februari 2025

Smetana: Má vlast & Other Symphonic Works

Prague Radio Symphony Orchestra o.l.v. Petr Popelka

Van het bekende Má vlast tot minder bekende werken, dit is een lonende, diepgaande verkenning van Smetana's orkestmuziek van Petr Popelka en zijn Praagse spelers.

In het interview in het boekje van Supraphon praat Jindřich Bálek met Petr Popelka (de begaafde chef-dirigent en artistiek leider van het Praags Radio Symfonieorkest) over het Smetana-repertoire in deze muzikaal lonende set, en zodra ze Má vlast bereiken, suggereert hij dat veel dirigenten de hyperdramatische derde toongedicht ‘Šárka’, over een vooraanstaande Amazone-figuur in de oude Tsjechische legendes van de Maagdenoorlog, verkiezen boven het sublieme – en over het algemeen populairdere – tweede stuk, ‘Vltava’. ‘En ik ben zo iemand’, bekent Popelka, ook al beschouwt hij het vijfde stuk van de cyclus, ‘Tábor’, als het beste qua compositie.

Popelka’s gevoelige behandeling van het verlangende thema in ‘Šárka’ vertegenwoordigt de liefde van de prinselijke ridder Ctirad, die Šárka bedriegt als een veronderstelde gevangene. Door het hele stuk heen leiden talloze snelle, filmische contrasten in stemming, ritme en kleur uiteindelijk naar een soloklarinet die Šárka's slaapdrank symboliseert (de prominente fagot vertegenwoordigt het gesnurk van de gedrogeerde mannen) en de epische vuistschuddende gevechtsmuziek die de beweging afsluit, hier met de alom belangrijke kletsende houtblazers duidelijk hoorbaar. Semyon Bychkov en de Czech Philharmonic (Pentatone, 4/24) zijn op een heel andere manier dramatisch, zwaarder, nadrukkelijker maar ook vol gevoel. Zoals Edward Seckerson zei bij het recenseren van de cd: 'Er zijn maar weinig orkesten in de wereld met een geluid en een identiteit die zo duidelijk van henzelf zijn als de Czech Philharmonic. Het verstrijken van de tijd heeft daar niets aan veranderd.’

Het mooie van Popelka’s Praagse RSO-uitvoering is dat, hoewel de spanning in elk deel van Má vlast behouden blijft, de texturen transparant blijven, wat betekent dat dit meest groene van alle symfonische meesterwerken nooit ingesloten klinkt. Popelka verbiedt ook niet subtiel gebruikte expressieve rubato of dynamiek die omwille van de duidelijkheid is aangepast. Deze Má vlast zit vol met verhalende incidenten, is lyrisch en, waar nodig, hard, zijn naaste cd-rivalen, interpretatief gesproken, Rafael Kubelík (in München – Orfeo, 5/85, 9/86) en Karel Šejna (Tsjechische PO – Supraphon, 11/53). Popelka vindt ook delicatesse in de partituur; bijvoorbeeld de griezelige stille fuga aan het begin van ‘From Bohemia’s Fields and Groves’, of de door de wind aangestuurde pastorale op ongeveer 2'26" in het groots sluitende laatste symfonisch gedicht, ‘Blaník’, dat leidt naar een rustig aanhoudend baspedaal en opwindende snellere muziek (die op 6'14" klinkt alsof het op het punt staat te transformeren in Rezničeks levendige Donna Diana Ouverture!). Popelka mist geen enkel trucje: het is een sympathieke, allesomvattende Má vlast, idiomatisch, zeer goed gespeeld en passend één met de elementen.

Van de overige grootschalige werken die worden gepresenteerd, is de vroegste ook de minst bekende, de zogenaamde Triumph of Feestsymfonie, gecomponeerd ter herdenking van de bruiloft van keizer Franz Joseph. Het werk werd door het keizerlijk hof afgewezen, mogelijk omdat de korte muzikale verwijzingen naar het Oostenrijkse volkslied (in het eerste, tweede en vierde deel) niet prominent genoeg waren. Ondanks alles huurde Smetana in februari 1855 een orkest in op eigen kosten om de symfonie uit te voeren. Helaas werd het werk koel ontvangen en was het concert een financiële mislukking. Qua opnamen brengt Šejna's heldere en luchtige Supraphon stereo-opname met de Tsjechische PO (3/96 - Popelka's uitvoering is net zo levendig) de meest aantrekkelijke elementen van de symfonie naar voren, vooral in het verrukkelijke Scherzo - een soort uitgebreide Slavische dans - hoewel, om eerlijk te zijn, de Triomfsymfonie geen ongekwalificeerd meesterwerk is.

Het andere grote werk dat zeker is opgenomen, is echter George Szells doordachte en rijkelijk getextureerde orkestratie van het Eerste Strijkkwartet in e mineur, From My Life (een arrangement dat de grote kwartetleider Adolf Busch blijkbaar goedkeurde), waarbij Popelka's aanpak danst en zingt, totdat het tragische 'doofheidsfluitje' (een hoge, aanhoudende harmonische E op de eerste violen) zich in de finale opdringt, hier net zo schokkend als in het origineel van het strijkkwartet. Szells eigen opname in Cleveland (Sony Classical, in mono) is doorgaans goed gedrild (net als de première van de Boston SO uit 1945, die hij ook dirigeert - Somm), maar Popelka's opname klinkt authentieker Tsjechisch dan beide.

De andere getoonde werken zijn de drie symfonische gedichten van ‘Göteborg’, Richard III, Wallenstein’s Camp en Hakon Jarl, waarin Smetana op gelijke voet staat met de neoromantici (vooral Liszt) en zijn vaardigheid bewijst in het omgaan met grootschalige muzikale krachten. Voor Má vlast vertegenwoordigen ze het beste van hem, orkestraal gezien: op 4'37" in Wallenstein’s Camp bijvoorbeeld, waar ruige modulaties een beroep doen op de lage koperblazers voor effect (Kubelíks opname in München is hier misschien het beste – DG, 11/72) of de gepassioneerde, bijna krankzinnig romantische centrale episode van Hakon Jarl, die klinkt alsof hij op het laatste moment is bedacht – geweldig spul! Popelka’s rivalen hier zijn onder meer Šejna (11/59), terecht door Popelka gewaardeerd als een van de beste, naast Karel Ančerl (die toevallig de ‘Göteborg’-werken niet heeft opgenomen) en de nogal steviger klinkende Theodore Kuchar met de Janáček Philharmonic (Briljant, 9/19, 9/23), die een aantal Smetana’s gekke korte orkestrale werken, maar bevat niet de Szell-orkestratie van From My Life. Wat betreft Má vlast, vergeet Václav Talich en de Tsjechische PO niet, live opgenomen in 1939 in het door de nazi's bezette Praag, een ongelooflijk ontroerende ervaring (zeer geliefd bij Popelka) die u onder geen beding mag missen. De keuze is aan u, maar als Smetana's belangrijkste orkestrale werken uw voornaamste vereiste zijn, hoeft u niet verder te zoeken dan hier. Dit is een geheel uitstekende set, buitengewoon goed opgenomen.

Supraphon’s booklet interview finds Jindřich Bálek chatting to Petr Popelka (the gifted Chief Conductor and Artistic Director of the Prague Radio Symphony Orchestra) about the Smetana repertoire featured in this musically rewarding set, and once they reach Má vlast suggests that many conductors prefer the hyper-dramatic third tone poem ‘Šárka’, about a leading Amazon figure in the ancient Czech legends of The Maidens’ War, to the sublimely flowing – and generally more popular – second piece, ‘Vltava’. ‘And I am such a one’, confesses Popelka, even though he considers the cycle’s fifth piece, ‘Tábor’, the finest in terms of composition.

Popelka’s sensitive handling of the yearning theme in ‘Šárka’ represents the love from the princely knight Ctirad, who Šárka deceives as a supposed captive. Throughout the piece countless quick-fire, filmic-style contrasts in mood, rhythm and colour lead, finally, to a solo clarinet signifying Šárka’s sleeping potion (the prominent bassoon represents the drugged men’s snoring) and the epic fist-shaking battle music that closes the movement, here with the all-important chattering woodwinds clearly audible. Semyon Bychkov and the Czech Philharmonic (Pentatone, 4/24) are dramatic in a quite different way, heavier, more emphatic but also full of feeling. As Edward Seckerson said when reviewing the disc: ‘There are precious few orchestras in the world with a sound and an identity as distinctly their own as the Czech Philharmonic. The passage of time has not changed that.’

The beauty of Popelka’s Prague RSO performance is that, although tension is maintained throughout each movement of Má vlast, textures remain transparent, which means that this most verdant of symphonic masterpieces never sounds enclosed. Neither does Popelka outlaw subtly employed expressive rubato or dynamics tweaked for the sake of clarity. This Má vlast is full of narrative incident, being lyrical and, where necessary, hard-hitting, its nearest CD rivals, interpretatively speaking, being Rafael Kubelík (in Munich – Orfeo, 5/85, 9/86) and Karel Šejna (Czech PO – Supraphon, 11/53). Popelka also finds delicacy in the score; for example, the eerie quiet fugue near the start of ‘From Bohemia’s Fields and Groves’, or the winds-led pastoral at around 2'26" into the grandly conclusive last tone poem, ‘Blaník’, leading to a quiet sustained bass pedal and exciting faster music (which at 6'14" sounds as if it’s about to transmogrify into Rezniček’s lively Donna Diana Overture!). Popelka doesn’t miss a trick: his is a sympathetic, all-embracing Má vlast, idiomatic, very well played and appropriately at one with the elements.

Of the remaining large-scale works featured, the earliest is also the least familiar, the so-called Triumph or Festive Symphony, composed to commemorate the wedding of Emperor Franz Joseph. The work was rejected by the Imperial Court, possibly on the grounds that the brief musical references to the Austrian national anthem (in the first, second and fourth movements) were not sufficiently prominent. Undeterred, in February 1855 Smetana hired an orchestra at his own expense to perform the symphony. Sadly, the work was coolly received, and the concert was a financial failure. Recordings-wise, Šejna’s bright and breezy Supraphon stereo recording with the Czech PO (3/96 – Popelka’s performance is similarly vivid) brings out the symphony’s most appealing elements, especially in the delightful Scherzo – a sort of extended Slavonic Dance – though, to be truthful, the Triumph Symphony is no unqualified masterpiece.

However, the other featured big work included definitely is – George Szell’s thoughtful and richly textured orchestration of the First String Quartet in E minor, From My Life (an arrangement that the great quartet leader Adolf Busch approved of, apparently), where Popelka’s approach dances and sings, until the tragic ‘deafness whistle’ (a high, sustained harmonic E on the first violins) intrudes into the finale, as shocking here as it is in the string quartet original. Szell’s own Cleveland recording (Sony Classical, in mono) is typically well drilled (as is the 1945 Boston SO premiere performance, which he also conducts – Somm), but Popelka’s recording sounds more authentically Czech than either.

The other featured works are the three ‘Gothenburg’ symphonic poems, Richard III, Wallenstein’s Camp and Hakon Jarl, where Smetana levels with the neo-Romantics (Liszt primarily) and proves his skill at handling large-scale musical forces. Pre-Má vlast they represent the best of him, orchestrally: at 4'37" into Wallenstein’s Camp, for example, where rugged modulations call on the low brass for effect (Kubelík’s Munich recording is perhaps best here – DG, 11/72) or the impassioned, almost insanely Romantic central episode of Hakon Jarl, which sounds if it was conjured on the spur of the moment – wonderful stuff! Popelka’s rivals here include Šejna (11/59), rightly rated by Popelka as up there alongside Karel Ančerl (who as it happens didn’t record the ‘Gothenburg’ works) and the rather more hefty-sounding Theodore Kuchar with the Janáček Philharmonic (Brilliant, 9/19, 9/23), who adds a number of Smetana’s zany short orchestral works but doesn’t include the Szell orchestration of From My Life. As to Má vlast, don’t forget Václav Talich and the Czech PO recorded live in 1939 in Nazi-occupied Prague, an incredibly moving experience (much favoured by Popelka) not to be missed under any circumstances. The choice is yours, but if Smetana’s principal orchestral works are your main requirement, no need to look further than here. This is a wholly excellent set, extremely well recorded.