augustus 2014

Nørgård: Symphonies Nos. 1 & 8

Wiener Philharmoniker o.l.v. Sakari Oramo

De première-opname van Nørgårds nieuwste symfonie is een genot om naar te luisteren, waarbij de Wiener Philharmoniker zijn fascinerende en aantrekkelijke klankwereld perfect tot zijn recht laat komen.

Er zit een kloof van ongeveer 55 jaar tussen Nørgårds eerste en laatste symfonie. De ene spijkert zijn kleuren vast aan de masten van Sibelius' Eerste symfonie en Holmboe's Achtste, waarbij die componisten respectievelijk het idool en de leraar van Nørgård waren toen hij begin twintig was. De andere is volledig geëmancipeerd van die en alle andere invloeden.

En toch, zoals vaak is opgemerkt, zijn de ideeën van het Noordse licht tegen de achtergrond van duisternis, van metamorfose als een principe van het leven en van de kunst, en van moeizaam verworven samensmelting tot fundamentele akoestische eigenschappen (niet uitgezonderd 'tonale' drieklanken), constante factoren in een output die even verbazingwekkend is vanwege zijn consistentie als vanwege zijn bereik. De Achtste symfonie is misschien relatief geniaal in vergelijking met zijn voorgangers, inclusief de rauwe Eerste. Het heeft niet de duizelingwekkende waanzin van Nørgårds Vierde en Vijfde symfonie, hun gevoel van high worden van chaos en nog hoger van de artistieke vormgeving. Maar het is nog steeds het werk van een componist die geobsedeerd is door de elementaire kwaliteiten van muzikale beweging en vorm.

Vanaf het begin wordt de trapsgewijze schaalbeweging in evenwicht gebracht met lijnen die naar de bovengrenzen van het instrumentale bereik duwen, terwijl andere vormen het midden van de textuur verankeren, zonder zichzelf ooit echt tot 'thema's' te verklaren. De gambit is bekend van verschillende eerdere symfonieën van Nørgård (zeker nr. 3, 4 en 6), en aangezien daar elk moment vol potentieel aanvoelt, het product van een vruchtbare verbeelding die schijnbaar recht evenredig groeit met de inzet ervan. Niets riekt naar effectbejag of een cliché van nalatenschap.

Net als de Eerste symfonie bestaat de Achtste uit drie delen, waarvan het eerste het langst en het dichtst is. Het verschil is dat de finale van de Achtste, na een terugkeer naar de staat van constante flux van het eerste deel, culmineert in een Lento visionario. Hier lijkt het niet al te fantasierijk om Sibelius als de peetvader te beschouwen, vooral niet waar de openingscascades worden getransfigureerd.

Geweldig om te zien dat deze overvloedig fantasierijke muziek wordt opgepakt door een instituut dat zo traditioneel is ingesteld als de Wiener Philharmoniker. De eer gaat zelfs naar het Deense RSO en Segerstam in de Eerste symfonie (gecombineerd met nr. 2). Maar de première-opname van nr. 8 is een must-have, en niet alleen voor volgers van Nørgård en de 21e-eeuwse symfonie. Dacapo's opname is net zo mooi als het spel van de Wiener Philharmoniker, en het essay van Jens Cornelius balanceert informatie met gevoelige respons.

There is a gulf of some 55 years between Nørgård’s first and latest symphonies. The one nails its colours to the masts of Sibelius’s First Symphony and Holmboe’s Eighth, those composers being respectively the idol and the teacher of Nørgård in his early twenties. The other is fully emancipated from those and any other influences.

And yet, as has often been pointed out, the ideas of Nordic light against the background of darkness, of metamorphosis as a principle of life as well as of art, and of hard-won coalescence into fundamental acoustic properties (not excluding ‘tonal’ triads), are constant factors in an output as astonishing for its consistency as for its range. The Eighth Symphony may be relatively genial by comparison with its predecessors, including the gritty First. It doesn’t have the dizzying craziness of Nørgård’s Fourth and Fifth Symphonies, their sense of getting high on chaos and higher still on its artistic shaping. But it is still the work of a composer obsessed with the elemental qualities of musical movement and shape.

From the outset, cascading scalic motion is balanced against lines that push towards the upper limits of instrumental ranges, while other shapes anchor the middle of the texture, without ever quite declaring themselves as ‘themes’. The gambit is familiar from several of Nørgård’s earlier symphonies (certainly Nos 3, 4 and 6), and as there every moment feels full of potential, the product of a fertile imagination that seemingly grows in direct proportion to its deployment. Nothing smacks of effect-mongering or hand-me-down cliché.

Like the First Symphony, the Eighth is in three movements, the first being the longest and densest. The difference is that the finale of the Eighth, after a return to the first movement’s state of constant flux, culminates in a Lento visionario. Here it doesn’t seem over-imaginative to posit Sibelius as the godfather, especially where the opening cascades are transfigured.

Great to see this superabundantly imaginative music being taken up by an institution as traditionally minded as the Vienna Philharmonic. Honours are even with the Danish RSO and Segerstam in the First Symphony (coupled with No 2). But the premiere recording of No 8 is a must-have, and not only for followers of Nørgård and the 21st-century symphony. Dacapo’s recording is as beautiful as the Vienna Phil’s playing, and the essay by Jens Cornelius balances information with sensitive response.