juli 2025
Biber: Complete Violin Sonatas — 1681
Bojan Čičić & The Illyria Consort
Bojan Čičić en zijn uitstekende ensemble The Illyria Consort verkennen – en vieren – alle kleur, levendigheid, intimiteit en innovatieve verbeelding van Bibers muziek.
Charles Burney, die in de jaren 1770 schreef, beschreef deze sonates als 'de moeilijkste en meest fantasierijke muziek' van hun tijd. Dit tijdschrift heeft de afgelopen decennia verschillende opnames geprezen, telkens met een commentaar op de oogverblindende virtuositeit van de uitvoerder. Deze Opname van de Maand is daarop geen uitzondering, want we verwelkomen een nieuw album van Bojan Čičić, die zich laat inspireren door Andrew Manze's baanbrekende opname met Romanesca uit 1994. Beide artiesten delen duidelijk hun bewondering voor Bibers flair, harmonische durf en virtuoze verbeeldingskracht.
Wiebke Thormählens begeleidende essay maakt een overtuigend punt: we mogen de roem van Bibers Mysteriesonates niet de betekenis van deze bundel uit 1681 laten overschaduwen, aangezien deze latere sonates tijdens Bibers leven ook aanzienlijke bijval genoten. In tegenstelling tot de Mysteriesonates, die meer leunen op scordatura (niet-standaard strijkersstemmingen) en religieuze verhalen, verbinden deze werken uit 1681 de luisteraar direct met seculiere en persoonlijke accenten, naast het sacrale, terwijl de componist probeerde veranderde mentale toestanden op te roepen door middel van muzikale complexiteit – een soort proto-flow-situatie, zo je wilt. Bovendien bevat de publicatie uit 1681 zelfs een portret van Biber zelf – dat niet in het materiaal van dit album is opgenomen – wat wijst op bewondering voor de seculiere deugd van een componist, naast de bijna spirituele onderdompeling die van zowel de speler als de luisteraar wordt verwacht.
Als dat allemaal te zwaar klinkt, wees gerust, de sonates zelf zijn een genot om naar te luisteren en een ware speeltuin voor vernieuwing die perfect past bij een behendige, flexibele musicus als Čičić: veel beginnen met quasi-improvisatorische preludes waarin de viool vrij zweeft boven een pedaaltoon, en in deze passages ervaren we enkele van Čičić' meest expressieve momenten. Maar omdat deze composities geen overkoepelende sonatestructuur volgen, is wat volgt nooit voorspelbaar: Biber plaatst contrasterende texturen tegenover elkaar, vaak gebruikmakend van polyfonie, registerextremen en ongebruikelijke stemmingen (zoals in Sonate nr. 4, waar drie strijkers opnieuw gestemd worden om D majeur op te roepen, en Sonate nr. 6, die halverwege het stuk opnieuw gestemd moet worden). Het meest opvallende is de heerlijke overvloed aan variatie-achtige passages over een grondbas, waar dit ensemble uitblinkt in eindeloze inventiviteit, maar zelfs die zijn niet voorspelbaar. Deze componist labelt of beperkt zijn vormen zeker nooit rigide. Een van mijn favoriete kenmerken is de aanwezigheid van openlijke dansbewegingen, met name de brutale, zwierige gebaren in Sonate nr. 4. De muziek en Čičić's spel onderstrepen keer op keer waarom de 17e eeuw vaak de Gouden Eeuw van het vioolspel wordt genoemd: er is een geweldige combinatie van subtiele nuances, gedurfde contrasten en pure technische verblinding.
Als ik een algemene vergelijking maak met Andrew Manze en Monica Huggett (met Sonnerie), zou ik kiezen voor Manze vanwege het grootste drama in de meest royale akoestische ruimte en voor Huggett vanwege haar pure klankschoonheid en delicate toucher. Čičić's toon sprankelt ook; zijn strijktechnieken zijn lenig en expressief, maar tegelijkertijd is hij over het algemeen introspectiever dan Manze, geholpen door een nauwe, gedetailleerde opname die deze innerlijke kwaliteit benadrukt. Ik denk dat de opnamekwaliteit hier cruciaal is, en petje af voor de technici, want ze hebben Čičić's gedetailleerde korrel echt weten vast te leggen – iets wat je alleen in intieme omgevingen hoort. Het was een moedige zet en het loonde de moeite. Waar Manzes Biber vaak vuriger excentriek is (in de beste zin van het woord) en Huggett lichter en behendiger, biedt Čičić meer intimiteit in zijn uitvoering, van dichtbij en persoonlijk. Het continuo-team is al even indrukwekkend, met momenten van verrukkelijke dialoog tussen getokkelde texturen.
Vanaf de opening van Sonate nr. 1 nodigt Čičić ons uit om onder de motorkap van de muziek te duiken, en wanneer het virtuoze vuurwerk arriveert, is het opwindend accuraat. Sonate nr. 2 biedt een bijzonder hoogtepunt: de derde variatie met zijn stotterende zestiende-achtste noten valt op door de combinatie van precisie en edelmoedigheid. Het is echter Sonate nr. 5 – een persoonlijke favoriet – die echt mijn aandacht trok. De improviserende opening vloeit soepel, en zodra het klavecimbel inzet, kondigt het ook die beroemde etherische dubbelgrepen aan; dan volgt een zeer stijlvolle overgang naar het Adagio, met zijn tweestemmige compositie. De Allegro-variaties zijn echter ronduit verbluffend. Čičić balanceert de overvloed aan inventiviteit en contrast met een stortvloed aan onvermijdelijkheid die een meeslepend gevoel van flow creëert. Zijn spel kan pittig, gracieus en vaak opmerkelijk snel zijn, maar het is nooit opzichtig. Het is deze combinatie van emotionele diepgang met verbluffende bravoure die het onderliggende gevoel van spiritualiteit ontsluit.
Voor mij is deze release een triomf en vrijwel alles eraan getuigt van een artiest die de gouden fase van zijn carrière ingaat. Als het geen prijzen wint, zal ik versteld staan.
Charles Burney, writing in the 1770s, described these sonatas as ‘the most difficult and most fanciful music’ of their time, and this magazine has celebrated several recordings in recent decades, each time commenting on the dazzling virtuosity of the performer. This Recording of the Month is no exception as we welcome a new album from Bojan Čičić, who cites inspiration from Andrew Manze’s pioneering 1994 recording with Romanesca, and clearly both artists share admiration for Biber’s flair, harmonic daring and virtuosic imagination.
Wiebke Thormählen’s accompanying essay makes a compelling point: we should not let the fame of Biber’s Mystery Sonatas eclipse the significance of this 1681 collection, since during Biber’s lifetime these later sonatas also enjoyed considerable acclaim. Unlike the Mystery Sonatas, which lean more on scordatura (non-standard string tunings) and religious narrative, these 1681 works connect directly with the listener through secular and personal touches alongside the sacred as the composer sought to evoke altered mental states through musical complexity – a kind of proto-flow situation, if you will. Moreover, the 1681 publication even includes a portrait of Biber himself – not reproduced in this album’s material – hinting towards admiration for a composer’s secular virtue alongside that almost spiritual immersion demanded of both player and listener.
If that all sounds too heavy, rest assured the sonatas themselves are a joyful listen and a veritable playground of innovation that suit a nimble, flexible musician such as Čičić very well: many open with quasi-improvisatory preludes where the violin is found floating freely over a pedal note, and in these passages we experience some of Čičić's most expressive moments. But since these compositions follow no overall sonata structure, what follows is never predictable: Biber juxtaposes contrasting textures, often exploring polyphony, registral extremes and unusual tunings (such as in Sonata No 4, where three strings are retuned to evoke D major, and Sonata No 6, which demands retuning mid-piece). Most notably, there is a delightful profusion of variation-like passages over a ground bass where this ensemble excel in endless inventiveness, but even these are not formulaic. Certainly this composer never rigidly labels or contains his forms. One of my favourite features is the presence of overt dance movements, particularly the cheeky, swaggering gestures in Sonata No 4. Throughout, the music, and Čičić's playing, continually underline why the 17th century is often called the Golden Age of violin-playing: there’s a great combination of subtle nuance, bold contrast and sheer technical dazzle.
If I make a general comparison with Andrew Manze and Monica Huggett (with Sonnerie), I would turn to Manze for the greatest drama in the most generous acoustic space and Huggett for her sheer beauty of tone and delicacy of touch. Čičić's tone also sparkles; his bowing is agile and expressive yet at the same time he’s overall more introspective than Manze, aided by a close, detailed recording that highlights this inward quality. I think the recording quality is key here, and hats off to the engineers, because they have really captured Čičić's detailed grain – the sort of thing one only hears in intimate surroundings. It was a brave move and it paid off. While Manze’s Biber is often more fierily eccentric (in the best sense) and Huggett is lighter and more deft, Čičić offers more intimacy of performance, up close and personal. The continuo team is equally impressive, with moments of delightful dialogue between plucked textures.
From the opening of Sonata No 1 Čičić invites us under the bonnet of the music, and when virtuosic fireworks arrive they are thrillingly accurate. Sonata No 2 offers a particular highlight: the third variation with its stuttering hemi-demisemiquavers stands out for its combination of precision and nobility. It is Sonata No 5, though – a personal favourite – that really caught my attention. The improvisatory opening flows easily, and the moment the harpsichord arrives also heralds those famous ethereal double-stops; then there’s a very stylish segue into the Adagio, with its two-part writing. The Allegro variations, however, are just stunning. Čičić balances the cornucopia of invention and contrast with a tumble of inevitability that creates a gripping sense of flow. His playing can be feisty, graceful and often remarkably rapid but it is never showy. It’s this combination of emotional depth with astonishing bravura that unlocks the underlying feeling of spirituality.
For me, this release is a triumph and pretty much everything about it speaks of an artist entering the golden phase of his career. If it doesn’t win awards, I’ll be astonished.