april 2014
Tchaikovsky Piano Concertos Nos 1 and 2
Denis Matsuev & Mariinsky Orchestra o.l.v. Valery Gergiev
Matsuevs Tchaikovsky No. 1 is opwindend, het drama van het werk komt opwindend naar voren - een nieuwe 'persoonlijke maatstaf', zegt Jeremy Nicholas. Dat is aan u om te beslissen, natuurlijk, maar luister er vooral naar.
Het Bes mineurconcert is zo vaak opgenomen dat je je terecht afvraagt of we er echt nog een nodig hebben. Luister voor het antwoord naar deze nieuwkomer. Er zijn veel geweldige verslagen van – Horowitz/Szell, Argerich/Abbado, Gilels/Mehta onder hen – maar ik betwijfel of je het ooit zo visceraal opwindend en weelderig geconstrueerd zult horen als hier. Luisteren naar Matsuev en Gergiev is het auditieve equivalent van het kijken naar Federer en Nadal, vrienden buiten de tennisbaan maar ultra-competitief op de tennisbaan, elk vastbesloten om de ander te overtreffen met superieur atletisch vermogen en een arsenaal aan voortreffelijke passing shots.
Na een redelijk conventionele introductie, begin je behendige kleine details op te merken, zoals het gewicht dat Matsuev geeft aan zijn aanval aan de bovenkant van het toetsenbord of de dartende zestiende noten op 5'23", die hij leggiero speelt en zonder pedaal. Geen van beide protagonisten is gretig om sentimenteel te blijven hangen en Gergiev, soms routineus in concertopnames, is hier fel geënergetiseerd - geeft zo goed als hij kan, als het ware, van zijn solist - tot het punt na de orkestrale tutti op 10'55" dat je je afvraagt hoe Matsuev hem gaat evenaren. Maar dat doet hij natuurlijk, en met huiveringwekkend effect.
In het langzame deel worden de houtblazers en de semper staccato passage van de piano over de cello solo op 2'02" prachtig vastgelegd. Het scherzo, opnieuw gespeeld met minimaal pedaal en maximale helderheid, bezorgt je bijna een snik, Matsuevs prachtige, ragfijne toets brengt een ongebruikelijke speelsheid in de procedure. Zijn martellato uitvoering van sommige passages in deze gespierde, viriele uitvoering dreigt soms door de toon heen te gaan, en sommigen vinden zijn aanpak misschien te meedogenloos. Persoonlijk stoort het mij niet: er is hier een gevoel van gelegenheid en een brandend doel dat ontbreekt in zoveel opnames van dit werk en dat alleen maar bijdraagt aan de opwinding van een concept dat zo onverbiddelijk opbouwt naar de peroratie van het werk dat ik garandeer dat het, hoe bekend je ook bent met het concert, je ogen zal doen branden. Als dit niet de beste uitvoering op schijf is, is het nu zeker mijn persoonlijke maatstaf.
Even indrukwekkende lezingen van beide Opp 23 en 44 op één cd zijn net zo zeldzaam als kippentanden, maar dat is wat we hier hebben, want Matsuev en Gergiev geven een vergelijkbaar vernietigend verslag van het G majeur Concerto. Van andere combinaties op één cd zijn Moiseiwitsch en George Weldon (APR, 3/97) sonisch hors de combat en, in Op. 44, muzikaal: Siloti's editie, met zijn 'authentieke' herschrijvingen en brute bezuinigingen, zo lang de rigeur, is gelukkig niet langer in trek zoals in 1944 (en zou dat nog vele jaren blijven); het zwaarst getroffen is het tweede deel van het 'triple concerto', met zijn uitgebreide passages voor soloviool en cello die door Siloti van 332 maten tot 141 zijn teruggebracht. Helaas lijdt Cherkassy (DG, 7/99, met twee verschillende dirigenten), in wat overigens waardevolle verslagen zijn, ook onder deze bezuiniging. Op sets met twee schijven worden de opwindende eerste en derde delen van Gary Graffman en George Szell (Sony, 1/06) gecompromitteerd door een tweede deel van Siloti; Peter Donohoe en Rudolf Barshai (EMI, 2/91), een van de eerste opnamen die Siloti mijdt, heeft weinig adrenaline maar bevat de jonge Nigel Kennedy en Steven Isserlis; Oleg Marshev en Owain Arwel Hughes (Danacord, A/07) bieden Tsjaikovski's origineel maar worden opgezadeld met twee diep doorsnee solisten; de live-opname van Stephen Hough en Osmo Vänskä (Hyperion, 5/10) lijdt aan een minder dan ideaal geluid en ik ben niet overtuigd door Hough's halsbrekende sprint in de finale na de fermate in maat 483.
Wat maakt het Matsuev/Gergiev-verslag van het Tweede Concerto zo bijzonder? Het eerste deel, met zijn pagina's vol bravoure-octaven en fysiek belastende solopassages, kan vaak moeizaam klinken voor de solist en moeizaam voor de luisteraar. Matsuev zwelgt onbeschaamd in de vertoning terwijl hij kunstig louter bombast vermijdt en het geheel een genuanceerde, coherente vorm geeft, niet zonder momenten van ondeugende humor (un poco capriccioso zegt de partituur op 8'01") en expressieve elegantie (11'37"). In het geplaagde Andante non troppo deel moet ik in het bijzonder de welluidende viool- en cellosolisten noemen (niet vermeld in het boekje), hoewel de eerste een opvallend zware adempauze is. Tsjaikovski's sublieme melodie wordt door hen uit het hart gespeeld, met Matsuev, wanneer hij het thema oppakt, de elegische kwaliteit ervan met exquise tederheid benadrukkend. Matsuev en Gergiev kiezen voor de tweede van de twee versies van het einde van de componist, waarbij ze (de overbodige, naar mijn mening) maten 310-26 schrappen en zeven maten voor het einde opnieuw binnenkomen. De finale is een rel zoals het hoort te zijn en brengt met sprankelende energie deze must-have release tot een einde. Twee vijfsterrenopnames, om het zo maar te zeggen, op één schijf.
The B flat minor Concerto has been recorded so many times that you may justifiably ask if we really need another. For an answer, listen to this newcomer. There have been many very great accounts of it – Horowitz / Szell, Argerich / Abbado, Gilels / Mehta among them – but I doubt if you will ever hear it more viscerally thrilling and sumptuously engineered than here. Listening to Matsuev and Gergiev is the aural equivalent of watching Federer and Nadal, friends off the tennis court but ultra-competitive on it, each determined to outdo the other with supreme athleticism and an arsenal of exquisite passing shots.
After a conventional enough introduction, you start to notice deft little touches, such as the weight Matsuev gives to his attack at the top of the keyboard or the darting semiquaver runs at 5'23", which he plays leggiero and with no pedal. Neither protagonist is anxious to linger sentimentally along the way and Gergiev, sometimes routine in concerto recordings, is here fiercely energised – giving as good as he gets, as it were, from his soloist – to the point after the orchestral tutti at 10'55" that you wonder how Matsuev is going to match him. But of course he does, and to hair-raising effect.
In the slow movement, the woodwind-writing and the piano’s sempre staccato passage over the cello solo at 2'02" are beautifully captured. The scherzo, again played with minimum pedal and maximum clarity, almost makes one gasp, Matsuev’s wonderful, gossamer-like touch bringing an unusual playfulness to proceedings. His martellato delivery of some passages throughout this muscular, virile performance sometimes risks going through the tone, and some may find his approach too relentless. Personally, it doesn’t bother me: there is a sense of occasion and a burning purpose here that is missing from so many recordings of this work and which merely adds to the excitement of a conception that builds so inexorably to the work’s peroration that I guarantee, no matter how familiar you are with the concerto, it will make your eyes burn. If this isn’t the greatest performance on disc, it is certainly now my personal benchmark.
Equally impressive readings of both Opp 23 and 44 on a single disc are as rare as hen’s teeth but that’s what we have here, for Matsuev and Gergiev give a similarly blistering account of the G major Concerto. Of other one-disc pairings, Moiseiwitsch and George Weldon (APR, 3/97) are hors de combat sonically and, in Op 44, musically: Siloti’s edition, with its ‘authentic’ rewrites and brutal cuts, so long de rigeur, is thankfully no longer in favour as it was in 1944 (and would remain for many years to come); worst affected is the ‘triple concerto’ second movement, with its extended passages for solo violin and cello reduced by Siloti from 332 bars to 141. Sadly, Cherkassy (DG, 7/99, with two different conductors), in what are otherwise treasurable accounts, also suffers from this cut. On two-disc sets, Gary Graffman and George Szell’s (Sony, 1/06) thrilling first and third movements are compromised by a Siloti second movement; Peter Donohoe and Rudolf Barshai (EMI, 2/91), one of the first recordings to eschew Siloti, is short on adrenaline but features the young Nigel Kennedy and Steven Isserlis; Oleg Marshev and Owain Arwel Hughes (Danacord, A/07) offer Tchaikovsky’s original but are lumbered with two deeply ordinary soloists; Stephen Hough and Osmo Vänskä’s live recording (Hyperion, 5/10) suffers from less than ideal sound and I’m not convinced by Hough’s headlong sprint in the finale after the fermata at bar 483.
So what makes the Matsuev / Gergiev account of the Second Concerto so special? The first movement, with its pages of bravura octaves and physically taxing solo passages, can often sound laborious for the soloist and laboured for the listener. Matsuev revels unapologetically in the display while artfully avoiding mere bombast and providing a nuanced, coherent shape to the whole, not without moments of puckish humour (un poco capriccioso says the score at 8'01") and expressive elegance (11'37"). In the bedevilled Andante non troppo movement I should mention in particular the mellifluous violin and cello soloists (uncredited in the booklet), though the former is a noticeably heavy breather. Tchaikovsky’s sublime melody is played by them heart-on-sleeve, with Matsuev, when he takes up the theme, underlining its elegiac quality with exquisite tenderness. Matsuev and Gergiev opt for the second of the composer’s two versions of the ending, cutting (the redundant, in my opinion) bars 310‑26 and coming in again seven bars before the end. The finale is a riot as it should be and, with scintillating energy, brings to a conclusion this must‑have release. Two five-star recordings, so to speak, on one disc.