mei 2014

Harrison Birtwistle: The Moth Requiem

BBC Singers o.l.v. Nicholas Kok

Ontroering en een bezwerende, bespiegelende kwaliteit vormen de kern van deze verzameling koorwerken van Birtwistle – een belangrijke viering van de 80e verjaardag van een van onze belangrijkste componisten.

Ik betwijfel of het jaar voor Birtwistle's 80e verjaardag iets brengt dat de glans van deze uitstekende opname van zijn koormuziek zal doen afnemen. Of het in belangrijkheid zal overtreffen, misschien - het lijkt me dat we misschien niet hebben gerealiseerd hoe dicht deze stukken bij de kern van hem staan, op geen enkele manier los van de stuwkracht van wat hij op andere podia doet, orkestraal en instrumentaal, lyrisch en theatraal. Hoe meer je de collectie verkent, hoe bewuster je je wordt van zijn vingerafdrukken en de zorgen die we als kenmerkend zijn gaan beschouwen - met betrekking tot herinnering en herdenking, met vergankelijkheid en verlies, vraag en antwoord, mythe en ritueel, en met hervertellingen van oude verhalen op opvallende nieuwe manieren. En net als andere prime movers en shakers is hij zijn eigen man, wiens geluid en stem we onmiddellijk opvangen, herkenbaar aan elke twee noten die hij bij elkaar zet.

Er zijn hier zowel instrumenten als stemmen – houtblazers, harpen en slagwerk in plaats van strijksnaren, en soms maar één, zoals in Carmen Paschale, het vroegste van deze stukken, uit 1965. Daar is het een fluitist die de setting van een paasgedicht (uit Helen Waddells Medieval Latin Lyrics) elektrificeert bij de vermelding van een nachtegaal. In The Ring Dance of the Nazarene (2003) zijn er houtblazers en een baritonsolist bij het koor, samen met een grote rol voor een drummer op de Iraanse darabuka, die een soort percussie continuo uitvoert en misschien ‘de Nazarener’ (= Christus) symboliseert als danser. Hij krijgt een dramatische entree. David Harsent, meerdere malen Birtwistles librettist en een van zijn favoriete medewerkers, schreef de tekst speciaal voor het stuk.

Lang geleden heeft de kerk zich uitgesproken tegen de rol van dans in de eredienst, en er staat inderdaad niets op de cd waar de christelijke liturgie ruimte voor zou kunnen vinden, met uitzondering van het korte Lullaby dat is gecomponeerd voor de sopranen van de Southwark Cathedral. En toch – zoals John Fallas opmerkt in de notitie in het boekje – zijn we in Birtwistles geïnspireerde bewerkingen en behandelingen zelden ver verwijderd van de thema's van westerse sacrale muziek: het leven van Christus, zijn dood en, voor gelovigen, zijn voortdurende leven in ons, samen met de genres die deel uitmaken van ons geheugen: hymnen, motetten, een soort requiem.

Dit werk, The Moth Requiem, het meest recente van de zes werken (2012), keert terug naar het thema verlies en is tegelijk een meditatie over verlies en een herdenking van wat verloren is. Motten? Nou ja: het gedicht van Robin Blaser dat de aanleiding vormde, is zelf ontstaan ​​door zijn pogingen om mysterieuze geluiden te traceren die 's nachts in zijn huis te horen waren; hun bron bleek een mot te zijn die in de klep van zijn piano was gevangen. Verwacht geen herinnering aan een traditionele dodenmis, maar eerder, door de bezwering van de Latijnse namen van mottensoorten, waarvan sommige bijna uitgestorven zouden zijn, een herdenking van overleden geliefden. Het is een buitengewone sprong in de verbeelding om hier vanaf dat startpunt de prestatie te bereiken. Maar niemand kon de kwaliteit van de compositie als een van de meest persoonlijke van Birtwistle's recente partituren over het hoofd zien. Geweldig spul, met al het gevoel van een klassieker, en bewonderenswaardig geserveerd door de BBC Singers plus altfluit en drie harpen, en de dirigent Nicholas Kok. Mag ik vragen dat de overleden John Alldis en zijn koor worden herdacht? Ik verwacht dat hij hier ergens al is. Zonder het werk dat hij deed en de normen die hij in de jaren 60 stelde, zouden er geen BBC Singers zijn zoals wij ze vandaag de dag vieren.

I doubt whether anything the year brings for Birtwistle’s 80th birthday is going to dim the lustre of this excellent recording of his choral music. Nor surpass it in importance, perhaps – it seems to me we may have failed to realise how close these pieces are to the core of him, in no way apart from the thrust of what he does on other stages, orchestral and instrumental, lyrical and theatrical. The more you explore the collection, the more aware you are of his fingerprints and the concerns we have come to think of as characteristic – to do with memory and memorialising, with transience and loss, call and response, myth and ritual, and with retellings of old stories in striking new ways. And as with other prime movers and shakers, he is his own man, whose sound and voice we immediately catch, recognisable from any two notes he puts together.

There are instruments here as well as voices – woodwind, harps and percussion rather than bowed strings, and sometimes only one, as in Carmen Paschale, the earliest of these pieces, from 1965. There it is a flautist who electrifies the setting of an Easter poem (from Helen Waddell’s Medieval Latin Lyrics) at the mention of a nightingale. In The Ring Dance of the Nazarene (2003) there are woodwinds as well as a baritone soloist with the choir, together with a big part for a drummer on the Iranian darabuka, performing a kind of percussion continuo and symbolising perhaps ‘the Nazarene’ (= Christ) as dancer. He is given a dramatic entry. David Harsent, several times Birtwistle’s librettist and one of his preferred collaborators, did the text specially for the piece.

Long ago the church decreed against the role of dance in worship, and indeed there’s nothing on the CD that the Christian liturgy could find room for, with the exception of the short Lullaby composed for the trebles of Southwark Cathedral. And yet – as John Fallas points out in the booklet-note – in Birtwistle’s inspired craftings and treatments we are rarely far from the themes of Western sacred music: Christ’s life, death and, for believers, his continuing life in us, together with the genres that are part of our memory: hymns, motets, a requiem of sorts.

This one, The Moth Requiem, the most recent of the six works (2012), revisits the theme of loss and is at once a meditation on loss and a memorialising of what is lost. Moths? Well, yes: the poem by Robin Blaser which prompted it was itself brought into being by his efforts to trace mysterious sounds heard in his house at night; their source was discovered to be a moth caught inside the lid of his piano. Do not expect any reminiscence of a traditional Requiem Mass but rather, through the incantation of the Latin names of moth species, some believed to be nearly extinct, a commemoration of departed loved ones. It is an extraordinary leap of imagination to reach the achievement here from that starting point. But no one could fail to catch the quality of the composition as one of the most personal of Birtwistle’s recent scores. Terrific stuff, with already the feel of a classic, and admirably served by the BBC Singers plus alto flute and three harps, and the conductor Nicholas Kok. May I ask for the departed John Alldis and his choir to be remembered? I expect he’s already in here somewhere. Without the work he did and the standards he set in the 1960s there would be no BBC Singers as we celebrate them today.