Awards Issue 2015
Verdi: Aida
Chorus and Orchestra of the Accademia Nazionale di Santa Cecilia o.l.v. Sir Antonio Pappano
Dit zou altijd een evenement zijn geweest, een belangrijke (in meerdere opzichten) studio-opera-opname. Maar het is ook een uitvoering die absoluut de aandacht waard is, en een geweldige toevoeging aan de catalogus.
Aida is de meest klassieke beknopte van de grote 19e-eeuwse opera's, maar het blijft degene die het nauwst verbonden is met theatrale overdaad. Om van zijn kwaliteiten te genieten, moet hij eerst gehoord en later gezien worden, en daarom heeft de grammofoon zo'n belangrijke rol gespeeld in zijn uitvoeringsgeschiedenis. Tegenwoordig serveren platenmaatschappijen opera's voornamelijk op dvd of in goedkope concertuitvoeringen. Maar zoals Antonio Pappano de moed had te beweren, kun je Aida niet in concert opnemen. Gesitueerd in tempel en graf, bij rivier en stadspoort, zijn de geluidsvlakken te divers, het bereik van dynamiek te complex om te repliceren in concertzaalomstandigheden.
Aida kreeg zijn eerste complete studio-opname in Rome in 1928, maar het was de Decca-opname uit 1959 – geproduceerd in Wenen door John Culshaw met Karajan die een grotendeels Italiaanse cast dirigeerde – die ons uiteindelijk gaf wat Andrew Porter, die in deze columns schreef, ‘een gedegen realisatie van de partituur noemde die alle tekortkomingen die inherent zijn aan fysieke enscenering overstijgt en ons een stap dichter bij die ideale verbeelde uitvoering brengt’. Niet dat de Decca-set de theatraal opwindende, hoewel conventioneler geproduceerde, Serafin-opname uit 1955 met Maria Callas als Aida en Tito Gobbi als een bijna definitieve Amonasro verdrong.
De nieuwe opname, geproduceerd door Stephen Johns, staat binnen die brede EMI-traditie, zij het met een groter toneelbeeld en een sterk verbeterd dynamisch bereik dat prachtig is afgestemd op de behoeften van de opera en die van de luisteraar. Waar de nieuwe set lijkt op de Decca uit 1959, is in de kwaliteit van de dirigenten. Pappano’s regie is, net als die van Karajan, organisch, net als het werk organisch is: elke episode is op zichzelf prachtig vormgegeven (de triomfantelijke scène is prachtig beoordeeld), maar toch onfeilbaar ingebouwd in het grotere geheel. Ik hoor dit niet in dezelfde mate in Muti’s EMI-opname uit 1974 en zeker niet in de RCA-set uit 1961, waar een sterke cast onder leiding van Leontyne Price en Jon Vickers de strijd aan moet gaan met Solti’s brutale en soms gedachteloze dirigeren.
Karajan heeft de Wiener Philharmoniker, maar het is te betogen dat Pappano het nog beter doet, met orkestrale uitvoeringen van zeldzame kwaliteit van een Italiaans ensemble dat leeft voor elk woord van de opera. (En beweging: de balletsequenties zijn uitstekend gerealiseerd.) In beide uitvoeringen is het orkest een krachtige extra speler die de zangers bij elke beurt ondersteunt. Het resultaat is een vocaal lyrische Aida waarbij Pappano’s cast, net als die van Karajan, het moment nooit hoeft te forceren. We horen dit al meteen in Jonas Kaufmanns verslag van ‘Celeste Aida’, minder visceraal dan sommige anderen, maar wonderbaarlijk melodieus en bekroond door een zelden gehoorde, rustig afnemende hoge B-mol.
Anja Harteros is misschien wel de interessantste Aida op plaat sinds Callas, zij het anders gekarakteriseerd. Waar Callas in alle opzichten de verliefde krijgerprinses is, is Harteros een humane en welbespraakte Aida die duidelijk niet de meesteres van haar lot is. Haar hoge C aan het einde van ‘O patria mia’ is noch zo pianissimo noch zo dolce als Caballé op de Muti-opname, maar dat is – voor iedereen behalve de meest fervente kanarie-liefhebber – niet ter zake, aangezien Caballé niet de kracht heeft om Fiorenza Cossotto’s onverschrokken Amneris hardnekkig te overtreffen en nooit zo één is met haar Radamès, Plácido Domingo, als Harteros met de leeuwachtige maar vloeiende Kaufmann.
Het doet er in een intelligent geproduceerde studio-opname weinig toe dat van de hoofdrolspelers alleen Ekaterina Semenchuk haar rol op het podium heeft gezongen, hoewel haar Amneris inderdaad een van de beste op de plaat is. Ludovic Tézier is een indrukwekkende Amonasro. Afgezien van een onduidelijke laatste lettergreep op ‘Ei t’ama’, wanneer Amonasro zijn dochter confronteert met het feit van Radamès’ liefde voor haar, is hij een consistent sterke speler. Marco Spotti is een plausibele koning, maar Erwin Schrotts hogepriester klinkt te goedaardig om de politieke handhaver van het regime te zijn.
Pappano heeft ons al een uitzonderlijke opname gegeven van de Messa da Requiem (EMI, 10/09), die Verdi kort na Aida schreef. De geconcentreerde stilte van het koorwerk in de tempelscènes, waar Eleonora Buratto een voortreffelijke hogepriesteres bijdraagt, echoot dit. In de rechtszaak en de begrafenis van de geliefden, zet de nieuwe opname misschien te weinig trucs in. Ik mis Culshaws geconstrueerde maar subtiel gelaagde akoestische plaatje nogal; en geef de voorkeur aan hiëratisch koper dat voelbaar nel sotterraneo is zoals Verdi regisseert. (De opname van Serafin uit 1955 heeft dit precies goed.) Maar het gezang van de gedoemde geliefden heeft tederheid en schoonheid, en het bovennatuurlijk stille strijkspel van Santa Cecilia wordt voortreffelijk gemanaged terwijl het drama zijn langverwachte afspraakje met stilte maakt.
Geen enkele opname is zonder de af en toe vreemde balans en perspectief. En Warners boekje is slecht, en geeft de voorkeur aan een PR-pluim boven een essay over de opera zelf. Maar dit zijn kleine zaken in de aanwezigheid van wat een even fijne allround Aida is als de grammofoon ons tot nu toe heeft gegeven.
Aida is the most classically concise of the great 19th-century grand operas yet it remains the one most closely associated with theatrical excess. To savour its qualities, it should be heard first, seen later, which is why the gramophone has played so important a role in its performing history. Nowadays record companies mainly serve up opera on DVD or in cheap-to-record concert performances. Yet, as Antonio Pappano has had the courage to insist, you cannot record Aida in concert. Set in temple and tomb, by river and city gate, the sound planes are too various, the range of dynamics too complex to replicate in concert-hall conditions.
Aida received its first complete studio recording in Rome in 1928 but it was the 1959 Decca recording – produced in Vienna by John Culshaw with Karajan conducting a largely Italian cast – that finally gave us what Andrew Porter, writing in these columns, called ‘a sound realisation of the score which transcends any shortcomings inherent in physical staging and brings us a step closer to that ideal imagined performance’. Not that the Decca set displaced the theatrically thrilling, albeit more conventionally produced, 1955 Serafin recording with Maria Callas as Aida and Tito Gobbi as a near definitive Amonasro.
The new recording, produced by Stephen Johns, stands within that broad EMI tradition, albeit with a larger stage picture and a greatly enhanced dynamic range beautifully accommodated to the opera’s need, and the listener’s. Where the new set resembles the 1959 Decca is in the quality of the conducting. Pappano’s direction, like Karajan’s, is organic as the work is organic: each episode finely shaped within itself (the Triumphal Scene is beautifully judged) yet built unerringly into the larger whole. I don’t hear this to the same extent in Muti’s 1974 EMI recording and certainly not in the 1961 RCA set, where a strong cast headed by Leontyne Price and Jon Vickers has to do battle with Solti’s brazen and occasionally thoughtless conducting.
Karajan has the Vienna Philharmonic but it is arguable that Pappano goes one better, with orchestral playing of rare accomplishment from an Italian ensemble which is alive to the opera’s every word. (And motion: the ballet sequences are superbly realised.) In both performances the orchestra is a powerful additional player which supports the singers at every turn. The result is a vocally lyrical Aida with Pappano’s cast, like Karajan’s, never needing to force the moment. We hear this at the very outset in Jonas Kaufmann’s account of ‘Celeste Aida’, less visceral than some but wonderfully mellifluous and crowned by a rarely heard quietly diminishing high B flat.
Anja Harteros is arguably the most interesting Aida on record since Callas, albeit differently characterised. Where Callas is every inch the lovelorn warrior princess, Harteros is a humane and articulate Aida who is palpably not the mistress of her destiny. Her top C near the end of ‘O patria mia’ is neither as pianissimo nor as dolce as Caballé’s on the Muti recording, but that – for all but the most ardent canary-fancier – is beside the point when Caballé lacks the power persistently to outface Fiorenza Cossotto’s dauntless Amneris and is never as at one with her Radamès, Plácido Domingo, as Harteros is with the leonine yet liquid-toned Kaufmann.
It matters little in an intelligently produced studio recording that of the principals only Ekaterina Semenchuk has sung her role on stage, though her Amneris is indeed one of the finest on record. Ludovic Tézier is an impressive Amonasro. Apart from an indistinct final syllable on ‘Ei t’ama’ as Amonasro confronts his daughter with the fact of Radamès’s love for her, he is a consistently strong player. Marco Spotti makes a plausible King, but Erwin Schrott’s High Priest sounds too benign to be the regime’s political enforcer.
Pappano has already given us an exceptional recording of the Messa da Requiem (EMI, 10/09), which Verdi wrote shortly after Aida. The concentrated quiet of the choral work in the temple scenes, where Eleonora Buratto contributes an exquisite High Priestess, echoes this. In the trial scene and the lovers’ entombment, the new recording perhaps deploys too few tricks. I rather miss Culshaw’s contrived but subtly layered acoustic picture; and prefer hieratic brass which is palpably nel sotterraneo as Verdi directs. (The 1955 Serafin recording has this exactly right.) But the singing of the doomed lovers has tenderness and beauty, and the preternaturally quiet Santa Cecilia string-playing is exquisitely managed as the drama makes its longed-for tryst with silence.
No recording is without the occasional oddity of balance and perspective. And Warner’s booklet is poor, preferring a PR puff to an essay on the opera itself. But these are minor matters in the presence of what is as fine an all-round Aida as the gramophone has yet given us.