mei 2025

J. S. Bach: Mass in B Minor, BWV 232

Pygmalion o.l.v. Raphaël Pichon

Raphaël Pichon bevestigt zijn positie als Bach-dirigent met een diepzinnige en oprechte reflectie. Hij volgt zijn bekroonde Matthäus-Passion op met de Mis in b-klein.

De verwachtingen voor een Mis in b klein van Pygmalion en Raphaël Pichon zijn hooggespannen na een Mattheüspassie (4/22), die door velen werd beschouwd als de meest opmerkelijke 'reset' van het werk qua karakterisering en drama sinds Karl Richters eerste opname in 1958 – met een lijst van evenzo uitmuntende solisten. De Mis kent een andere uitdaging: het Ordinarium van de Mis is geen verhaal, maar eerder een erfenis-anthologie van alle gangbare idiomen uit Bachs carrière tot aan zijn laatste jaar.

Zoals Peter Wollny opmerkt in zijn gezaghebbende noot, was de werkelijke uitdaging voor Bachs parodie op materiaal uit reeds bestaande cantates het combineren van zoveel eclectische stijlen tot een oogverblindend coherent geheel. Alleen al in dit opzicht is Pichon een meester, omdat de verbanden tussen het antieke en het moderne in elke fase van de reis worden versterkt door verhelderende ideeën en contrasten. Als uitgangspunt wordt de muziek volledig op zijn eigen voorwaarden genomen – in wezen Pichons persoonlijke visie – en zo worden de ingestudeerde tropen van het gevestigde 'periode'-vocabulaire stilletjes overboord gegooid ten gunste van de nieuwbakken. Het Kyrie en Gloria ontvouwen zich met een pittigheid die de openingsscènes van Pygmalions recente Mozart Requiem (12/24) kenmerkt, hoewel Pichon hier de tijd neemt om de abstractie in de eerste machtige fuga te laten bezinken (wat Mozarts werk niet op dezelfde manier toestaat), waarbij hij geleidelijk elke contrapuntische laag afpelt met steeds urgentere aankomstpunten. Als er één klein minpuntje is, is het de manier waarop hij de neiging heeft om niet los te laten op cadenspunten, maar door te ploegen (7'54" is een goed voorbeeld) naar het volgende verleidelijke doel.

Veel van de betovering schuilt in de solo's. Het is moeilijk om niet iets bijzonders te noemen aan al deze solo's. Julie Roset en Beth Taylor zijn perfect in balans in de elegante tactus van de 'Christe eleison', afgezet tegen de platen liturgische polyfonie aan weerszijden. Taylors diep reagerende 'Laudamus te' zit vol kleur en nuances, en een 'Dominus Deus' van Roset en tenor Emiliano Gonzalez Toro heeft een verfijning, zowel in balans als in nuances, die doet denken aan een puur liefdesduet. De twee roddelende fagotten onderstrepen de chutzpah van Anneke Scotts hoorn in de 'Quoniam' ter ondersteuning van Christian Immlers klinkende panache. ‘Benedictus’ is zaligmakend in Toro’s handen en Lucile Richardots ‘Agnus Dei’ verkent haar zeldzame vermogen om tot in het bot van muziek en tekst door te dringen.

Als er één terugkerende uitdaging is bij het vertalen van Bachs concept van papier naar uitvoering, dan is het wel hoe het tempo vanaf het Credo te beheersen; hoe vaak de tweede helft aanvoelt als een compendium van losse, vaststaande delen, aangevuld met trompetkoren in D majeur die hun welkom te lang uitstellen. Pichons langetermijnplanning en aandacht voor detail verdrijven dergelijke angsten met elan, vanaf het moment dat het Gloria als een gretige jonge windhond uit de val wordt bevrijd. Het ensemble transformeert het onmiddellijk in een betoverende balzaalwerveling (zoals later in de ‘Hosanna’s’), die alleen wordt onderbroken door een ‘Et in terra pax’ van bijna ondraaglijke schoonheid. Evenzo voelt het Credo aan als een bruisende menigte, een soort manifest met trompetten en hobo's die om positie vechten.

In elk van deze grote delen – inclusief een zo koninklijk als Sanctus ooit zult horen – zijn er eindeloze verschuivingen in textuur en klankkleur. Het koor neigt meer naar een lenige, gearticuleerde en open klinkerige benadering (vooral in de gepassioneerde gloed van de sopranen) dan, bijvoorbeeld, de rijk gearticuleerde en gelijkmatige briljantie van het Monteverdi-koor. Dit is het gebied waar Pichon misschien niet dezelfde ritmische zwier of quixotische definitie van Gardiner biedt, maar in plaats daarvan zoekt naar een geïntegreerde vocale en instrumentale taal die scherpte en homogeniteit vooropstelt. De kwetsbaarheid van de mensheid is een ander opvallend kenmerk van Pichons visie: de 'Et incarnatus' vermijdt het generiek marmeren en creëert een verschroeiende tombeau in de stotende stoten van de 'Crucifixus'. Het opgenomen geluid versterkt op briljante wijze Pichons verfijning in artistieke beslissingen. Het neemt de muziek mee op vluchten waar interpretatieve investeringen en momenten van risico lijken te botsen tot de laatste elastische en triomfantelijke tonen van de 'Dona nobis pacem'. In de jaren 2020 hebben de Passies en de Mis – dankzij de goede diensten van Herreweghe, Suzuki en Pichon – de catalogus met enige flair verheven. Deze Mis in b-klein behoort absoluut tot de allerbeste.

Expectations of a Mass in B minor from Pygmalion and Raphaël Pichon are considerable after a St Matthew Passion (4/22) that many considered the work’s most notable ‘reset’ in characterisation and drama since Karl Richter’s first recording in 1958 – with a roster of similarly outstanding soloists. The Mass has a different kind of challenge: the Ordinary of the Mass is not a narrative, more a legacy-anthology of all the prevailing idioms of Bach’s career until his final year.

As Peter Wollny remarks in his authoritative note, the real challenge for Bach’s parodying of material from pre-existing cantatas was to combine so many eclectic styles into a dazzlingly coherent whole. In this respect alone, Pichon is something of a master because the links between the antique and modern are emboldened by illuminating conceits and contrasts at every stage of the journey. As the starting point, the music is taken entirely on its own terms – essentially Pichon’s personal vision – and so the well-rehearsed tropes of established ‘period’ vocabulary are quietly jettisoned for the freshly minted. The Kyrie and Gloria unfold with a piquancy that marks out the opening forays of Pygmalion’s recent Mozart Requiem (12/24), though Pichon takes his time here to let the abstraction settle in the first mighty fugue (which Mozart’s work doesn’t afford in the same way), gradually peeling away each contrapuntal layer with ever more urgent points of arrival. If there is one small gripe here, it’s the way he tends not to release at cadential points but ploughs on (7'54" is a case in point) towards the next alluring goal.

Much of the enchantment resides within the solos. It’s hard not to mention something particularly striking about all of them. Julie Roset and Beth Taylor are perfectly pitched in the elegant tactus of the ‘Christe eleison’, offset against the slabs of liturgical polyphony either side. Taylor’s deeply responsive ‘Laudamus te’ is replete with colour and nuancing, and a ‘Dominus Deus’ from Roset and tenor Emiliano Gonzalez Toro has a refinement, in both balance and shading, that evokes an unalloyed love duet. The pair of gossiping bassoons underpin the chutzpah of Anneke Scott’s horn in the ‘Quoniam’ to support Christian Immler’s resounding panache. The ‘Benedictus’ is beatific in Toro’s hands and Lucile Richardot’s ‘Agnus Dei’ explores her rare capacity to drill into the bone of music and text.

If there is one repeating challenge in translating Bach’s conception on paper to performance, it lies in how to manage the pacing from the Credo onwards; how often the second half feels like a compendium of unconnected set-piece movements, compounded by D major trumpet-led choruses over-staying their welcome. Pichon’s long-term planning and attention to detail disperse any such fears with élan, from the moment the Gloria is released out of the trap like an eager young greyhound. The ensemble instantly transform it into a ravishing ballroom swirl (as later in the ‘Hosannas’) only stopped in its tracks by an ‘Et in terra pax’ of almost unbearable beauty. Likewise, the Credo feels like a bustling crowd scene, a kind of manifesto with trumpets and oboes jockeying for position.

In each of these big movements – including as regal a Sanctus as you’ll ever hear – there are endless shifts in textural and timbral interest. The choir tend more towards a lithely enunciated and open-vowelled approach (especially in the passionate glow of the sopranos) than, say, the richly articulated and even brilliance of the Monteverdi Choir. This is the area where Pichon may not offer quite the same rhythmic swagger or quixotic definition of Gardiner, instead seeking an integrated vocal and instrumental language that prioritises pungency and homogeneity. The fragility of humanity is another outstanding hallmark of Pichon’s vision: the ‘Et incarnatus’ avoids the generically marmoreal, setting up a searing tombeau in the thrusting jabs of the ‘Crucifixus’. The recorded sound brilliantly reinforces Pichon’s refinement in artistic decisions. It takes the music on flights where interpretative investment and moments of risk seem to collide until the last elasticated and triumphant strains of the ‘Dona nobis pacem’. In the 2020s, the Passions and the Mass – through the good offices of Herreweghe, Suzuki and Pichon – have elevated the catalogue with some flourish. This B minor Mass is really up there with the very best.