februari 2014

Beethoven: Piano Sonatas, Vol 2 (11 t/m 21) (in Complete Piano Sonatas)

Jean-Efflam Bavouzet

Zijn frisheid en directheid zijn verrukkelijk, de virtuositeit vaak adembenemend, maar zijn beheersing is evenzeer muzikaal als technisch.

Niet elk nummer op deze drie cd's is perfect, maar ze verkondigen een artiest van uitzonderlijk kaliber die een positie vestigt als een belangrijke speler van Beethoven. En zonder twijfel is hij een heel geweldige pianist, zo lijkt het mij, in zijn beste jaren, met een stuwkracht en beheersing van briljantheid en muzikale energie die worden aangestuurd door een zeer sympathieke persoonlijkheid. We zijn hem in veel componisten gaan bewonderen, en in een ontroerende bijdrage aan deze boekjes vraagt ​​hij zich af of hij het kan rechtvaardigen om nog een Beethoven-sonatecyclus toe te voegen aan de vele die er al zijn. Mijn antwoord is een enthousiast ja.

Als je naar hem luistert in stukken die Beethovens reis van zijn eerste volwassenheid naar zijn 'tweede periode' verwoorden, voel je opnieuw hoe het de componist duidelijk plezier gaf om te laten zien hoe wat wordt uitgedrukt onlosmakelijk verbonden is met de technische uitvoering ervan, zowel voor hem als voor de pianist; de een verlicht de ander. De composities laten de amateurpianist al snel achter zich en negeren inderdaad de capaciteiten van alle potentiële uitvoerders, evenals het publiek. Ik geloof dat het tegen iemand was die klaagde dat de pianomuziek zo moeilijk was dat Beethoven zijn mening uitsprak dat ‘worstelingen en moeilijkheden geen obstakels waren die vermeden moesten worden, maar verwelkomd moesten worden als een middel om de hoogten te bereiken, goede eigenschappen in een compositie dus, de moeilijkheden voor de uitvoerder inbegrepen… want wat moeilijk is, laat je zweten’. Ga nu naar huis en oefen.

Kenmerkend voor Bavouzet is overal een onontkoombare voorwaartse beweging, een stuwkracht en passie voor wat komen gaat, in het licht van wat we nu horen en wat we zojuist hebben gehoord. Zijn frisheid en directheid zijn verrukkelijk, de virtuositeit vaak adembenemend, maar zijn beheersing is net zo muzikaal als technisch. Een werkelijk opwindende vertolker, hij is in staat je te laten voelen hoe de totale structuur van een Beethoven-sonate, niet alleen het oppervlak, een hoorbare kracht heeft. Je merkt misschien kleine tekortkomingen in scherpte van perfect beoordeelde expressie op – ik denk heel weinig – maar het dynamische leven van de muziek is er altijd, samen met een zorg voor het karakter en de prestatie en articulatie van de grotere vormen.

Er zijn pianisten die de Waldstein-sonate blijven misbruiken als een bravourewerk en ik ben zo blij dat hij daar niet bij hoort. Het is de enige in de canon van 32 waarin alle drie de delen pianissimo beginnen, en de cumulatieve spanwijdte van de rustige secties in de buitenste delen, zo moeilijk vol te houden op de krachtige instrumenten van vandaag, creëert panorama's die door Alfred Brendel zijn vergeleken met klankruimtes die zich voor het muzikale oog ontvouwen. Beethovens pedaalinstructies in de finale blijven veel spelers in de war brengen, met tonische en dominante harmonieën in het 'berg'-thema die in en uit elkaar vloeien als onderdeel van een visie van het omvatten van hoog en laag, dichtbij en ver, helder en duister. De transparante opaalachtigheid die Bavouzet bereikt in het rondo-thema is om van te genieten en je over te verwonderen.

Zo is de prestissimo coda, helemaal aan het einde, losgelaten als door een opgerolde veer en zo opwindend als ik hem ooit ben tegengekomen. Bavouzet excelleert in zulke inspiraties en er zijn andere voorbeelden aan het einde van de G majeur Sonate, Op 31 nr. 1, en de Pastorale Sonate, Op 28 – een bijzonder balletachtige, dit, met uitzonderlijke gratie uitgevoerd. Tegen de tijd dat je zulke momenten bereikt, ben je het onberispelijke ritme en de strikte timing van deze speler gaan koesteren, wat niets te maken heeft met het inslikken van een metronoom. Het spelen van een tempo met deze mate van elan en afwerking komt voort uit een discipline die Bavouzet misschien heeft geleerd aan te houden in zijn tijd dat hij Ravel studeerde bij Pierre Sancan aan het Conservatorium van Parijs. Ravel zou ervan hebben genoten, terwijl hij ongetwijfeld elke noot van Beethoven haatte.

De drie sonates in de Op 31 groep zijn allemaal successen, de ‘elementaire’ D mineur (nr. 2) is een opmerkelijke toevoeging aan de toch al onderscheiden discografie. Vergeet de bijnaam Tempest, die toegeschreven wordt aan de onbetrouwbare Schindler, en volg misschien Czerny’s veronderstelling dat de beweging en het karakter van de finale mogelijk zijn afgeleid van een blik op paarden en ruiters die langs Beethovens raam passeren. Ik zag ergens onlangs de Es Sonate, Op 31 nr. 3, beschreven als ‘spraakzaam’ en dat beviel me wel. Bavouzet kan veel en herinnert ons eraan dat Beethoven niet altijd heldhaftig en hoogdravend is. Hij had een voorkeur voor het sierlijke en elegante, zoals in het Menuet van deze sonate; en er is nog een voorbeeld in de Bes Sonate, Op 22, een werk dat het afscheid van de componist van de 18e eeuw betekende.

Ik noemde kleine hiaten in de scherpte van de expressie. Je identificeert ze niet door Bavouzet te vergelijken met Brendel of met iemand anders; hij is zijn eigen man. Maar in de eerste van de Sonates quasi una fantasia, Opus 27 nr. 1, is er een vingervergissing in maat 9 (tweede keer) in het openingsgedeelte die er niet in het voltooide product zou moeten zijn. En iemand knikte toen het ging om de Engelse versie van de bijdrage van de pianist aan het boekje: de zeven crescendo's gevolgd door een plotselinge daling naar de piano komen niet voor in het 'enkele thema van de finale' van Opus 26, maar in het thema van het eerste deel van de Variaties. Dit werd een kenmerk, een vingerafdruk, van Beethovens stijl, en in dit vroege geval ervan heb ik andere pianisten het effect beter horen overbrengen, onder wie Schiff en Barenboim, en Rudolf Serkin van lang geleden.

‘Tout pour la musique, rien pour le piano.’ Een goede Franse pianist, Yves Nat, die we nu nauwelijks meer kennen, zei dat (en hij was erg goed in Beethoven). Kortom, mijn indruk van Bavouzet is die van zijn onbaatzuchtige concentratie, begrip, grenzeloze muzikale energie, en in alles bood hij zijn beheersing van timing en van de glorieuze verscheidenheid en dramatiek van deze composities. Ik heb ook het gevoel dat hun ruimte en bereik zijn omvat.

Not every track on these three CDs is perfection but they proclaim an artist of exceptional calibre establishing a position as an important player of Beethoven. And without doubt he is a quite wonderful pianist, it seems to me, in his prime, with a thrust and command of brilliance and musical energy that are controlled by a most likeable personality. We’ve come to admire him in many composers, and in a touching contribution to these booklet-notes he wonders if he can justify adding another Beethoven sonata cycle to the many already available. My answer is an enthusiastic yes.

Listening to him in pieces which articulate Beethoven’s journey from his first maturity to his ‘second period’, you sense, all over again, how it obviously gave the composer pleasure to demonstrate how what is expressed is indissolubly linked to its technical execution, both for him and for the pianist; the one illuminates the other. The compositions soon leave the amateur pianist behind and indeed disregard the capacities of all would-be performers, as well as the audience. I believe it was to someone complaining the piano music was so difficult that Beethoven expressed the view that ‘struggles and difficulties were not obstacles to be avoided but welcomed as a means of reaching the heights, good features in a composition therefore, the difficulties for the performer included…since what is difficult makes one sweat’. Now go home and practise.

Characteristic of Bavouzet everywhere is an ineluctable forward movement, a thrust and passion for what is to come, in the light of what we’re hearing now and what we’ve heard a moment ago. His freshness and directness are delightful, the virtuosity often breathtaking, but his control is as much musical as technical. A truly exciting interpreter, he’s able to make you feel how the total structure of a Beethoven sonata, not just the surface, has an audible power. You may notice small lapses in acuteness of perfectly judged expression – I think very few – but the dynamic life of the music is always there, together with a concern for its character and the achievement and articulation of the larger shapes.

There are pianists who persist in abusing the Waldstein Sonata as a bravura work and I’m so glad he isn’t among them. It is the only one in the canon of 32 in which all three movements begin pianissimo, and the cumulative span of the quiet sections in the outer movements, so difficult to sustain on today’s powerful instruments, creates panoramas that have been likened by Alfred Brendel to sound-spaces unfolding before the musical eye. Beethoven’s pedalling instructions in the finale continue to fox many players, with tonic and dominant harmonies in the ‘mountain’ theme flowing into and out of each other as part of a vision of encompassing high and low, near and far, clear and obscure. The transparent opalescence Bavouzet achieves in the rondo theme is to be savoured and wondered at.

So is the prestissimo coda, at the very end, released as if from a coiled spring and as exciting as I’ve ever encountered it. Bavouzet excels in such inspirations and there are other examples at the close of the G major Sonata, Op 31 No 1, and the Pastoral Sonata, Op 28 – a particularly balletic one, this, thrown off with exceptional grace. By the time you reach such moments you have come to cherish this player’s immaculate rhythm and strict timekeeping, which has nothing to do with swallowing a metronome. Playing a tempo with this degree of élan and finish derives from a discipline that Bavouzet may have learnt to adhere to in his days of studying Ravel with Pierre Sancan at the Paris Conservatoire. Ravel would have loved it while doubtless hating every note of Beethoven.

The three sonatas in the Op 31 group are all successes, the ‘elemental’ D minor (No 2) ranking as a notable addition to its already distinguished discography. Forget the Tempest nickname, attributable to the unreliable Schindler, and follow perhaps Czerny’s supposition that the motion and character of its finale may have derived from a view of horses and riders passing by Beethoven’s window. I saw somewhere recently the E flat Sonata, Op 31 No 3, described as ‘chatty’ and liked that. Bavouzet can do many things and reminds us that Beethoven isn’t always heroic and high-minded. He had a liking for the graceful and elegant, as in this sonata’s Minuet; and there is another example in the B flat Sonata, Op 22, a work which was the composer’s farewell to the 18th century.

I mentioned small lapses in the acuteness of expression. You don’t identify them by comparing Bavouzet to Brendel or to anyone else; he is his own man. But in the first of the Sonatas quasi una fantasia, Op 27 No 1, there is a finger slip at bar 9 (second time round) in the opening section which should not be there in the finished product. And someone was nodding when it came to the English version of the pianist’s contribution to the booklet: the seven crescendos followed by a sudden drop to piano occur not in the ‘single theme of the finale’ of Op 26 but in the theme of the Variations first movement. This became a hallmark, a fingerprint, of Beethoven’s style, and in this early instance of it I have heard other pianists convey the effect better, among them Schiff and Barenboim, and Rudolf Serkin from way back.

‘Tout pour la musique, rien pour le piano.’ A fine French pianist, Yves Nat, little remembered now, said that (and he was very good in Beethoven). In sum, my impressions of Bavouzet are of his selfless concentration, understanding, boundless musical energy, and in everything offered his command of timing and of the glorious variety and drama of these compositions. I retain too a sense that their space and reach have been encompassed.