juni 2015

Mahler: Symphony No. 9

Budapest Festival Orchestra o.l.v. Iván Fischer

Fischers Budapest Mahler-serie blijft onze critici boeien en intrigeren, maar deze zorgvuldig opgebouwde, krachtige Negende is inderdaad indrukwekkend.

Hoeveel Negenden hebben we echt nodig? Van Bruno Walter tot Bruno Maderna (BBC, 8/06 – nla) en verder, het veld is overvol en Sir Mark Elder is niet direct herkenbaar als een doorgewinterde Mahlerian. Dat gezegd hebbende, dirigeert hij de Negende al jaren (en zal dat opnieuw doen bij de komende BBC Proms), terwijl zijn orkest Mahleriaanse wortels dieper heeft verankerd dan zijn Londense rivalen. Als het Budapest Festival Orchestra van Iván Fischer misschien ontegenzeggelijk idiomatischer zou kunnen worden geacht, kan geen van beide uitvoeringen worden afgedaan als een simpele doorloop.

Gezien de ruimtelijkheid van de Hallé in Elgar is het niet verrassend dat hun live Negende overloopt op een tweede schijf in fysiek formaat. Minder voorspelbaar zijn de herfstachtige sfeer en de gemakkelijke flow. De muziek is nooit alleen maar netjes of glad, maar als je op zoek bent naar emotionele volatiliteit en voorwaartse beweging in de traditie van Sir John Barbirolli, dan is het Fischer die dichterbij komt. Elder heeft een koele, heldere, zorgvuldig geordende kijk op de buitenste delen – Klimt in plaats van Schiele. Zijn spelers leveren bijna altijd de goederen, zelfs als hun gezamenlijke inspanningen de virtuoze glans van hun Hongaarse rivalen missen. Alleen het tweede deel komt mij onhoudbaar bleek voor, deels omdat Fischer het zo scherp laat twinkelen, wat natuurlijk een aantal agogische accenten met zich meebrengt die niet iedereen zal bevallen. Beide Rondo-Burleskes zijn accuraat; Fischer vindt echter een grotere zuurheid en maakt meer van het ambitieuze centrale gedeelte (dat Sir Mark vastbesloten is niet te sentimentaliseren) voordat hij met gewelddadige bedoelingen naar de finishlijn racet. In Manchester lijken de afsluitende pagina's van de finale, geduldig ontvouwd en kalm in plaats van door de dood geteisterd, in verrukte stilte te zijn beluisterd.

Maar als je naar Fischer kijkt, valt alles op zijn plek: sceptici zouden zelfs kunnen beweren dat het is alsof Mahlers zwart-witklassieker is ingekleurd. Details zijn consequent schoner en helderder, microfoons dichterbij. De dirigent is op zijn meest verkwikkend gespannen in het openingsdeel, eerst strak in het pak, maar al snel stort hij ons in de maalstroom. Fischer ziet weinig van Elders buitenaardse onthechting, maar geeft ons de scherpte van Bernstein zonder zijn neiging om te wentelen. Alle vier delen krijgen inderdaad interpretaties waarin vlotheid het risico loopt om te slaan in bruuskheid, maar die op zichzelf overtuigen. Dankzij de verheven technische normen van de band kunnen lokale effecten zonder moeite worden geëtst, zelfs bij snelheid, en het zijn de kleine dingen die zo vaak vonken slaan - blootgestelde pauken die goed zijn gestemd, problematische texturen die worden weergegeven met luchtige kamerachtige helderheid.

Een woord over de opnames. Ik had een hogere volume-instelling nodig om de akoestisch eersteklas Bridgewater Hall van Hallé te helpen focussen, waar de eerste en tweede violen antifonaal zijn geplaatst met contrabassen achterin opgesteld en het afsluitende applaus is weggelaten. Liefhebbers zullen niet teleurgesteld worden. Toch is de Channel Classics-uitgave (met surround-soundoptie) van een heel speciale klasse, een sonische verblinder, los van zijn gedurfde muzikale kwaliteiten. Een potentiële prijswinnaar!

How many Ninths do we really need? From Bruno Walter to Bruno Maderna (BBC, 8/06 – nla) and beyond, the field is jam-packed, and Sir Mark Elder is not immediately recognisable as a dyed-in-the-wool Mahlerian. That said, he has been directing the Ninth for years (and will do so again at the forthcoming BBC Proms), while his orchestra has Mahlerian roots more deeply embedded than its London rivals. If Iván Fischer’s Budapest Festival Orchestra might be thought more incontrovertibly idiomatic, neither rendering can be dismissed as a mere run through.

Given the Hallé’s spaciousness in Elgar it is not surprising to find their live Ninth spilling over on to a second disc in physical format. Less predictable are its autumnal atmosphere and easy flow. The music-making is never merely tidy or slick but should you be looking for emotional volatility and forward momentum in the tradition of Sir John Barbirolli it is Fischer who comes closer. Elder has a cool, clear, carefully ordered take on the outer movements – Klimt rather than Schiele. His players almost always deliver the goods, even if their corporate efforts lack the virtuoso gleam of their Hungarian rivals. Only the second movement strikes me as untenably pale, partly because Fischer so keenly sets it twinkling, which of course entails some agogic touches not everyone will like. Both Rondo-Burleskes are accurate; however, Fischer finds greater acidity and makes more of the aspiring central section (which Sir Mark is determined not to over-sentimentalise) before racing to the finishing line with violent intent. In Manchester the concluding pages of the finale, patiently unfolded and calm rather than death-haunted, would seem to have been listened to in rapt silence.

Turn to Fischer, though, and everything snaps into focus: sceptics might even claim that it’s as if Mahler’s black-and-white classic had been colourised. Details are consistently cleaner and brighter, microphones closer. The conductor is at his most bracingly taut in the opening movement, strait-laced at first but soon plunging us into the maelstrom. Discerning little of Elder’s otherworldly detachment, Fischer gives us the edginess of Bernstein without his tendency to wallow. Indeed, all four movements receive interpretations in which briskness risks turning into brusqueness yet which convince on their own terms. Thanks to the band’s exalted technical standards, localised effects can be etched in without strain even at speed and it’s the small things that so often strike sparks – exposed timpani properly tuned, problematic textures rendered with airy chamber-like luminosity.

A word on the recordings. I needed a higher volume setting to help focus the Hallé’s acoustically top-notch Bridgewater Hall, where the first and second violins are placed antiphonally with double basses lined up at the rear and concluding applause expunged. Aficionados will not be disappointed. Still, the Channel Classics issue (with surround-sound option) is in a very special class, a sonic dazzler, quite apart from its bold musical qualities. A potential Award-winner!