relishes Gautier’s words as much as Berlioz does, and when, for example, the juxtaposition of ‘criens’ and ‘rien’ occurs in ‘Le spectre de la rose’, she rolls her Rs affirmatively and gives full vent to the intended assonance. ‘Reviens, reviens’ in ‘Absence’, by contrast, is voiced with the utmost, gentle longing. In the ‘Villanelle’, with its fluid phrasing and its sophisticated harmonic scheme, she eloquently describes the undulating contours of the vocal line and lightly expresses the poetry’s springtime bliss. She has an interpretative range that can poignantly voice the veiled sentiments of ‘Au cimetière’, matching the orchestra in finding a dark, bleak tone for the poetry’s shadows and shimmering lights. She can fuel the rapture of ‘L’île inconnue’ and surmount the ecstatic heights on the phrase ‘Et j’arrive du paradis’ in ‘Le spectre de la rose’, preceding it with breathless excitement at the scent of ‘ce léger parfum’. This is a performance of Les nuits d’été that is all of a piece, entirely at one with Berlioz and Gautier, and distinguished by a singer, conductor and orchestra who are palpably of like interpretative mind.
In La mort de Cléopâtre Ticciati and the SCO energetically underpin the mounting tragedy in the orchestral introduction, accompanying Cargill’s anguished recitative with dynamic thrust. The shifts of temperament from explosive to reflective in the ensuing lyrical scene have a genuine sense of heartfelt angst, with the ‘Méditation’ gloriously showing Cargill’s affinity with the music and with its trajectory of mood. Cargill humanises Cleopatra’s woeful predicament, and the orchestra mirrors her vehemence and sorrow, her susceptibility and defiance. With the love scene from Roméo et Juliette played with a shrewd sense of unfolding drama and with a radiance of sonority, this is a disc that offers three contrasting facets of Berlioz’s output in performances of exhilarating stature.