februari 2025
Mahler: Symphony No. 7 (Live)
Bavarian Radio Symphony Orchestra o.l.v. Sir Simon Rattle
Sir Simon Rattle geeft blijk van een instinctief begrip van zowel de details als de dramatische reis – een meeslepende aanvulling op een schitterende Mahler-symfonieserie.
Dit ontwikkelt zich tot een buitengewone Mahlercyclus met een buitengewoon orkest. Hun mogelijkheden lijken onbegrensd – geen plafond – en alle prachtige details die Rattle in de loop der decennia heeft ontdekt in een uitputtende studie van deze partituren, komen nu naar voren met een vrijheid en spontaniteit die echt organisch aanvoelt.
Dit ‘zwarte schaap’ van de Mahlercyclus – een werk dat het dichtst in de buurt kwam van het bedenken en schrijven van een zuiverder en abstracter, zelfs impressionistisch, soort muziek – is heel vaak het stuk dat dirigenten die elders in de cyclus tekortschieten, met elan kunnen uitvoeren. Kirill Petrenko (Rattles opvolger in Berlijn) opende in zijn veelgeprezen opname met het Beierse Staatsorkest (8/21) onze oren voor Mahlers verbijsterende orkestrale tovenarij, maar hoewel Rattle dat ook doet – niet in de laatste plaats in een onthullende lezing van de veelgesmade finale – doet hij dat op een manier die nog steeds diep persoonlijk aanvoelt. Kortom, ik vind dat de uitvoering meer ‘hart’ heeft dan Petrenko.
De merkwaardige aria van de tenortuba die het stuk opent, is bezeten van een beslist ‘ander’ soort melancholie, terwijl de frasering van het hunkerende tweede onderwerp aangeboren klinkt en aanvoelt – subtiele, soepele, instinctieve vormgeving door de Beierse strijkers. En wanneer het wordt getransformeerd in het ‘verre’ middendeel van de beweging, wordt de lucht die het inademt inderdaad ijler. Super-expansief maar nooit zelfbewust, het is alsof het even in een andere tijdzone woont. Maar de recapitulatie brengt de sensatie van de overvolle ambitie terug tot aan de toeters-en-fluitjes-coda waar een verschroeiende harmonische botsing tussen de strijkers en het koper grenst aan het psychedelische.
En dat is zeker het geval met de buitengewone middendelen die vol nuances en wonderen zitten en allerlei geweldige blaasinstrumenten. De echoënde uitwisseling van hoornsolo's in de nachtelijke patrouille van het tweede deel – één open, één gestopt – is maar één voorbeeld. Dit is absoluut muziek van de nacht en het is het spel van licht en schaduw dat Rattle en zijn spelers zo prachtig uitvoeren. En net wanneer je denkt dat je genoeg bent verrukt door de sonische schoonheden en hunkert naar een diepere tederheid, gooit Mahler er iets in als het door hoorns geleide middendeel van de tweede Nachtmusik, dat je hart kan breken (en hier ook doet).
Het centrale Scherzo is het ultieme voorbeeld van hoe dingen 's nachts bonken voor Mahler. Deze ware spookshow werpt allerlei hallucinaties op – sforzando's die je tegemoet springen, glissando's die glibberen en de moeder van alle snap-pizzicato's. Rattle begrijpt de volatiliteit van deze muziek echt, en details die hij van binnenuit heeft leren kennen, voelen nu helemaal als tweede natuur.
Maar het is de lastige finale van dit stuk die deze uitvoering echt naar een hoger niveau tilt. Luister maar eens naar de openingsfanfare (pauken en trompetten) en het daaropvolgende gewicht en de beet van de strijkers als reactie. In een inadequate uitvoering kan deze finale chaotisch, onsamenhangend en te langdradig klinken. De Meistersinger-connotaties zijn onmiskenbaar (een stuk dat Mahler vaak dirigeerde) in deze apotheose van de dans, een jamboree van 'gilden', als je wilt, die om onze aandacht vechten. Maar de uitdaging ligt in het spontaan en 'in het moment' laten voelen van de overgangen, de ongemakkelijke juxtaposities. Er zit een buitengewone logica in wat Rattle en de Beieren hier voor elkaar krijgen - een aparte methode in de waanzin - maar ze doen dat zonder ons tekort te doen aan de humor en flamboyantie van de beweging.
Het spel is virtuoos en nog wat, maar beter nog, het brengt meer over dan de meeste uitvoeringen van het stuk. Ik heb de pure vreugde en het spel van de compositie gehoord in een deel dat helemaal lijkt te draaien om Mahler die zijn haar loslaat. Waar Petrenko forensisch was over de mechanica van de muziek – briljant – brengt Rattle er meer ‘ziel’ in. We voelen Mahlers motivatie. En dan komen we bij die meest opwindende van alle coda’s, waar de terugkerende fanfare verandert in een geweldig carillon, met de Beierse trompetten die als raketten afgaan en hoorns die naar de hemel reiken. Het neemt altijd de adem weg, maar deze keer was ik uit mijn stoel. Het publiek ongetwijfeld ook.
Genoeg gezegd dus. Ik ben zelden zo opgewonden geweest om te horen wat deze cyclus als volgende brengt. Rattle’s Mahler voelt nu doorleefd en steeds inzichtelijker. Onze aandacht en bewondering zijn verdiend.
This is shaping up to be an extraordinary Mahler cycle with an extraordinary orchestra. Their possibilities are seemingly limitless – no ceiling – and all the wonderful detailing that Rattle has uncovered over the decades in exhaustive study of these scores now emerges with a freedom and spontaneity that feels truly organic.
This ‘black sheep’ of the Mahler cycle – a work which came as close as Mahler would ever come to conceiving and writing a purer and more abstractive, even impressionistic, kind of music – is very often the piece that conductors who fall short of the high emotional stakes elsewhere in the cycle can pull off with élan. Kirill Petrenko (Rattle’s successor in Berlin), in his much-lauded recording with the Bavarian State Orchestra (8/21), opened our ears to Mahler’s flabbergasting orchestral wizardry but while Rattle does so too – not least in a revelatory reading of the much-maligned finale – he does so in a way that still feels deeply personal. In short, I feel the performance has more ‘heart’ than Petrenko.
The curious aria of the tenor tuba which opens the piece is possessed of a decidedly ‘other’ kind of melancholy while the phrasing of the yearning second subject sounds and feels innate – subtle, pliant, instinctive shaping from the Bavarian strings. And when it is transformed in the ‘remote’ middle section of the movement the air it breathes is rarefied indeed. Super-expansive but never self-conscious, it’s as if it is briefly inhabiting another time-zone. Then again the recapitulation brings back the thrill of vaulting ambition all the way to the bells-and-whistles coda where one searing harmonic clash between the strings and brass borders on the psychedelic.
And that’s certainly the case with the extraordinary middle movements which are full of nuance and wonder and all manner of terrific wind-playing. The echoing exchange of horn solos in the nocturnal patrol of the second movement – one open, one stopped – is but one instance. This is music of the night for sure and it’s the play of light and shadow that Rattle and his players pull off so beautifully. And just when you are thinking that you have been ravished enough by the sonic beauties and crave a deeper tenderness Mahler will throw in something like the horn-led middle section of the second Nachtmusik, which can (and does here) break your heart.
The central Scherzo is the supreme example of things going bump in the night for Mahler. This veritable spook show throws up all manner of hallucinations – sforzandos that jump out at you, glissandos that slither, and the mother of all snap-pizzicatos. Rattle really gets the volatility of this music, and detail that he has come to know from the inside out now feels entirely second nature.
But it is the tricky finale of this piece that really lifts this performance to the next level. Just listen to the opening fanfare (timpani and trumpets) and the subsequent weight and bite of the strings in response. In an inadequate performance this finale can sound chaotic, disjointed and overly protracted. The Meistersinger connotations are unmistakable (a piece Mahler often conducted) in this apotheosis of the dance, a jamboree of ‘guilds’, if you like, jostling for our attention. But the challenge lies in making the transitions, the awkward juxtapositions, feel spontaneous and ‘in the moment’. There is an extraordinary logic to what Rattle and the Bavarians pull off here – a distinct method in the madness – but they do so without short-changing us on the wit and flamboyance of the movement.
The playing is virtuosic and then some but better yet it conveys more than most performances of the piece I have heard the sheer joy and gamesmanship of composition in a movement that seems to be all about Mahler letting his hair down. Where Petrenko was forensic about the mechanics of the music – brilliantly so – Rattle brings more ‘soul’ to it. We feel Mahler’s motivation. And then we come to that most thrilling of codas where the returning fanfare morphs into an amazing carillon, with the Bavarian trumpets going off like skyrockets and horns reaching for the heavens. It always takes the breath away but this time I was out of my seat. Doubtless the audience were too.
Enough said, then. I have rarely been more excited to hear what this cycle brings next. Rattle’s Mahler now feels lived-in and ever more insightful. Our attention and admiration have been earned.