november 2015

Métamorphoses: Haydn, Ligeti & Brahms

Dudok Quartet

In een tijdperk waarin veel jonge kwartetten van topkwaliteit voorkomen, presenteert het Amsterdamse Dudok Kwartet een indrukwekkend debuut, met een programma dat net zo doordacht is als het wordt uitgevoerd.

Vergelijkingen kunnen academisch interessant zijn voor dit album met een Hongaars thema, maar Ligeti's eerste werk van vroege volwassenheid krijgt een buitensporig onverschrokken uitvoering, zelfs tegenover niet minder technisch begaafde maar meer ervaren ensembles. In recentere opnames van jongere ensembles zoals de Casals en Parker kwartetten, werpt de expliciet Bartókiaanse erfenis van het werk nog steeds een lange schaduw. Het talent van het Dudok Quartet is om Ligeti in Ligeti te horen, zelfs als hij het zelf niet kon horen: in de manisch lachende slides van het capriccioso idee bij de opening, in de troebele glasplaten (op 10'20" – het enige gebrek van het album is een tekort aan cue points) van wat doorgaat voor een langzaam deel, in de motivische desintegratie van de absurdistische coda. Het Eerste Kwartet is Tom en Jerry in zwart-wit, het Tweede is hun Technicolor-reïncarnatie, maar de Dudok geven ons geremasterde Ligeti, zwarter en witter dan ooit tevoren.

Vanaf de valse bodem is Haydns Op. 54 nr. 2 nog verkwistender origineel, en misschien zou zelfs Hans Keller tevreden zijn met de ‘inventiviteit zonder concessies’ die de leden van dit jonge Nederlandse kwartet, en met name leider Judith van Driel, tentoonspreiden. Het langzame deel is een tour de force van gecontroleerde improvisatie, ernstig en gefocust, maar toch voldoend aan Kellers eis dat het als een prelude op het Menuet dient, dat voldoende afgemeten is zodat het klaaglijke drama van het Trio niet helemaal uit het niets komt. De zuivere toon die is gekozen voor de unisono-opening van de langzame finale versterkt de verontrustende impact ervan, en pas na de woeste presto-onderbreking laten ze vibrato pathos door de coda verspreiden.

De Brahms-arrangementen zijn goed gedaan door de leider en cellist, hoewel ze nog steeds meer afdoen dan toevoegen aan de originelen. Het verval dat wordt geboden door een goed aangeslagen toets en het sustainpedaal valt niet binnen het vocabulaire van een strijker en toch vereist de stervende val van elk stuk hier het. Toch zijn het portamento en rubato hier net zo licht versleten als hun afwezigheid elders. Sinds Mendelssohn (ASV, nu Alto, 5/07) van het Elias Quartet heeft de debuut-cd van een kwartet mij niet meer uitgenodigd om meer na te denken en beter te luisteren.

Comparisons may be of academic interest for this Hungarian-themed album, but Ligeti’s first work of early maturity receives an outrageously fearless performance, even placed against no less technically gifted but more experienced ensembles. In more recent recordings by younger ensembles such as the Casals and Parker quartets, the work’s explicitly Bartókian heritage still casts a long shadow. The Dudok Quartet’s gift is to hear Ligeti in Ligeti even when he couldn’t hear it in himself: in the manically laughing slides of the capriccioso idea near the opening, in the cloudy glass plates (at 10'20" – the album’s one deficiency is a shortage of cue points) of what passes for a slow movement, in the absurdist coda’s motivic disintegration. The First Quartet is Tom and Jerry in black and white, the Second is their Technicolor reincarnation, but the Dudok give us remastered Ligeti, blacker and whiter than ever before.

From its false-bottomed opening, Haydn’s Op 54 No 2 is even more prodigally original, and perhaps even Hans Keller would be satisfied with the ‘invention without concession’ displayed by the members of this young Dutch quartet, and especially its leader Judith van Driel. The slow movement is a tour de force of controlled improvisation, grave and focused yet fulfilling Keller’s demand that it serve as a prelude to the Minuet, which is sufficiently measured that the keening drama of the Trio does not entirely come out of the blue. The pure tone chosen for the slow finale’s unison opening enhances its unsettling impact, and only after the furious presto interruption do they allow vibrato to spread pathos through the coda.

The Brahms arrangements are well done by the leader and cellist, though they still subtract more than they add to the originals. The decay afforded by a well-struck key and the sustain pedal is not within a string player’s vocabulary and yet the dying fall of each piece here demands it. Even so, the portamento and rubato here are as lightly worn as is their absence elsewhere. Not since the Elias Quartet’s Mendelssohn (ASV, now Alto, 5/07) has the debut disc of a quartet kept inviting me back to think more and listen harder.