maart 2014
Prokofiev: Piano Concertos Nos. 1-5
Jean-Efflam Bavouzet & BBC PO o.l.v. Gianandrea Noseda
Bavouzet toont overal een lichte toets en een prijzenswaardig fysiek uithoudingsvermogen, waarbij hij de zeer verschillende persoonlijkheden van elk stuk goed begrijpt.
Je zou met recht kunnen zeggen dat veel pianisten die uitblinken in Haydn ook uitblinken in Prokofiev, waar vergelijkbare kwaliteiten gelden – bovenal humor, intelligentie, een scherp gevoel voor ritme en een begrip van de vaak gedurfde muze van de componist. Denk aan Richter, Argerich, Horowitz, Gilels, Browning, zelfs Alfred Brendel, die een zeer vroege opname maakte van Prokofievs Vijfde pianoconcert.
Jean‑Efflam Bavouzets fantastische cyclus van de concerten met de BBC Philharmonic onder Gianandrea Noseda promoot een combinatie van lyriek en chutzpah die de kern vormt van deze eindeloos fascinerende werken, waarbij Prokofiev zichzelf voortdurend vernieuwt en steevast voortbouwt op de fundamenten die hij in het vorige concert had gelegd. Hun lezing van het gnomische Eerste Concerto flankeert een warm gevoeld Andante (met bijzonder teder strijkersspel) met extraverte opgewektheid, in deze context geholpen door een opname die Prokofjevs hoge percussie-schrijfkunst volledig recht doet. Het Tweede Concerto is een bruut stuk met een enorme cadens in het eerste deel waar Bavouzet bijna onopgemerkt in afdwaalt, de ene na de andere uitgestrekte toendra overstekend voordat koperblazers en pauken stoutmoedig opduiken met het nieuws dat hij eindelijk de andere kant heeft bereikt. Geen enkel romantisch concerto herbergt meer slopende technische eisen of een potentieel rijkere uitbetaling als resultaat daarvan, en Bavouzet is in geweldige vorm. De korte moto perpetuo Scherzo klaart de lucht op voordat de grote kanonnen weer opduiken in fee-fi-fo-fum stijl met het Intermezzo, hoewel ik liever een breder, imposanter tempo had gehad aan het begin (bijv. Vladimir Krainev en Dmitri Kitaenko in Frankfurt op Teldec of Moskou op Eurodisc). De bonte finale, bijna een concerto op zichzelf met een meer beschouwend centrum, rondt een uitzonderlijke uitvoering af. Ik heb goede herinneringen aan het live horen van Ashkenazy in dit werk (zijn Decca-opname is nog steeds een haalbare kanshebber), maar Bavouzet houdt zich comfortabel staande, zelfs met een erelijst van cd-rivalen die, naast Ashkenazy en Krainev, Viktoria Postnikova (Teldec) en John Browning (RCA) omvat.
Het Derde Concerto, met gemak het populairste deel van de cyclus, handhaaft deze hoge standaarden zonder te aarzelen, van het overwegend energieke eerste deel, via de prachtig gedoseerde variaties van het tweede (let op Bavouzets soepel gearticuleerde eerste deel en Noseda's ongewoon doordachte behandeling van de coda vanaf 8'26") tot een finale die opent als een paraderende gavotte, knapperig als ijs onder Bavouzets handen, en eindigt als een explosie van opgewonden geluid. Hier speelt Prokofiev vrolijk voor de tribune, maar houdt hij een dozijn of zo betekenisvolle trucs achter de hand, de onverwacht romantische omweg in het hart van de finale is er een van. Bavouzets manier met het Derde is vrolijk en koel, terwijl Noseda en zijn spelers zich bewust zijn van een orkestrale partituur die zowel ondersteunend is voor de solist als kenmerkend kleurrijk op zichzelf.
Het Vierde (linkerhand) en Vijfde Concerto zijn opmerkelijk vanwege hun burleske gebruik van de bastrom, levendig vastgelegd door de Chandos-ingenieurs. Beide werken tillen de originaliteitsfactor een tandje of twee hoger, het Vierde zorgeloos en lenig, met een finale die de essentie van het eerste deel condenseert van 'middelgroot' tot 'miniatuur' (in deze context van 4'26" tot 1'35") en een derde deel dat herinnert aan het gevoel van dreiging in de gangsterstijl dat het Intermezzo van het Tweede Concerto vult. Bavouzet en Noseda vangen de vreemdheid van dit stuk (alleen Serkin en Ormandy op Sony graven wat dieper), en brengen de desolate wereld van het prachtige Andante derde deel een stap of zo dichter bij een Russische landgenoot die zelden in dezelfde adem wordt genoemd als Prokofiev, namelijk Shostakovich. Prokofjev gebruikt de beperkende imperatief die hem is opgelegd (dwz alleen de linkerhand gebruiken) door zijn solist soms wanhopig te laten reageren op een steeds intenser orkestraal verhaal, en het resultaat is soms ondraaglijk aangrijpend. Hier en elders streven Bavouzet en zijn medewerkers naar maximaal pathos, hoewel Bavouzet in een uiterst interessante 'uitvoerdersnotitie' die is toegevoegd aan de hoofdtekst van het boekje, toegeeft dat hij het werk moeilijk te begrijpen vindt en de aard van zijn epifanie uitlegt (hoewel ik niet zal verklappen wat het was). Zijn meesterschap is net zo goed te zien in het nog strijdlustigere Vijfde Concert, zijn brutale openingsstuk Allegro con brio dat vanaf de eerste maat confronterend is (hardnekkig 'moeilijke' muziek, dit, maar enorm leuk), het Moderato dat volgt, met zijn brutale glissandos, waardoor de uitdagingen nog verder worden opgevoerd. Er is een korte Toccata waarin het openingsthema nog eens extra wordt aangezwengeld, een verleidelijke Larghetto met een verschroeiende climax (hier voorgevoelens van de grote balletten en het Tweede Strijkkwartet) en een finale die eindigt met een versnellende mars. Bavouzet toont overal een lichte toets en een prijzenswaardig niveau van fysieke uithoudingsvermogen, met een stevige greep op de zeer verschillende persoonlijkheden van elk stuk. Noseda en de BBC Philharmonic spelen als zielsverwanten gedurende de hele duur, en met de geweldige noten van de Prokofiev-geleerde David Nice als onderdeel van de deal, kun je nauwelijks iets verkeerd doen
You could say, with some justification, that many pianists who excel in Haydn also excel in Prokofiev, where similar qualities pertain – above all wit, intelligence, a keen sense of rhythm and an understanding of the composer’s often audacious muse. Think of Richter, Argerich, Horowitz, Gilels, Browning, even Alfred Brendel, who made a very early recording of Prokofiev’s Fifth Piano Concerto.
Jean‑Efflam Bavouzet’s superb cycle of the concertos with the BBC Philharmonic under Gianandrea Noseda promotes a combination of lyricism and chutzpah that lies at the very heart of these endlessly fascinating works, Prokofiev constantly renewing himself, invariably building on foundation blocks that he’d laid in the previous concerto. Their reading of the gnomic First Concerto flanks a warmly felt Andante (featuring especially tender string-playing) with extrovert high spirits, helped in this context by a recording that does full justice to Prokofiev’s high percussion-writing. The Second Concerto is a brute of a piece with a massive first-movement cadenza that Bavouzet drifts into almost without our noticing, striding across one vast tundra after another before brass and timps boldly emerge with news that he’s at last reached the other side. No Romantic concerto harbours more gruelling technical demands or a potentially richer pay-off as a result of them, and Bavouzet is on magnificent form. The brief moto perpetuo Scherzo clears the air before the big guns re-emerge fee-fi-fo-fum style with the Intermezzo, though I would have preferred a broader, more imposing tempo at the outset (ie Vladimir Krainev and Dmitri Kitaenko in Frankfurt on Teldec or Moscow on Eurodisc). The variegated finale, almost a concerto itself with a more contemplative centre, rounds off an exceptional performance. I have fond memories of hearing Ashkenazy live in this work (his Decca recording is still a viable contender) but Bavouzet comfortably holds his own, even with a roll-call of CD rivals that includes, in addition to Ashkenazy and Krainev, Viktoria Postnikova (Teldec) and John Browning (RCA).
The Third Concerto, easily the cycle’s most popular instalment, maintains these high standards without flinching, from the mostly energised first movement, through the beautifully gauged variations of the second (note Bavouzet’s smoothly articulated first entry and Noseda’s unusually thoughtful handling of the coda from 8'26") to a finale that opens as a strutting gavotte, crisp as ice under Bavouzet’s hands, and ends as a riot of excited sound. Here Prokofiev happily plays to the gallery but keeps a dozen or so meaningful tricks up his sleeve, the unexpectedly romantic detour at the heart of the finale being one. Bavouzet’s way with the Third is chipper and cool, while Noseda and his players are mindful of an orchestral score that is both supportive of the soloist and characteristically colourful in its own right.
The Fourth (left-hand) and Fifth Concertos are notable for their burlesque use of the bass drum, vividly captured by the Chandos engineers. Both works push the originality factor a notch or two higher, the Fourth carefree and nimble, with a finale that condenses the first movement’s essentials from ‘medium size’ to ‘miniature’ (in this context from 4'26" to 1'35") and a third movement that recalls the gangland-style sense of menace that fills the Second Concerto’s Intermezzo. Bavouzet and Noseda capture the strangeness of this piece (only Serkin and Ormandy on Sony dig a little deeper), bringing the desolate world of the wonderful Andante third movement a step or so nearer to a Russian compatriot who rarely gets mentioned in the same breath as Prokofiev, namely Shostakovich. Prokofiev employs the restraining imperative visited on him (ie using the left hand only) by having his soloist respond, at times desperately, to an increasingly intense orchestral narrative, and the outcome is at times unbearably poignant. Here and elsewhere Bavouzet and his collaborators push for maximum pathos, although in an extremely interesting ‘performer’s note’ appended to the main booklet text, Bavouzet admits to finding the work hard to grasp and explains the nature of his epiphany (though I shan’t let on what it was). His mastery is as much in evidence for the even more combative Fifth Concerto, its bolshie opening Allegro con brio confrontational from the first bar (obdurately ‘difficult’ music, this, but enormous fun), the Moderato that follows, with its cheeky glissandos, pushing the challenges even further. There’s a brief Toccata where the opening theme is sent into a further spin, an alluring Larghetto with a searing climax (premonitions here of the great ballets and the Second String Quartet) and a finale that ends with an accelerating march. Throughout, Bavouzet displays a light touch and laudable levels of physical stamina, with a firm grasp of the very different personalities of each piece. Noseda and the BBC Philharmonic perform like soulmates for the duration, and with superb notes by the Prokofiev scholar David Nice as part of the deal, you can hardly go wrong