februari 2014

Ligeti: Violin Concerto, Lontano, Atmosphères & San Francisco Polyphony

Benjamin Schmid & Finnish RSO o.l.v. Hannu Lintu

Lintu laat ons onverwachts, alsof vanaf een angstaanjagende hoogte, midden in de verschroeide aarde vallen die het magma van Ligeti’s orkest roostert.

De pijlgedreven harmonische zekerheden van Jonathan Nott en de Berliner Philharmoniker (in Teldec’s Ligeti Project, 8/02 – nla) komen direct tot de kern van de zaak, maar deze nieuwe, langzaam brandende Lontano onthult geleidelijk, zelfs met tegenzin, fragmentarische rijkdommen, waarbij Hannu Lintu geniet van de teaser. Nott gaat voor de onmiddellijke grote onthulling, en je werkveronderstelling is dat Lintu op het punt staat om in de pas te lopen met Abbado’s sensueel gemasseerde Wiener Philharmoniker-opname. Maar nee. Terwijl hij Ligeti’s vermalen houtblazersmicropolyfonie openwrikt, waardoor we toegang krijgen tot alle gebieden van zijn hartstochtelijk kruisende lijnen, voelt de tijd vreemd genoeg opgeschort, de hoge snelheid van de urgentie van de muziek raast langzaam en onopvallend vooruit.

Lintu neemt zijn tijd. Deze Lontano klokt af op 15'47" tegenover Nott's 11'35" en Abbado's 12'44", het langzamere tempo is een slimme interpretatieve zet die ruimte biedt voor detail en afstand. Het is waar dat het aanpassen aan deze langzame, tactische afstand van het oppervlak van Ligeti's materiaal een sprong in het diepe vereist. Maar wanneer de snelheid van harmonische verandering dramatisch begint op te warmen, rond de 8'40", en Lintu ons onverwachts laat vallen alsof van een angstaanjagende hoogte direct in het verschroeide aarde roosterende magma van Ligeti's orkest, wordt dat vertrouwen royaal beloond.

Atmosphères (1961) en San Francisco Polyphony (1974) – de twee orkeststukken die Ligeti aan weerszijden van Lontano (1967) componeerde – ondergaan niet zo'n radicale operatie. San Francisco Polyphony’s overenthousiaste, over-een-klif-rand-zwevende cartoonmuziek is minutieus geplot en profiteert opnieuw van een breder dan gebruikelijk tempo, terwijl Lintu’s Atmosphères onwrikbaar hardvochtig en korrelig is. Benjamin Schmid blijkt een milder gemanierde solist in het Vioolconcert dan de punky Patricia Kopatchinskaja, maar zijn ietwat ingetogen persoonlijkheid balanceert goed tegen Lintu’s zeer persoonlijke Ligeti. En dat vind ik leuk. Ligeti’s muziek – laat me niet eens beginnen over die vervloekte piano-etudes – wordt tegenwoordig te vaak gereduceerd tot de status van modernistische lolly’s. Maar Lintu vindt iets fris door opnieuw contact te maken met zijn radicale kern.

The arrow-driven harmonic certainties of Jonathan Nott and the Berlin Philharmonic (in Teldec’s Ligeti Project, 8/02 – nla) get straight to the heart of the matter but this new, slow-burner Lontano reveals piecemeal riches gradually, reluctantly even, Hannu Lintu savouring the tease. Nott goes for the instant big reveal, and your working assumption is that Lintu must be about to fall into line with Abbado’s sensually massaged Vienna Philharmonic recording. But no. As he prises open Ligeti’s mulched-up woodwind micropolyphony, giving us access all areas to his fervidly criss-crossing lines, time feels curiously suspended, the high-speed urgency of the music hurtling forwards slowly and unobtrusively.

Lintu is taking his time. This Lontano clocks in at 15'47" against Nott’s 11'35" and Abbado’s 12'44", the slower tempo a shrewd interpretative move that allows for detail and distance. True enough, adapting to this slow-paced, tactical distancing from the surface of Ligeti’s material requires a leap of faith. But when the rate of harmonic change starts to dramatically hot up, at around 8'40", and Lintu unexpectedly drops us as though from a terrifying height directly inside the scorched-earth roasting magma of Ligeti’s orchestra, that faith is royally rewarded.

Atmosphères (1961) and San Francisco Polyphony (1974) – the two orchestral pieces Ligeti composed either side of Lontano (1967) – don’t undergo quite such radical surgery. San Francisco Polyphony’s over-excited, hovering-over-a-cliff-edge cartoon music is meticulously plotted and again benefits from a broader than usual tempo, while Lintu’s Atmosphères is staunchly hard-bitten and granular. Benjamin Schmid turns out to be a milder-mannered soloist in the Violin Concerto than the punky Patricia Kopatchinskaja but his slightly demure personality balances well against Lintu’s highly personal Ligeti. And this I like. Ligeti’s music – don’t even get me started on those damned piano Etudes – is too often reduced these days to the status of modernist lollipops. But Lintu finds something fresh by reconnecting with its radical core.