maart 2025

The Krasiński Codex (Fifteenth-Century Music from Cracow)

Ensemble Peregrina; Ensemble Dragma o.l.v. Agnieszka Budzińska‑Bennett

Vorige maand vertelden we het verhaal van deze opname van een Pools manuscript uit de 15e eeuw. Het resultaat is net zo mooi als we hadden gehoopt.

Het vastleggen van de inhoud van een heel 15e-eeuws manuscript is een enorme onderneming. Voor zover ik weet zijn er slechts twee van dergelijke projecten geweest: het Chansonnier Cordiforme (L’Oiseau-Lyre, 11/80) van Consort of Musicke en, in het afgelopen decennium, het Leuven Chansonnier van Ensemble Sollazzo (Passacaille, 9/24). Dit nieuwe project is op verschillende manieren vernieuwend; met name de Krasiński Codex bevat zowel religieuze als wereldlijke muziek en een veel breder scala aan repertoire. Het werd halverwege de jaren 1420 gekopieerd aan het koninklijke Poolse hof (toen gevestigd in Krakau) en brengt muziek over van lokale componisten, met name Nicolaas van Radom, naast werken van Ciconia, Zachara da Teramo en Estienne Grossin. Deze variëteit weerspiegelt het bereik van Italiaanse en Franse muziek in heel Europa, maar het aandeel muziek dat de lokale praktijk weerspiegelt, hoewel typisch voor manuscripten als deze, blijft vaak onvertegenwoordigd in de discografie: dat is een reden om deze onderneming te verwelkomen. Ook typerend is de soms fragmentarische overdracht van een deel van de muziek, die varieert van een klein Alleluia en ongetekste stukken (waarschijnlijk liederen) tot lange misbewegingen en Magnificat-zettingen. Dit is niet per se onzorgvuldigheid, maar weerspiegelt de aanpassing van stukken van elders om aan de lokale praktijk te voldoen (niet in de laatste plaats door nieuwe woorden toe te voegen of ze helemaal weg te laten). Dit vraagt ​​om een ​​groter scala aan uitvoeringssituaties dan het stabiele repertoire van de chansonniers, om nog maar te zwijgen van een behoorlijke hoeveelheid interventie door de uitvoerders, van wie velen ook gevestigde geleerden zijn. Een eenvoudig voorbeeld: de korte driestemmige Salve thronus Trinitatis wordt eerst uitgevoerd door mannelijke zangers en later op harp en een gittern. De mannen brengen een solide, rustige kracht in deze eenvoudige polyfonie, maar de tweede keer voert Marc Lewon de knapste diminuties uit op de bovenste regel, scherp en verkwikkend snel. Het voorlaatste nummer, dat dit sonische panorama completeert, put uit de traditie van polyfonie geïmproviseerd op gregoriaans, en een paar andere klinken alsof ze dat zouden kunnen.

Het is onnodig om stuk voor stuk bij het project stil te staan, maar de belangrijkste punten zijn gemakkelijk gemaakt. Ten eerste zingen en bespelen Lewon, Agnieszka Budzińska-Bennett en Grace Newcombe meerdere instrumenten, en ze blinken allemaal uit. Newcombe's stem heeft veel bewonderaars, maar ze is ook erg bedreven op het organetto (die knapperige leidtonen!) en de harp. Het instrumentale spel valt op door zijn vloeiendheid en precisie en de vocale solisten zijn over het algemeen in topvorm, of het nu als ensemble is (in de Gloria Ad ongni vento van Zachara) of individueel (de Regina gloriosa toegeschreven aan Ciconia, met Lorenza Donadini op de cantuslijn). Iets minder opvallend zijn de misdelen van Zachara en Ciconia, uitgevoerd met verschillende sopranen op de cantuslijn en stemmen en trombones op de lagere partijen, die te direct eerdere uitvoeringen van de Italiaanse ensembles Sine Nomine en La Reverdie kanaliseren. Maar het allerbelangrijkste is dat het leeuwendeel van de muziek die hier voor het eerst is opgenomen, uitstekend is uitgevoerd. Nicolaas van Radom, die voornamelijk alleen bekend is bij specialisten in Centraal-Europese muziek, krijgt hier een behoorlijke uitstap, zijn ongedwongen, stijlvolle muziek wordt prachtig gepresenteerd.

De inhoud van het manuscript is verdeeld in drie programma's van cd-lengte, die elk afzonderlijk kunnen worden beluisterd omdat hun thema's bijna volledig overlappen. Ze zijn een handige manier om een ​​project te beginnen dat erin slaagt meer te zijn dan de som der delen: we vangen een glimp op van het bonte polyfone klanklandschap van een belangrijk hof uit de 15e eeuw op zijn culturele en historische hoogtepunt. Het is nog vroeg in het jaar, maar dit zal zeker een kanshebber zijn voor mijn Critics’ Choice in december.

Recording the contents of an entire 15th-century manuscript is a huge undertaking. There have been only two such projects as far as I know: the Consort of Musicke’s Chansonnier Cordiforme (L’Oiseau-Lyre, 11/80) and, in the past decade, the Leuven Chansonnier by Ensemble Sollazzo (Passacaille, 9/24). This new project innovates in several ways; most notably, the Krasiński Codex contains both sacred and secular music and a far broader range of repertory. Copied in the mid-1420s at the Royal Polish court (then based in Kraków), it transmits music by local composers, most notably Nicholas of Radom, alongside works by Ciconia, Zachara da Teramo and Estienne Grossin. This variety reflects the reach of Italian and French music throughout Europe, but the proportion of music that reflects local practice, though typical of manuscripts like this one, often goes unrepresented in discography: that is one reason to welcome this enterprise. Also typical is the sometimes piecemeal transmission of some of the music, which ranges from a tiny Alleluia and untexted pieces (probably songs) to lengthy Mass movements and Magnificat settings. This is not necessarily carelessness but reflects the adaptation of pieces from elsewhere to suit local practice (not least by supplying new words or omitting them altogether). This calls for a greater range of performance situations than the stable repertory of the chansonniers, not to mention a fair amount of intervention by the performers, many of whom are also established scholars. A simple example: the short three-voice Salve thronus Trinitatis is performed first by male singers and later on harp and a gittern. The men bring a solid, tranquil power to this simple polyphony, but the second time around Marc Lewon executes the nattiest diminutions on the top line, whip-sharp and bracingly snappy. Completing this sonic panorama, the penultimate track draws on the tradition of polyphony improvised upon plainchant, and a couple of others sound as though they might.

To dwell on the project piece by piece is unnecessary, but the main points are easily made. First, Lewon, Agnieszka Budzińska-Bennett and Grace Newcombe sing and play several instruments, and they all excel. Newcombe’s voice has many admirers, but she’s also very canny on the organetto (those crunchy leading-notes!) and the harp. The instrumental playing stands out for its fluency and precision and the vocal soloists are generally on great form, whether as an ensemble (in the Gloria Ad ongni vento by Zachara) or singly (the Regina gloriosa attributed to Ciconia, with Lorenza Donadini on the cantus line). A little less distinctive are the Mass movements by Zachara and Ciconia done with several sopranos on the cantus line and voices and trombones on the lower parts, channelling too directly past performances by the Italian ensembles Sine Nomine and La Reverdie. But most importantly, the lion’s share of music that’s recorded here for the first time is superbly done. Mostly known only to specialists of Central European music, Nicholas of Radom gets a proper outing here, his unfussy, stylish music beautifully showcased.

The manuscript’s contents are parsed into three CD-length programmes, each of which can be heard on its own since their themes overlap almost entirely. They are a handy way into a project that succeeds in being more than the sum of its parts: we glimpse the variegated polyphonic soundscape of a major 15th-century court at its cultural and historical peak. It’s early in the year, but this will surely be a contender for my Critics’ Choice in December.