februari 2012

Schnittke: String Quartets Nos. 1-4

Quatuor Molinari

Het fysieke geweld van de aanval van de Molinaris scheidt de mannen van de jongens. En ze leveren ook het meest overtuigende verslag dat ik ooit van het Eerste Kwartet heb gehoord.

Het voor de hand liggende referentiepunt hier is de cyclus van Schnittke strijkkwartetten van het Kronos Quartet, uitgebracht als een complete editie in 1998. Maar nadat ik Quatuor Molinari dezelfde stukken heb horen spelen, denk ik niet dat ik terug zal gaan. Sterker nog, als iemand het wil...

De beslissing van het kwartet om te openen met Schnittke's Derde Kwartet is in eerste instantie een raadsel, totdat je je realiseert dat alles wat er in de eerste twee kwartetten gebeurt een ongemakkelijke stilistische oplossing bereikt in het Derde, geschreven in 1983. Het stuk is rijk aan citaten: in de eerste paar maten alleen al komen er stukjes van Lassus, Beethovens Grosse Fuge en Shostakovich's DSCH-motief (de notitie in het boekje vermeldt dat 'SCH' duidelijk betekenisvol was voor Schnittke: interessant punt dat ik niet had opgemerkt) in beeld. Of beter gezegd, zoals gespeeld door het Quatuor Molinari, hangt Schnittke's geleende materiaal in de middenafstand, de onopvallende toon van het kwartet laat het materiaal heimelijk in zichzelf overvloeien.

Maar ze kunnen ook demonstratief zijn. Het Beethoveniaanse scherzo blijft halsoverkop in crisismomenten struikelen waar snelle lijnen op het punt staan ​​uit elkaar te vallen. Het fysieke geweld van de aanval van de Molinaris scheidt de mannen van de jongens. En ze leveren ook het meest overtuigende verslag dat ik ooit heb gehoord van Schnittke's problematische Eerste Kwartet (1966), dat vrijwel een catalogus is van toen modieuze Penderecki/Ligeti-clusters, glissando's en twangs. De lichamelijkheid van de Molinaris verheft het licht saaie materiaal van het werk.

Het Tweede (1980) en Vierde (1989) Kwartet gaan beide over uitingen van verdriet. Het Tweede Kwartet stottert voorwaarts als een relikwie van besmeurde koralen en wenende hymnen, met af en toe een vrolijke hel-uitbarsting. De Molinaris vermijden de neiging van de Kronos om het materiaal te overdramatiseren, en hun verslag van de aanhoudend fragmenterende structuur van het Vierde kwartet laat het materiaal ook het werk doen. Schnittke verwerkt tikkende tijdbommen in zijn materiaal: canons maken ongedaan, microtonen maken melodieuze uitingen littekens, rijke chromatische vreugde slaat om in witte ruis glissando's. Maar hier gaan ze af in je brein, niet in je gezicht.

The obvious point of reference here is the Kronos Quartet’s cycle of Schnittke string quartets, released as a complete edition in 1998. But after hearing Quatuor Molinari play the same pieces I don’t think I’ll be going back. In fact, if anyone wants it…

The quartet’s decision to open with Schnittke’s Third Quartet is a puzzle at first, until you realise that everything that happens in the first two quartets reaches an uneasy stylistic resolution in the Third, written in 1983. The piece is rich in quotation: in the first few bars alone bits of Lassus, Beethoven’s Grosse Fuge and Shostakovich’s DSCH motif (the booklet-note mentions that ‘SCH’ had obvious significant for Schnittke: interesting point that I hadn’t noticed) hove into view. Or rather, as played by the Quatuor Molinari, Schnittke’s borrowed material hangs in the middle distance, the quartet’s undemonstrative tone letting the material spill into itself by stealth.

But they can do demonstrative, too. The Beethovenian scherzo keeps tripping headlong into crisis moments where high-velocity lines are on the brink of unravelling. The physical violence of the Molinaris’ attack sorts the men from the boys. And they also deliver the most persuasive account I’ve heard of Schnittke’s problematic First Quartet (1966), which is pretty much a catalogue of then modish Penderecki/Ligeti clusters, glissandos and twangs. The Molinaris’ physicality elevates the work’s slightly vanilla material.

The Second (1980) and Fourth (1989) Quartets both deal with expressions of grief. The Second Quartet stutters forwards like a reliquary of smudged chorales and weeping hymns, with the occasional merry-hell outburst. The Molinaris avoid the Kronos’s tendency to over-dramatise the material, and their account of the Fourth’s persistently fragmenting structure also lets the material do the work. Schnittke embeds ticking time-bombs inside his material: canons undo, microtones scar melodic utterances, rich chromatic joy flips over into white-noise glissandos. But here they go off inside your brain, not in your face.