september 2014

Biber: Rosenkrantz Sonaten (Mystery Sonatas)

Sirkka-Liisa Kaakinen & Battalia

Kaakinen-Pilch en Battalia spelen deze devotionele werken op een beschouwende en prachtig wijze en beheersen de technische complexiteit ervan.

De zogenaamde Mystery Sonates van Heinrich Ignaz Franz Biber zijn de bekendste werken van een componist die oppervlakkig bekendstaat om de extreme virtuositeit van zijn schrijfstijl. Om die reden worden ze vaak gecombineerd met de werken van zijn tijdgenoot (en ook) Oostenrijkse exponent van de virtuoos-improvisatorische stylus fantasticus, Johann Schmelzer, maar de spirituele diepgang van deze overvloed aan muzikaal radicalisme werd pas veel later geëvenaard, in de solovioolmuziek van JS Bach.

Deze verzameling stukken is uniek in het vioolrepertoire vanwege het gebruik van scordatura, de praktijk van het opnieuw stemmen van de snaren op een viool (en soms zelfs het kruisen ervan) om verschillende effecten te produceren. Het was relatief gebruikelijk in de barokperiode, maar nooit zo uitputtend onderzocht als in de Mystery Sonates. Elk van hen, behalve de ‘Resurrection’ Sonate en de afsluitende Passacaglia, gebruikt het in een of andere vorm, en er zijn punten waarop de muziek bijna Bachiaans kan worden in de mystieke complexiteit die eruit voortvloeit. De effecten die uit deze oefening voortvloeien zijn afwisselend pijnlijk en mooi, en de techniek van de violist moet perfect zijn om het daaruit voortvloeiende contrast recht te doen. Als dat niet het geval is, dwingen de technische complexiteiten de speler om eventuele tekortkomingen te compenseren met onsubtiele effecten; als dat wel het geval is, wordt de virtuositeit bijna irrelevant en krijgt de muziek het soort vernis van spiritualiteit dat het doet in de buitengewone uitvoering van Sirkka-Liisa Kaakinen-Pilch.

De meest gedurfde scordatura is in ‘Surrexit Christus hodie’, waarin het onverwachte geluid van het spelen in octaven en tienden een bijzonder krachtig effect krijgt door Kaakinen-Pilchs onberispelijke stemming. Ze weet ook een wonderbaarlijke balans te vinden tussen de volksmuziek waar Biber het meest bekend mee zou zijn geweest en de sierlijke, intellectuele stukken die ze eerder zijn. Deze combinatie betaalt alle nodige eer aan een unieke set stukken die vol staat met symboliek, muzikaal extremisme en de meditatie over een mysterie dat zo complex is als de 15 mysteries van de Rozenkrans.

Heinrich Ignaz Franz Biber’s so-called Mystery Sonatas are the best-known works of a composer superficially remembered for the extreme virtuosity of his writing. To that end, they are often paired with the works of his contemporary (and also) Austrian exponent of the virtuoso-improvisatory stylus fantasticus, Johann Schmelzer, but the spiritual depth of this cornucopia of musical radicalism was not equalled until much later, in the solo violin music of JS Bach.

This collection of pieces is unique in the violin repertoire due to its use of scordatura, the practice of retuning the strings on a violin (and sometimes, even, crossing them over) to produce different effects. It was relatively common practice in the Baroque period but never examined so exhaustively as in the Mystery Sonatas. Each one, bar the ‘Resurrection’ Sonata and the closing Passacaglia, uses it in some form, and there are points at which the music can become almost Bachian in the mystical complexity that arises from it. The effects that result from this practice are alternately painful and beautiful, and the technique of the violinist needs to be perfect in order to do the consequential contrast any justice. If it is not, its technical complexities force any failings of the player to compensate with unsubtle effects; if it is, the virtuosity becomes almost irrelevant and the music dons the sort of veneer of spirituality that it does in Sirkka-Liisa Kaakinen-Pilch’s extraordinary performance.

The most daring scordatura is in ‘Surrexit Christus hodie’, in which the unexpected sound of playing in octaves and tenths is given a particularly powerful effect by Kaakinen-Pilch’s immaculate tuning. She also manages a wondrous balance of the folk music with which Biber would have been most familiar with the graceful, intellectual pieces they more readily are. This combination pays all the necessary dues to a unique set of pieces that is full of symbolism, musical extremism and the meditation on a mystery as complex as the 15 mysteries of the Rosary.