januari 2025
Vivaldi: Sacro Furore - Stabat Mater, Nisi Dominus, Concerti
Carlo Vistoli & Akademie für Alte Musik Berlin o.l.v. Georg Kallweit
Countertenor Carlo Vistoli brengt expressieve ontroering in Vivaldi's Nisi Dominus en Stabat mater, geëvenaard in interpretatieve elegantie door de Akademie für Alte Musik Berlin.
Het is een opwindende en gedurfde uitspraak om zo'n goed onderzocht programma uit te brengen, een zet die uitnodigt tot meerdere vergelijkingen, en in dit geval zijn ze allemaal extreem gunstig. Carlo Vistoli is niet echt een nieuwkomer – hij is een gevestigde Handeliaan – maar sinds Cavalli Xerse (Dynamic, 9/23) van vorig jaar heb ik wel gehoopt dat er een solorecitalalbum als dit zou verschijnen. Dus om hem te horen optreden met de Akademie für Alte Musik Berlin in een volledig Vivaldi-programma op Harmonia Mundi is een ideale manier om van deze opmerkelijke zanger te genieten en zijn kunstenaarschap beter te leren kennen.
Er zijn goede redenen waarom countertenors zich aangetrokken voelen tot deze combinatie van Vivaldi's beroemde Nisi Dominus en Stabat mater: het zijn niet alleen supermuziek, maar ook rijk expressieve voertuigen die geen extremen van bereik vereisen, maar eerder een intense richting van de zinnen en gepassioneerde helderheid van de tekst. Van James Bowmans zelfverzekerde, trendsettende verslag met de Academy of Ancient Music onder Christopher Hogwood (Decca, 2/77) tot de kristalheldere, intense weergave van het Stabat mater van Andreas Scholl met Ensemble 415 en Chiara Banchini (Harmonia Mundi, 4/96), deze muziek leent zich duidelijk voor een breed scala aan interpretaties. En Vistoli's nieuwe toevoeging is een echte uitschieter. Voor hem niet de conservatieve vroomheid van degenen onder ons die zijn opgegroeid in een koortraditie; hij heeft een veel groter – ik durf te zeggen opera-achtig – canvas om deze cantates op te schilderen en het algehele effect, hoewel afwisselend aangrijpend en veeleisend, is altijd prachtig. Misschien is het tijd voor een countertenor fach-systeem om al deze benaderingen beter te beschrijven.
Beginnend met een broeierig concert in g mineur (RV157), laten de strijkers hun zilveren toon en onverzadigbare ritmische drive zien. Dit is wonderbaarlijk helder spel, en het loopt over in de Nisi Dominus, die vanaf het begin een energieboost krijgt. Vooral de violen zijn in uitstekende vorm, ze barsten zelfs naar voren tussen vocale frasen en duiken discreet onder de radar tijdens lastige coloratuurpassages. Vistoli gaat hun enthousiasme en passie rechtstreeks tegemoet met onberispelijk snel passagewerk en heldere dictie zonder de strenge ets van Franco Fagioli's gedurfde en indrukwekkende lezing (Decca, 5/18). Bij deze nieuwste toevoeging aan de catalogus is het echter het tweede deel, ‘Vanum est vobis ante lucem surgere’, dat mij verraste. Ik had niet verwacht dat er zo’n gevoel voor lijn zou zijn: Vistoli’s langgerekte frasevormen en relatief rustige stilte zijn nog boeiender na zijn quasi-operatische opening (en ja, ik vind dat hij een aantrekkelijk vibrato heeft). Een ander punt is dat Clemens-Maria Nuszbaumers obligaat viola d’amore weelderig is in de ‘Gloria Patri’ en speciale vermelding verdient.
De bonzende intensiteit van het Stabat mater is goed vertegenwoordigd en Vistoli, die rijk en gelijkmatig zingt over zijn hele bereik, spint het eerste deel echt met aplomb. Belangrijk is dat hij geen enkel mimetisch gebaar mist, zoals de glans van het zwaard in ‘Pertransivit gladius’, wat ook een prachtig moment is van de strijkers. In de ‘Eia mater, fons amoris’ zou ik doorgaans minder vocale bekwaamheid in de openingszin verwelkomen om meer nederigheid te signaleren. Het is natuurlijk zeer subjectief, maar in die strofe richt de tekst zich rechtstreeks tot de Maagd Maria en Vivaldi laat zijn resonerende bas vallen ten gunste van koude texturen van de bovenste snaren, gehouwen uit korte strijkbewegingen. Het effect is dat de tijd stilstaat. Minder zou meer zijn in termen van vocale versieringen, en naar mijn mening zou geen enkele ideaal zijn, maar probeer dat maar eens uit te leggen aan een zanger uit de 18e eeuw! Vistoli is op dit moment het dichtst bij de overtuiging dat ik elegante versieringen moet gebruiken; zijn is het soort kunstenaarschap dat lang gekoesterde opvattingen zoals de mijne doet ontdooien, zo lijkt het.
Met dat in gedachten is de operaklank van In furore iustissimae irae, RV626, waarschijnlijk Vistoli's beste moment op het album: zijn coloratuur is solide en opwindend, maar nooit mechanisch, en zijn vermogen om in de openingsaria van woede naar clementie te schakelen is diep indrukwekkend. Daarnaast is de aria 'Tunc meus fletus' ('Toen mijn tranen') een van Vivaldi's intieme en huiveringwekkend eenvoudige texturen, en mag je in deze uitvoering niet missen. Kortom, ik denk dat we veilig kunnen concluderen dat er weer een nieuwe countertenor-superster is gearriveerd, en dat hij precies het juiste ensemble heeft gevonden om mee te werken.
It’s an exciting and bold statement to release such a well-explored programme, a move that invites multiple comparisons, and in this case they’re all extremely favourable. Carlo Vistoli isn’t quite a new-kid-on-the-block – he’s a well-established Handelian – but ever since last year’s Cavalli Xerse (Dynamic, 9/23) I’ve rather hoped a solo recital album like this might appear. So to hear him performing with the Akademie für Alte Musik Berlin in an all-Vivaldi programme on Harmonia Mundi is an ideal way to enjoy this remarkable singer and to get to know his artistry better.
There are good reasons why countertenors gravitate towards this pairing of Vivaldi’s famous Nisi Dominus and Stabat mater: not only are they super music but they’re also richly expressive vehicles that don’t demand extremes of range, but rather require an intense direction to the phrases and passionate clarity of text. From James Bowman’s confident, trendsetting account with the Academy of Ancient Music under Christopher Hogwood (Decca, 2/77) to the crystal-clear, intense rendering of the Stabat mater from Andreas Scholl with Ensemble 415 and Chiara Banchini (Harmonia Mundi, 4/96), this music clearly lends itself to a wide variety of interpretations. And Vistoli’s new addition is quite a standout. Not for him the conservative piety of those of us who grew up in a choral tradition; he has a much larger – dare I say operatic – canvas on which to paint these cantatas and the overall effect, while variously gripping and demanding, is always beautiful. Perhaps it’s time for a countertenor fach system to better describe all these approaches.
Beginning with a brooding concerto in G minor (RV157), the strings showcase their silvery tone and insatiable rhythmic drive. This is wonderfully crisp playing, and it spills over into the Nisi Dominus, which receives a bolt of energy from the start. The violins in particular are on superb form throughout, in fact, bursting to the fore between vocal phrases and discreetly dipping below the radar during fiddly coloratura passages. Vistoli meets their enthusiasm and passion head on with impeccable fast passagework and crisp diction without the stern etching of Franco Fagioli’s bold and impressive reading (Decca, 5/18). On this newest addition to the catalogue, however, it is the second movement, ‘Vanum est vobis ante lucem surgere’, that caught me unawares. I didn’t expect such a sense of line: Vistoli’s drawn-out phrase-shapes and relatively unhurried stillness are even more captivating after his quasi-operatic opening (and yes, I do think he has an attractive vibrato). One other point is that Clemens-Maria Nuszbaumer’s obbligato viola d’amore is sumptuous in the ‘Gloria Patri’ and deserves special mention.
The throbbing intensity of the Stabat mater is well served and Vistoli, singing richly and evenly throughout his range, really spins out the first movement with aplomb. Importantly, he never misses a mimetic gesture, such as the gleam of the sword at ‘Pertransivit gladius’, which is also a wonderful moment from the strings. In the ‘Eia mater, fons amoris’ I would usually welcome less vocal prowess on the opening phrase to signal more humility. It’s highly subjective, of course, but in that stanza the text addresses the Virgin directly and Vivaldi drops his resonant bass in favour of chilly upper-string textures hewn from short bow strokes. The effect is one of time standing still. Less would be more in terms of vocal ornamentation, and in my opinion none would be ideal, but try telling that to an 18th-century singer! Vistoli is the closest I have come to being convinced of using elegant ornamentation at this moment; his is the sort of artistry that thaws long-held views like mine, it seems.
With that in mind, the operatic thwack of In furore iustissimae irae, RV626, is probably Vistoli’s finest moment on the album: his coloratura is solid and exciting but never mechanical, and his ability to switch from anger to clemency in the opening aria is deeply impressive. Added to this, the aria ‘Tunc meus fletus’ (‘Then my tears’) is another one of Vivaldi’s intimate and chillingly simple textures, and not to be missed in this performance. In short, I think it’s safe to conclude that another new countertenor superstar has arrived, and he’s found just the right ensemble to work with