april 2012

Fauré: Cello Sonatas Nos. 1 & 2; Elegy; Sicilienne etc.

Alban Gerhardt & Cecile Licad

Gerhardt en Licad klinken vrij als lucht, intellectueel zelfverzekerd, vol verve… een overtuigend kader van kleur, beweging en klank op zijn plaats voor elke beweging, elk stuk.

Dubbelrecensie met François Salque & Eric Le Sage & Paul Meyer

De gangbare opvattingen over Faurés twee cellosonates doen ons denken dat ze kenmerkend zijn voor zijn ouderdom, toen zijn manier van doen neigde naar soberheid – zelfs ascese – vergeleken met de gemakzucht en generositeit die we eerder met hem associëren. Een veelgehoorde opmerking over zijn late muziek in het algemeen is dat het moeilijker is om eraan te wennen: de schrijfstijl is magerder en soberder dan voorheen, de uitspraken vaak elliptisch of onvoorspelbaar; kortom, een weergave van een laatste periode waarin een bewonderde en ooit zeer geliefde componist, nu zeer doof, zich had teruggetrokken in een innerlijke wereld die zich er niet veel van aantrok of iemand hem volgde.

Ideeën over muziek, in plaats van over de muziek zelf! Kom daarentegen naar deze sonates uit de late Nocturnes en Barcarolles voor piano, de reeks grote stukken die Faurés leven kenmerken, en ontdek dat er integendeel geen somberheid en geen enkele moeite is om die stem te horen – die nog steeds tot ons spreekt, zij het van een wat grotere afstand. De noten moeten zeker harder werken en Fauré is minder geneigd om ons elegantie en een aantrekkelijk oppervlak te geven. Maar er is geen sprake van kwaliteitsverlies. De taal heeft een vernieuwing ondergaan, en eventuele problemen die we ermee hebben, zijn mogelijk te wijten aan de relatieve onbekendheid ervan. De innovaties van Debussy en Ravel zijn bijvoorbeeld minder opvallend geworden, terwijl Faurés vocabulaire, met zijn weinig revolutionaire uiterlijk, soms nog steeds verontrustend is.

Deze twee nieuwe opnames hebben bewonderenswaardige kwaliteiten, met name de Hyperion. Beide plaatsen de sonates in de context van Faurés andere muziek voor cello, wat ook een goede benadering is. Je merkt dat de pianopartijen van zijn kleinere stukken, hoewel eenvoudiger, net als in de liederen subtiele bewegingen en karakter aan het geheel toevoegen. Vijf van deze individuele stukken zijn op elke opname te horen, maar niet dezelfde vijf. Alban Gerhardt en Cécile Licad spelen op Hyperion de Sicilienne, een nummer dat in 1898 werd hergebruikt uit toneelmuziek bedoeld voor Molières Le bourgeois gentilhomme, terwijl het Franse duo in plaats daarvan de Berceuse uit 1880 speelt. Dat was het jaar van Faurés Elégie, dat de kracht behoudt om elke luisteraar te doen stilstaan ​​en dat elke cellist speelt. Karakteristiek en verfijnd, dit alles onthult veel over de speler. Het luisteren naar deze twee was een genot en het zou oneerlijk zijn om de een tegen de ander uit te spelen. Gerhardt, de meer extraverte persoonlijkheid, beheerst de virtuoos van een zeer goede virtuoos; maar ook François Salque projecteert een scala aan klanken en karakter dat tot luisteren aanzet. Zijn toon heeft ook een 'sprekende' kwaliteit, soms wat intiemer van toon, wat ik bijzonder waardeer.

Zijn samenwerking met Eric Le Sage is het best in de Eerste Sonate, waar er weinig verschil is tussen de teams in het scherpe eerste deel, en de Fransen het middendeel goed vormgeven. Maar er sluipen al twijfels over de aanhoudende rechterhand van de pianist, en elke keer dat ik terugkeer naar Salque/Le Sage, nemen de bedenkingen over de balansdetails toe. Deze zijn vaker te wijten aan de opname, daar twijfel ik niet aan, en ze komen en gaan, maar het zijn fouten die aangepakt hadden moeten worden en die verantwoordelijk zijn voor de indruk van een duo dat slechts moeizaam opvalt en niet altijd een gefocust discours volhoudt, of zelfs echt naar zichzelf luistert. Gerhardt en Licad daarentegen klinken vrij als lucht, intellectueel zelfverzekerd, vol vuur, waarbij de finesses van balans en intensiteit nooit een probleem vormen; een overtuigend kader van kleur, beweging en klank voor elk deel, elk stuk.

In de sonates laat hun partnerschap je voelen hoe Faurés kunst in de loop van de tijd zo mogelijk nog krachtiger werd, en hoe hij ervan genoot te spelen op de rijkdom van polyfone compositie. De finale van sonate nr. 1 is onderwerp van discussie geweest vanwege de trage metronoom, die mogelijk niet van Fauré is. Hyperion biedt het deel twee keer aan, met een snellere versie ervan op een apart nummer aan het einde van de cd. Als sonatefinale is het zeker een ongewone inspiratiebron, die begint alsof we al midden in iets zitten en uitgenodigd worden om mee te luisteren. Bij het verkennen van nr. 1 vond ik het intrigerend en geef ik de voorkeur aan het rustigere tempo.

Alpha's cd is geprogrammeerd alsof hij de luisteraar uitnodigt om hem als een recital te beschouwen, in één ruk. Hij eindigt met een versie van het Pianotrio waarbij de klarinet de gebruikelijke viool vervangt; voor mij wederom een ​​noviteit. Fauré had blijkbaar de klarinet (‘of viool’) in gedachten toen hij aan de compositie begon, maar de uitvoering bewijst dat hij al vroeg moet zijn gestopt met nadenken over het instrument – ​​de klarinet is simpelweg geen haalbaar alternatief. Alpha kondigt de uitgave aan als deel 1 van Fauré's complete kamermuziek, met Eric Le Sage als middelpunt en met de steun van het in Venetië gevestigde Centre de musique romantique française. Het boekje behandelt zowel poëzie als muziek en bevat veel afbeeldingen; de diffusiteit heerst. Van deze twee cd's is de Hyperion, met leesbare en gezaghebbende noten van Roger Nichols, overduidelijk de beste keuze. Moge hij vrienden winnen voor uitstekende en nog steeds ondergewaardeerde muziek. Zoals d’Indy aan Fauré schreef toen de Tweede Sonate nieuw was: ‘Wat heb je een geluk dat je zo jong blijft’.

Received ideas about Fauré’s two cello sonatas would have us regard them as characteristic of his old age when his manner tended to sobriety – asceticism even – compared to the ease and generosity we associate with him earlier. A frequent comment about his late music in general has been that it’s more difficult to warm to: the writing leaner and sparer than before, the statements often elliptical or unpredictable; offerings, in sum, of a final period when an admired and once most likeable composer, now very deaf, had retreated into an interior world not caring very much whether anyone followed him.

Ideas about music, rather than the music itself! Come to these sonatas from the late Nocturnes and Barcarolles for piano, on the other hand, the series of great pieces running through Fauré’s life, and find on the contrary there’s no bleakness and no difficulty at all in catching that voice – still talking to us, if from a little farther off. Certainly the notes are made to work harder and Fauré is less inclined to give us elegance and an attractive surface. But there is no falling-off of quality. The language has undergone a renewal, and any difficulty we have with it is possibly due to its relative unfamiliarity, the innovations of Debussy and Ravel having become less striking to us, for example, while Fauré’s vocabulary, with its rather unrevolutionary appearance, continues sometimes to disconcert.

These two new recordings have admirable qualities, the Hyperion especially. Both of them place the sonatas in the context of Fauré’s other music for cello, which is another good approach. You notice that the piano parts of his smaller pieces, though simpler, contribute subtleties of movement and character to the whole just as they do in the songs. Five of these individual pieces figure on each recording, but not the same five, Alban Gerhardt and Cecile Licad on Hyperion offering the Sicilienne, a number recycled in 1898 from incidental music intended for Molière’s Le bourgeois gentilhomme, whereas the French duo have instead the Berceuse of 1880. That was the year of Fauré’s Elégie, which retains the power to stop every listener in their tracks and which every cellist plays. Characteristic and high-class Fauré, all of this, that reveals much about the player. Listening to these two has been a pleasure and it would be unfair to play one off against the other. Gerhardt, the more outgoing personality, has the command of a very fine virtuoso; but François Salque too projects a range of sound and character that makes one listen. He has as well a ‘speaking’ quality to his tone, from time to time, more intimate in manner, that I particularly like.

His partnership with Eric Le Sage is best in the First Sonata, where there’s little to choose between the teams in the edgy first movement, and the Frenchmen shape the middle movement well. But already doubts creep in about the pianist’s insistent right hand, and each time I’ve returned to Salque/Le Sage, reservations about balance detail have increased. These are attributable more often to the recording, I’ve no doubt, and they come and go, but they are faults which should have been addressed and are responsible for an impression of a duo that only fitfully achieves distinction and doesn’t always sustain a focused discourse, or indeed to be really listening to itself. Gerhardt and Licad on the other hand sound free as air, intellectually confident, full of verve, with niceties of balance and intensities never an issue; a convincing frame of colour, movement and sound in place for every movement, every piece.

In the sonatas their partnership makes you sense how Fauré’s art became if anything more vigorous as it progressed, and how he loved playing on the richness of polyphonic composition. Sonata No 1’s finale has been the subject of dispute on account of its slow metronome marking, which may not be Fauré’s. Hyperion offer the movement twice, a quicker version of it on a separate track at the end of the disc. As a sonata-finale it is certainly an unusual inspiration, beginning as if we were already in the middle of something and invited to eavesdrop. In exploring No 1 I’ve found it intriguing and prefer it at the more leisurely tempo.

Alpha’s disc is programmed as if to invite the listener to take it as a recital, on the trot. It ends with a version of the Piano Trio with clarinet replacing the customary violin; for me, another novelty. Fauré apparently had clarinet (‘or violin’) in mind when he began the composition but the performance is evidence he must have abandoned further thought of the instrument quite early on – the clarinet is simply not a viable alternative. Alpha announces the issue as Vol 1 of Fauré’s complete chamber music, with Eric Le Sage at the hub of it and patronage acknowledged from the Venice-based Centre de musique romantique française. The booklet speaks of poetry as well as music and has lots of pictures; diffuseness reigns. Of these two CDs, the Hyperion, with readable and authoritative notes by Roger Nichols, is obviously the one to get. May it win friends for some excellent and still undervalued music. As d’Indy wrote to Fauré when the Second Sonata was new, ‘how lucky you are to stay young like that’.