februari 2013

American Mavericks

Jeremy Denk & Paul Jacobs & San Francisco Symphony Orchestra o.l.v. Michael Tilson Thomas

Tilson Thomas beschouwt elk werk als ‘klassiek’, waarbij elke noot een zorgvuldige finesse verdient.

Ik betwijfel of Lou Harrison, Henry Cowell en Edgard Varèse zichzelf als ‘maverick’ (non-conformist) zagen, net zomin als bananen naar geel smaken. Het probleem met ‘maverick’ – en dito lamme omschrijvingen als ‘eigenzinnig’, ‘idiosyncratisch’ en ‘excentriek’ – is dat ze pas achteraf aan muziek van vrije geest worden opgelegd door degenen die bang zijn voor de boodschap ervan. Het is een neerbuigend, schuchter oordeel dat van bovenaf wordt geveld, in plaats van van onderop.

Maar Michael Tilson Thomas bespeelt deze componisten niet alsof ze ondeugende bedriegers zijn, of bezeten door idealistisch amateurisme. Verre van dat. Het is duidelijk dat Tilson Thomas ze allebei op de een of andere manier als ‘klassiek’ beschouwt, elke noot die ijverige finesse verdient, elke textuurverschuiving in evenwicht met een MTT. De lange en chromatisch vruchtbare, onbegeleide trompetproloog die Cowells Synchrony uit 1930 inluidt, maakt dit punt duidelijk: een ereteken, alstublieft, voor de leadtrompettist van de San Francisco SO, die met zo'n eenheid van toon speelt dat je begint te vermoeden dat hij of zij een sustainpedaal in de beker van het instrument heeft laten haken. En dan scheurt Tilson Thomas het orkest open als een aanzienlijke doos vol geneugten; luister hoe hij Cowells zwevende houtblazers afweegt tegen de subliminale duw van een lage gong. Het ene geluid is volledig een onderdeel van het andere.

Cowells Pianoconcert (1928) en Harrisons Concerto for Organ with Percussion Orchestra uit 1973, het laatste duidelijk schatplichtig aan het eerste, hebben beide in hun harmonische kern een overvloed aan toonclusters waarin Tilson Thomas een functionerende, levendige tonaliteit vindt - vooral in combinatie met Cowells en Harrisons motorritmes. Denk en Jacobs gaan er fysiek mee om; het orgel kan ook een slaginstrument zijn.

Varèse was een visionair Fransman-in-New York en past ook niet helemaal in het profiel van de 'Amerikaanse non-conformist'. Maar dat maakt niet uit. Dit is een uitzonderlijk fijne Amériques, vol diepte en sonische schittering, en niet weinig dreiging.

I doubt whether Lou Harrison, Henry Cowell and Edgard Varèse thought of themselves as ‘maverick’ any more than bananas taste of yellow. The trouble with ‘maverick’ – and ditto lame descriptors like ‘quirky’, ‘idiosyncratic’ and ‘eccentric’ – is that they’re imposed on music of free spirit only after the event by those afraid of its message. It’s a patronising, coy judgement made from the top down, rather than the bottom up.

But Michael Tilson Thomas doesn’t play these composers like they’re waggish tricksters, or possessed by idealistic amateurism. Far from it. Clearly Tilson Thomas considers each to be in some way ‘classic’, each note worthy of diligent finesse, each textural shift balanced to an MTT. The long and chromatically fecund unaccompanied trumpet prologue that launches Cowell’s 1930 Synchrony makes this point manifest: a badge of honour, please, to the San Francisco SO’s lead trumpeter, who plays with such unity of tone that you begin to suspect he or she has had a sustain pedal hooked into the bell of the instrument. And then Tilson Thomas peels the orchestra open like a considerable box of delights; listen to how he weighs Cowell’s floaty woodwind against the subliminal push of a low-pitched gong. One sound is entirely a constituent part of the other.

Cowell’s Piano Concerto (1928) and Harrison’s 1973 Concerto for Organ with Percussion Orchestra, the latter obviously indebted to the former, both have sitting at their harmonic core lashings of tone clusters inside which Tilson Thomas finds a functioning, animated tonality – especially when allied to Cowell and Harrison’s motor rhythms. Denk and Jacobs get physical with it; the organ can be a percussion instrument too.

Varèse was a Frenchman-in-New York visionary and doesn’t quite fit the ‘American maverick’ profiling either. But no matter. This is an expectionally fine Amériques, filled with depth and sonic glare, and not a little menace.