juni 2025
R. Strauss: Salome, Op. 54, TrV 215
Bergen Philharmonic Orchestra o.l.v. Edward Gardner
Er zit een voelbare intensiteit in deze Salome, dirigent Edward Gardner beheerst het drama perfect, terwijl sopraan Malin Byström een meeslepend portret geeft van Richard Strauss’ hoofdrolspeler.
Salome is de vroegste opera van Strauss die tot het repertoire is overgebleven. De meest gevierde opname is nog steeds die van Georg Solti, met Birgit Nilsson (Decca, 7/85, 10/17). Maar er zijn er nog veel meer, waaronder een fraaie monoversie van Clemens Krauss en Julius Patzak (Decca, A/04); en ik zou ook de opname van Erich Leinsdorf met Montserrat Caballé aanraden, vooral vanwege de ongedwongen vertolking van Herodes door Richard Lewis en de luxueuze casting van James King als Narraboth (RCA, 9/90).
Deze nieuwkomer, afkomstig van een concert op het Edinburgh Festival, is opmerkelijk omdat er geen publiekslawaai en geen applaus is. De balans tussen zangers en orkest is over het algemeen goed: als het lastig is om de offstage-tirades van Jokanaan (Johannes de Doper) te horen, ligt de fout eerder bij Strauss dan bij de dirigent of het opnameteam.
Malin Byström heeft niet 'de stem van een Isolde', zoals de componist het noemde. Ze is een lyrische sopraan, wiens andere Strauss-rollen de Marschallin en Arabella omvatten, maar niet, geloof ik, Elektra. Haar Salome volgt de muziek, om zo te zeggen, met grote subtiliteit. Luister naar haar als een eigenzinnige tiener wanneer ze binnenkomt, ontsnappend aan de aandacht van haar stiefvader Herodes 'met de ogen van zijn moedervlek onder zijn trillende oogleden'. Vervolgens slaat ze een vleiende toon aan wanneer ze de spaniëlachtige Narraboth overhaalt om Jokanaan uit de cisterne te laten halen waarin hij gevangen zit. Ze doordrenkt haar echo van de zin 'des Menschen Sohns' ('de Mensenzoon') met een verrassend tedere nadruk voordat ze begint aan haar drievoudige poging tot verleiding – lichaam, haar, mond – van de onverzoenlijke profeet. Later, wanneer Herodes haar verzoek om Jokanaans hoofd probeert af te wijzen, is ze zelf onverbiddelijk en spreekt ze hem voor het eerst nadrukkelijk bij zijn naam aan (in plaats van als Tetrarch). In de laatste, afschuwelijke scène – triomfantelijk, teder, hartstochtelijk – heeft ze nog steeds de vocale kwaliteiten voor 'Ik heb je mond gekust', haar vloedgolf van klanken kan de orgastische dissonantie – Cis majeur tegenover een septiem in D majeur – in het orkest ruimschoots evenaren.
Jokanaan, zoals hierboven gesuggereerd, lijdt onder het feit dat ze een groot deel van de tijd buiten het podium staat. Maar zodra hij voor de confrontatie met Byström verschijnt, is Johan Reuter prachtig openhartig wanneer hij op zijn beurt Herodes en Herodias aanklaagt. Sommigen vinden de diatonische banaliteit van Jokanaans muziek teleurstellend, maar, zoals Gavin Plumley opmerkt in een scherpzinnige notitie in het boekje, 'biedt het een duidelijk alternatief voor de kolkende dissonantie en veranderlijke tonaliteiten van Salomes wereld'. Hetzelfde geldt voor de frases voor de Eerste Nazarener, nobel gezongen door Clive Bayley.
Als Herodes weet Gerhard Siegel een perfecte balans te vinden tussen lust en neurose, muzikaal zingend en zelden zijn toevlucht nemend tot Sprechgesang. Hij brengt zijn prikkelbaarheid jegens Herodias, zijn vrouw (en schoonzus), levendig over, en zijn angst voor het nieuws dat Christus de doden heeft opgewekt is bijna komisch. Net als Salome kan hij ook vleien; en zijn wanhopige, vergeefse poging om haar af te leiden van haar eis om het hoofd van de Doper is een meesterwerk in acteren met de stem. Katarina Dalayman is passend gemeen als Herodias – wederom goed gezongen, zonder te kakelen. Bror Magnus Tødenes als de ongelukkige Narraboth – hij pleegt zelfmoord terwijl Salome aan haar 'mond'-vers begint – is vanaf het begin toepasselijk lyrisch; Er valt inderdaad veel lyriek te genieten, zelfs in de prozaïsche zinnen van Igor Bakans Eerste Soldaat. Er zijn geen zwakke punten in de kleinere partijen, waarvan ik Hanna Hipps bezorgde Page zou moeten noemen.
Edward Gardner dirigeert de opera in één lange alinea, en het Bergen Philharmonic Orchestra speelt weelderig voor hem. Er is zoveel te bewonderen: de aanloop naar Jokanaans entree, zijn motief glorieus verkondigd door de hoorns; de trompetfanfare bij 'Und rufe ihn beim Namen' ('roep Hem aan bij Zijn naam'); de strijkerssolo's en de glinsterende, gestemde percussie; en de pure kracht van de orkestrale passage tussen Jokanaans entree en de entree van Herodes en zijn hof, met zijn fff climax van dalende en stijgende chromatische toonladders, duidelijk ontleend aan de Prelude tot de derde akte van Wagners Siegfried. Gardner kan er niets aan doen dat Salome's Dance niet meer klinkt als een kruising tussen een Weense wals en het 'oriëntalisme' van de oude tv-reclame voor Fry's Turkish Delight, 'Full of Eastern Promise', maar de spelers geven er alles aan.
De plaatwissel vindt, logischerwijs, plaats tijdens de pauze, wanneer Herodes Salome ten dans vraagt. Dit is een zeer opvallende kwestie.
Salome is the earliest of Strauss’s operas to remain in the repertory. The most celebrated recording is still Georg Solti’s, with Birgit Nilsson (Decca, 7/85, 10/17). But there are many others, including a fine mono version by Clemens Krauss and Julius Patzak (Decca, A/04); and I would also recommend the recording by Erich Leinsdorf with Montserrat Caballé, especially for the unexaggerated portrayal of Herod by Richard Lewis and the luxury casting of James King as Narraboth (RCA, 9/90).
This newcomer, from a concert at the Edinburgh Festival, is remarkable for there being no noise from the audience and no applause. The balance between singers and orchestra is good, on the whole: if it’s a strain to hear the offstage fulminations of Jokanaan (John the Baptist), the fault lies with Strauss rather than the conductor or the recording team.
Malin Byström does not have ‘the voice of an Isolde’, as the composer put it. She is a lyric soprano whose other Strauss roles include the Marschallin and Arabella but not, I think, Elektra. Her Salome follows the music, so to speak, with great subtlety. Listen to her as stroppy teenager when she enters, escaping from the attentions of her stepfather Herod ‘with his mole’s eyes under his shaking eyelids’. Then she adopts a wheedling tone when persuading the spaniel-like Narraboth to have Jokanaan brought up from the cistern in which he is incarcerated. She imbues her echoing of the phrase ‘des Menschen Sohns’ (‘the Son of Man’) with a surprisingly tender emphasis before launching on her threefold attempted seduction – body, hair, mouth – of the implacable prophet. Later, when Herod tries to refuse her request for Jokanaan’s head, she is implacable herself, pointedly addressing him by name (rather than as Tetrarch) for the first time. In the final, appalling scene – triumphant, tender, impassioned – she still has the vocal chops for ‘I have kissed your mouth’, her flood of tone more than a match for the orgasmic dissonance – C sharp major against a dominant seventh in D major – in the orchestra.
Jokanaan, as suggested above, suffers from being offstage for much of the time. But on emerging before the confrontation with Byström, Johan Reuter is splendidly forthright as he denounces Herod and Herodias in turn. Some find the diatonic banality of Jokanaan’s music disappointing but, as Gavin Plumley points out in a perceptive booklet note, ‘it provide[s] a clear alternative to the churning dissonance and mutable tonalities of Salome’s world’. The same is true of the phrases for the First Nazarene, nobly sung by Clive Bayley.
As Herod, Gerhard Siegel strikes a perfect balance between lust and neurosis, singing musically, rarely resorting to Sprechgesang. He vividly conveys his petulance towards Herodias, his wife (and sister-in-law), and his terror at the news that Christ has been raising the dead is almost comical. Like Salome, he can wheedle, too; and his desperate, futile attempt at deflecting her from her demand for the Baptist’s head is a masterclass in acting with the voice. Katarina Dalayman is suitably nasty as Herodias – again, properly sung, without cackling. Bror Magnus Tødenes as the unfortunate Narraboth – he kills himself as Salome embarks on her ‘mouth’ verse – is appropriately lyrical at the outset; indeed, there is much lyricism to be enjoyed, even from the prosaic sentences of Igor Bakan’s First Soldier. There are no weaknesses among the smaller parts, from which I should single out Hanna Hipp’s anxious Page.
Edward Gardner conducts the opera in one long paragraph, and the Bergen Philharmonic Orchestra play sumptuously for him. There is so much to admire: the build-up to Jokanaan’s entrance, his motif proclaimed gloriously on the horns; the trumpet fanfare at ‘Und rufe ihn beim Namen’ (‘call unto Him by His name’); the string solos and the glittering tuned percussion; and the sheer force of the orchestral passage between Jokanaan’s exit and the entrance of Herod and his court, with its fff climax of descending and ascending chromatic scales, clearly derived from the Prelude to Act 3 of Wagner’s Siegfried. There is nothing Gardner can do to save Salome’s Dance from sounding like a cross between Viennese waltz and the ‘orientalism’ of the old TV advertisement for Fry’s Turkish Delight, ‘Full of Eastern Promise’, but the players give it their all.
The disc change comes, sensibly, at the break where Herod asks Salome to dance. This is a most distinguished issue.