Awards Issue 2013
Sacred Verdi
Maria Agresta & Chorus and Orchestra of the Accademia Nazionale di Santa Cecilia, Rome o.l.v. Sir Antonio Pappano
Antonio Pappano en zijn Romeinse troepen hebben opnieuw een magnifieke demonstratie van Verdiaanse verfijning geproduceerd
Vier jaar na hun bekroonde opname van het Requiem (EMI, 10/09) hebben Sir Antonio Pappano en zijn Romeinse troepen nu een even opwindende begeleidende cd geproduceerd, een andere prachtige demonstratie van Verdiaanse verfijning, nauw verbonden met hun optreden 'Viva Verdi!' bij de BBC Proms op 20 juli.
Ondanks dat hij een rationele vrijdenker was (zijn vrome tweede vrouw, Giuseppina, noemde hem 'een zeer twijfelachtige gelovige') en zijn vaak uitgesproken antipathie jegens het priesterschap en de macht van de kerk, blonk Verdi uit in het op muziek zetten van devotionele teksten, vooral die welke zo angstig waren als het Stabat mater. Bovendien had hij tijdens zijn lange carrière als operacomponist zijn vaardigheden in het schrijven van koormuziek ontwikkeld, waardoor de status van het koor (zowel muzikaal als dramatisch) als artistiek voertuig werd verhoogd. Door in zijn koortexturen over het algemeen vier zuivere partijen te bevoordelen, weet Verdi extra contrast en rijkdom achter de hand te houden voor de momenten die door de tekst worden gedicteerd. Wanneer hij unisono zingt, twee regels verdubbeld op het octaaf of de volheid van acht partijen, zijn Verdi's berekeningen altijd elegant spot-on.
De cd begint met de late, gebundelde Vier heilige stukken, gecomponeerd tussen 1889 en 1898. Hier contrasteert Verdi twee a capella stukken met een paar levendige grootschalige tableaus. Ze zijn een verbazingwekkende prestatie voor een componist van in de tachtig. Gebaseerd op een 'raadselachtige toonladder' (aanvankelijk gezongen door de bassen) voorgesteld door Adolfo Crescentini, geeft het onbegeleide Ave Maria's gedempte C majeur weinig hint van de moeilijkheden van intonatie die volgen. Gelukkig voldoet het koor perfect, net als het enorme dynamische bereik dat vereist is in het daaropvolgende Stabat mater – dat overigens bekend moet zijn geweest bij Elgar. Die eerste ‘gapende’ open kwinten op de lagere snaren hadden zo gemakkelijk kunnen leiden tot de Introduction and Allegro van de Engelsman voor strijkers: Elgariaanse onderzoekers nemen er nota van. Pappano haalt in dit deel alle kleuren van Verdi’s orkestrale begeleiding naar voren.
Als welkom contrast is de Laudi alla Vergine Maria alleen gecomponeerd voor vierstemmige damesstemmen, waarbij de rijkelijk getinte contralto’s hun zwevende etherische (hoewel licht vibrato-gekruide) sopraanzusters stevig ondersteunen. Net als bij het Ave Maria is de toonhoogte vrijwel perfect, tot opluchting van iedereen.
Het meest opvallende van alles is de verbluffende afsluitende Te Deum-zetting voor dubbel koor en groot orkest, het meest harmonisch geavanceerde stuk dat Verdi ooit schreef. Hij zei dat het zijn favoriete van de latere werken was. Van de perfect gemengde gedempte intonaties van bassen en tenoren aan het begin tot het positief filmische einde, dit is een meesterlijke uitvoering, versterkt door Donika Mataj's korte sopraansolo.
De belangrijkste soliste op deze opname is Maria Agresta, die een warme intensiteit brengt in een tedere vijf minuten durende Italiaanse zetting van het tweede Ave Maria op deze schijf, gecomponeerd (of in ieder geval gepubliceerd) in 1880 met een nogal spookachtige begeleiding voor strijkers. Doordrenkt met een donker chromatisme, zijn verschuivende harmonieën en gewelfde frasen (met de pijnlijk mooie arpeggio's van de cello's) is het echte juweeltje van deze schijf.
Het leidt dramatisch naar de originele versie van de ‘Libera me’ uit de Messa per Rossini uit 1869 – die later werd uitgebreid en getransponeerd voor de bekende Messa da Requiem ter nagedachtenis aan Manzoni. De allegro risoluto-fuga stuitert met een enorme verve, ingeleid door een van die briljante flitsen van Verdiaanse humor – de fagotkwartetakkoorden. Het koperwerk kan gemakkelijk bombastisch worden, maar dat is hier niet het geval; Pappano’s spelers zorgen voor een stevige toon in een perfect uitgebalanceerd geluidsbeeld. Helderheid van de partituur is hier het sleutelwoord.
Pappano’s tempo is consequent levendiger dan Gianandrea Nosedra’s interpretaties uit Turijn voor Chandos. Hij is ook opvallender vocaal, heel erg in de Barbirolliaanse stijl, met af en toe wat sympathieke kreunen en gezoem dat door de microfoons wordt opgepikt. Zijn koor is echter het meest expressieve instrument en – ondanks zijn grote formaat – in staat tot nauwgezet fijne details in zijn collectieve zang. Op volle kracht is het evenzeer in overeenstemming met het tutti van het orkest, waarvan het spel altijd perfect is, met bijzonder helder koper.
Pappano is zo'n overtuigende pleitbezorger voor Verdi's muziek dat er geen mooier eerbetoon aan zijn 200e verjaardag zou kunnen zijn dan deze verbluffende cd. Probeer er zeker een plekje voor te vinden op uw planken.
Four years on from their award-winning recording of the Requiem (EMI, 10/09), Sir Antonio Pappano and his Roman forces have now produced an equally exciting companion disc, another magnificent display of Verdian sophistication, closely tied to their ‘Viva Verdi!’ appearance at the BBC Proms on July 20.
Despite being a rational freethinker (his devout second wife, Giuseppina, called him ‘a very doubtful believer’) and his oft-proclaimed antipathy towards the priesthood and the power of the Church, Verdi excelled when setting devotional texts, especially those which were as angst-ridden as the Stabat mater. Additionally, during his long opera-composing career he had developed his choral-writing skills, raising the status of the chorus (both musically and dramatically) as an artistic vehicle. By generally favouring four pure parts in his choral textures, Verdi manages to hold in reserve extra contrast and richness for those moments dictated by the text. When he dictates unison singing, two lines doubled at the octave or the fullness of eight parts, Verdi’s calculations are always elegantly spot-on.
The disc begins with the late, anthologised Four Sacred Pieces, composed between 1889 and 1898. Here Verdi contrasts two a cappella pieces with a pair of vivid large-scale tableaux. They are an astonishing achievement for a composer in his eighties. Based on an ‘enigmatic scale’ (sung initially by the basses) suggested by Adolfo Crescentini, the unaccompanied Ave Maria’s hushed C major gives little hint of the difficulties of intonation which follow. Happily, the chorus cope perfectly, as well as with the vast dynamic range demanded in the succeeding Stabat mater – which, incidentally, must have been known to Elgar. Those initial ‘yawning’ open fifths on the lower strings could so easily have led into the Englishman’s Introduction and Allegro for strings: Elgarian researchers take note. Pappano draws out every colour of Verdi’s orchestral accompaniment in this movement.
By way of welcome contrast, the Laudi alla Vergine Maria is scored for four-part ladies’ voices only, the richly toned contraltos providing firm support throughout for their floatingly ethereal (though lightly vibrato-seasoned) soprano sisters. As with the Ave Maria, pitching is well-nigh perfect, to the relief of all.
Most striking of all is the astonishing concluding Te Deum setting for double chorus and large orchestra, the most harmonically advanced piece Verdi ever wrote. He said it was his favourite of the later works. From the perfectly blended basses’ and tenors’ hushed intonations at the beginning to the positively filmic ending, this is a masterly performance, enhanced by Donika Mataj’s brief soprano solo.
The main soloist on this recording is Maria Agresta, who brings a warm intensity to a tender five-minute-long Italian setting of the second Ave Maria on this disc, composed (or at least published) in 1880 with a rather ghostly accompaniment for strings. Suffused with a dark chromaticism, its shifting harmonies and arched phrases (with the cellos’ achingly beautiful arpeggios) is the real gem of this disc.
It leads dramatically into the original version of the ‘Libera me’ from the Messa per Rossini of 1869 – which was later expanded and transposed for the familiar Messa da Requiem in memory of Manzoni. The allegro risoluto fugue bounces along with a tremendous verve, having been introduced by one of those brilliant flashes of Verdian humour – the bassoon quartet chords. The brass-writing can easily become bombastic but not so here; Pappano’s players provide a firmness of tone in a perfectly balanced sound stage. Clarity of scoring is the keyword here.
Pappano’s speeds are consistently brisker than Gianandrea Nosedra’s interpretations from Turin for Chandos. He is also more noticeably vocal, very much in the Barbirollian manner, with some occasional sympathetic groans and hums picked up by the microphones. However, his chorus is the more highly expressive instrument and – despite its large size – capable of punctiliously fine detail in its collective singing. At full pelt it is equally matched to the tutti of the orchestra, whose playing is always accomplished, with especially crisp brass.
Pappano is such a compelling advocate for Verdi’s music that there could be no finer 200th-birthday salute than this stunning disc. Do try to find room for it on your shelves.