augustus 2015

Scriabin: Symphony No. 1 & The Poem of Ecstasy

Russian National Orchestra o.l.v. Mikhail Pletnev

De honderdste verjaardag van Skrjabin biedt een uitstekende gelegenheid om zijn creativiteit opnieuw te beoordelen: dit is een mooie bijdrage aan dat streven.

Svetlanov, Muti en Ashkenazy hebben allemaal, noodgedwongen, de Eerste Symfonie opgenomen in hun complete Scriabin-symfonieoverzichten, maar verder wordt er nogal eens te weinig aandacht aan besteed. Zoals Mikhail Pletnev echter laat zien in deze meeslepende uitvoering met het Russisch Nationaal Orkest, is het een belangrijk, ambitieus, krachtig werk, dat nog niet wordt gekenmerkt door de hoogspanningsvolatiliteit van Het Goddelijke Gedicht, Het Gedicht van de Extase of Prometheus, maar dat, met de kennis van nu, duidelijke aanwijzingen bevat over de richting waarin Scriabin zich mogelijk beweegt. Het is een substantiële partituur – zes delen die bijna een uur duren – maar die op sluwe wijze bijeen wordt gehouden door thematische relaties en door een structuur die, als hij soepel is, genoeg steunberen heeft om hem te ondersteunen.

In tegenstelling tot latere werken is er ook, ondanks alle kronkelende chromatiek, een sterke tonale trek: E majeur voor het eerste deel, E mineur voor het tweede, B majeur voor het derde, C majeur voor het vierde, E mineur opnieuw voor het vijfde en terug naar E majeur voor het zesde, zij het met een geïnterpoleerde leerboekfuga in C majeur. De muziek van het eerste deel, zoals zoveel in deze symfonie, beweegt in golven, ebbend, stromend, botsend, afnemend. Hetzelfde geldt voor de bedwelmende, meer geparfumeerde wereld van Het gedicht van extase, die afwisselend hypnotiserend en koortsachtig geanimeerd zweeft.

En dit is waar Pletnev zijn specifieke stempel drukt. Hij plaatst een of twee ritardandos die ontbreken in de Beljajev-partituur van de Eerste symfonie, maar ze lijken op natuurlijke wijze voort te komen uit de context van de muziek, net als het hele spectrum van puls dat Pletnevs interpretatie leidt. Hij heeft een aangeboren gevoel voor de vorm en kleur van de symfonie en Het gedicht van de extase, en is absoluut niet bang om los te gaan als alle instrumentale krachten in het spel zijn, maar hij weet ook dat Scriabin zijn palet aan klankkleuren met veelzeggende discretie kan gebruiken.

De lofzang op de kunst in de finale van de symfonie zet twee uitstekende solisten in, de sopraan Svetlana Shilova en de tenor Mikhail Gubsky, waarbij de zang van de laatste niet minder opwindend is vanwege zijn afkeer van de twee alternatieve hoge B's. Het Kamerkoor van het Conservatorium van Moskou, goed gedrild en helder in articulatie en woorden, is ideaal. Dit zijn uitvoeringen waarbij je voelt dat het RNO en alle betrokken artiesten deze muziek door hun aderen hebben stromen, een kwaliteit waarop Pletnev kapitaliseert om lezingen te creëren die evenzeer opwinden als verleiden.

Svetlanov, Muti and Ashkenazy have all, perforce, included the First Symphony in their complete Scriabin symphony surveys, but otherwise it tends to get fairly short shrift. However, as Mikhail Pletnev shows in this compelling performance with the Russian National Orchestra, it is an important, ambitious, powerful work, not yet characterised by the high-voltage volatility of The Divine Poem, The Poem of Ecstasy or Prometheus but, with the benefit of hindsight, possessing clear indicators of the direction in which Scriabin might be heading. It is a substantial score – six movements lasting almost an hour – but it is cunningly held together by thematic relationships and by a structure which, if pliable, has enough buttresses to support it.

Unlike later works, there is also, for all the sinuous chromaticism, a strong tonal pull: E major for the first movement, E minor for the second, B major for the third, C major for the fourth, E minor again for the fifth and back to E major for the sixth, albeit with an interpolated textbook fugue in C major. The music of the first movement, like so much in this symphony, moves in waves, ebbing, flowing, crashing, subsiding. The same goes for the headier, more perfumed world of The Poem of Ecstasy, by turns hovering hypnotically and feverishly animated.

And this is where Pletnev makes his particular mark. He puts in one or two ritardandos that are absent from the Belyayev score of the First Symphony, but they seem naturally to emerge from the music’s context, as indeed does the entire spectrum of pulse that guides Pletnev’s interpretation. He has an innate feel for the symphony’s and The Poem of Ecstasy’s shape and colour, by no means afraid to let rip when full instrumental forces are in play but also well aware that Scriabin could use his palette of timbres with telling discretion.

The paean to art in the symphony’s finale deploys two fine soloists, the soprano Svetlana Shilova and the tenor Mikhail Gubsky, the latter’s singing being no less stirring for his shunning of the two alternative top Bs. The Chamber Choir of the Moscow Conservatoire, well drilled and clear in articulation and words, are ideal. These are performances in which you sense that the RNO and all the artists involved have this music coursing through their very veins, a quality on which Pletnev capitalises to craft readings that thrill and seduce in equal measure.