Awards Issue 2016
Mahler: Symphony No. 10 in F-Sharp Minor (Completed D. Cooke, 1976) [Live]
Seattle Symphony Orchestra o.l.v. Thomas Dausgaard
Dit is een zeer indrukwekkende Mahler Tiende. Het spel is van de hoogste orde, maar, zoals cruciaal is in dit werk, is Dausgaards visie zowel dwingend als prachtig overgebracht.
‘Het lijkt erop dat de Negende een grens is. Wie er voorbij wil gaan, moet eraan voorbijgaan. Het lijkt erop dat ons iets wordt bijgebracht dat we nog niet zouden moeten weten, waar we nog niet klaar voor zijn.’ Arnold Schönberg had het misschien mis. De heropleving van Mahlers geprojecteerde Tiende heeft mogelijk een permanente verschuiving in perceptie teweeggebracht. En natuurlijk is Shostakovich er wel in geslaagd om er 15 te maken!
Wanneer een compositie als een werk in uitvoering bij ons terechtkomt, is het te verwachten dat musicologen en vertolkers zich gerechtigd voelen om te innoveren. Thomas Dausgaard neemt de bekende uitvoeringsversie van Deryck Cooke over, maar geeft er een krachtige nieuwe draai aan. Als je de dirigent alleen kent van zijn vrolijke post-authenticistische werk met het Swedish Chamber Orchestra, zul je misschien verrast zijn door zijn kracht en overtuiging als Mahleriaan. Drie concertuitvoeringen, opgedragen aan de slachtoffers van terroristische aanslagen in Parijs en Beiroet, zijn samengevoegd tot een overtuigende eigen labelrelease en ik moet meteen zeggen dat de uitvoeringsstandaard verbazingwekkend is, aangezien het Seattle Symphony nog nooit eerder de 'complete' partituur heeft aangetroffen. Ik kan me niet herinneren een turbulentere en voortstuwendere uitvoering te hebben gehoord, noch een die zoveel doet om de strijkersinvloed van de Cooke-realisatie aan te pakken.
Dausgaard ziet de muziek anders dan Yannick Nézet-Séguin, wiens af en toe slaapwandelende, niet bepaald kraakheldere recente Montreal-verslag volledig wordt overtroffen. Dat geldt ook voor de meeste van zijn voorgangers. Zelfs het openings-Adagio klinkt vers bedacht in Seattle, een kronkelige rit die bijna uitdrukkingsloze lusteloosheid, gepassioneerde bloei en zelfs ondeugende humor omarmt, ten koste van, misschien, een deel van zijn horror en wreedheid. De strijkers zijn opmerkelijk zeker, zelfs in de hoogstgelegen schrijfstijl; en als je van consequente frasering en overvloedige ouderwetse portamento's houdt, is dit een must-have. Blaasinstrumenten hebben eveneens een karaktervol karakter. Die magere kamermuziektexturen (waarvan de voorlopige kwaliteit ongetwijfeld het sterkste argument is tegen het uitvoeren van het Adagio als een op zichzelf staand geheel) klinken meer dan gewoonlijk af.
Het gepassioneerde temperament van de dirigent is nog duidelijker in het tweede en vierde deel. Sommigen zullen hem te luid, te geforceerd en te snel vinden in het eerste Scherzo, maar hij neemt de spelers mee en transformeert wat ongemakkelijk aarzelend kan klinken in een proto-Hindemithiaanse wervelwind van kleur en ruis met een virtuoze sprint naar het einde. Het tweede Scherzo is net zo pittig, de stemmingswisselingen worden behendig behandeld met echte Weense charme in het Trio-gedeelte en een wonderbaarlijk heldere en schone afronding richting de finale. De overgang omvat het soort monumentale, oorverdovende basdrum-slagen waar een jonge Simon Rattle de voorkeur aan gaf in zijn vroege Bournemouth-opname. Riccardo Chailly heeft onlangs geprobeerd om de hoofdbeats te laten voorafgaan door extra siernoten om een tatoeage te simuleren. Doffere, eenzame dreunen blijven de alomtegenwoordige oplossing op cd.
Degenen die zijn opgegroeid met Rattle of Kurt Sanderling zullen enkele extra tekstuele afwijkingen opmerken. Hoewel het weglaten van een van de aangegeven drumslagen om naadloos over te gaan in de finale niet de norm is geworden, zouden nietsvermoedende luisteraars toch een montagefout kunnen vermoeden wanneer vertolkers als Dausgaard vasthouden aan wat de componist daadwerkelijk heeft opgesteld. Er zijn geen percussieve versterkingen bij de terugkeer van het opgestapelde breakdownakkoord van het Adagio. Ook zul je geen basklarinet vinden die in plaats van fagot wordt ingezet voor Cookes pastiches-contrapunt uit maat 162 van het Adagio zelf. Misschien kan Dausgaards muziek maken in Seattle een fractie minder emotioneel zijn dan Rattles in Bournemouth, maar de resultaten zijn zelden minder dan supercharged. De treurige tuba-solo waarmee Cooke het vijfde deel begon, is net zo indrukwekkend als alle andere. Ik heb het centrale ‘Purgatorio’ niet genoemd, omdat het moeilijk is om je voor te stellen dat het beter had gekund. De absolute toewijding van het team aan hun vaste gastdirigent kan nauwelijks in twijfel worden getrokken.
Als klap op de vuurpijl is de verpakking stijlvol, met individualistische aantekeningen van de dirigent zelf. De muziek bespreken in termen van biografie en psychologie leidt niet tot een ‘sentimentele’ uitvoering. Het manuscript is bezaaid met oprechte uitroepen die rechtstreeks gericht zijn aan Mahlers geliefde Alma – ‘für dich leben! für dich sterben!’ (‘om voor jou te leven! om voor jou te sterven!’) – maar het resultaat is hier behoorlijk overtuigend, levensbevestigend en sentimenteel. De opname is op zichzelf ook erg levendig, en brengt alles een beetje dichtbij om het lawaai van het publiek uit te sluiten. In dat geval kun je je voorstellen dat de gelukkige bezoekers van Seattle’s ultramoderne Benaroya Hall in verrukte stilte luisterden. Deze uitzonderlijke situatie in het noordwesten van de Stille Oceaan zou voor alle betrokkenen een revolutie moeten betekenen.
‘It seems that the Ninth is a limit. He who wants to go beyond it must pass away. It seems as if something might be imparted to us which we ought not yet to know, for which we are not ready.’ Arnold Schoenberg might just have been wrong though. The resurrection of Mahler’s projected Tenth may have triggered a permanent shift in perception. And, of course, Shostakovich did manage 15!
When a composition comes down to us as a work in progress, it is only to be expected that musicologists and interpreters should feel entitled to innovate. Thomas Dausgaard adopts the familiar Deryck Cooke performing version but gives it a potent new slant. If you only know the conductor from his buoyant post-authenticist work with the Swedish Chamber Orchestra you may be surprised by his force and conviction as a Mahlerian. Three concert performances, dedicated to the victims of terrorist attacks in Paris and Beirut, have been edited together to make a convincing own-label release and I should say at once that the standard of execution is astonishing given that the Seattle Symphony had never previously encountered the ‘complete’ score. I can’t remember hearing a more turbulent and propulsive rendition, nor one that does so much to address the string-heavy bias of the Cooke realisation.
Dausgaard sees the music differently from Yannick Nézet-Séguin, whose occasionally somnambulistic, less than squeaky-clean recent Montreal account is comprehensively outclassed. So too are most of its predecessors. Even the opening Adagio sounds freshly imagined in Seattle, a switchback ride embracing almost expressionless torpor, passionate bloom and even puckish humour at the expense, perhaps, of a measure of its horror and ferocity. The strings are remarkably assured even in the highest-lying writing; and, if you like consequential phrasing and copious old-school portamentos, this will be a must-have. Wind contributions are similarly characterful. Those lean chamber-music textures (whose provisional quality is surely the strongest argument against performing the Adagio as a freestanding entity) sound more than usually finished.
The conductor’s passionate temperament is yet more evident in the second and fourth movements. Some will find him too loud, too pressurised and too fast in the first Scherzo but he takes the players with him, transforming what can sound awkwardly tentative into a proto-Hindemithian whirlwind of colour and noise with a virtuoso dash to the finish. The second Scherzo is just as racy, its mood-changes deftly handled with real Viennese charm in the Trio section and a wonderfully clear and clean winding-down towards the finale. The transition involves the kind of monumental, ear-rending bass drum thwacks that a young Simon Rattle favoured in his early Bournemouth recording. In concert, Riccardo Chailly has lately tried prefacing the main beats with extra grace notes to simulate a tattoo. Duller solitary thuds remain the ubiquitous solution on disc.
Those who have grown up with Rattle or Kurt Sanderling will notice some additional textual departures. While excising one of the indicated drum strokes to pass seamlessly into the finale has not become the norm, unsuspecting listeners might nevertheless suspect an editing fault when interpreters like Dausgaard stick by what the composer actually drafted. There are no percussive reinforcements at the return of the Adagio’s piled-up breakdown chord. Nor will you find bass clarinet deployed in lieu of bassoon for Cooke’s pastiche counterpoint from bar 162 of the Adagio itself. Perhaps Dausgaard’s Seattle music-making can be fractionally less emotive than was Rattle’s in Bournemouth but the results are rarely less than supercharged. The lugubrious tuba solo with which Cooke chose to initiate the fifth movement is as impressive as any. I haven’t mentioned the central ‘Purgatorio’ because it’s difficult to imagine it better done. The team’s absolute commitment to their principal guest conductor can scarcely be doubted.
To cap it all, the packaging is classy, with individualistic annotations from the conductor himself. Discussing the music in terms of biography and psychology does not give rise to a ‘sentimentalised’ performance. Heartfelt exclamations addressed directly to Mahler’s beloved Alma famously litter the manuscript – ‘für dich leben! für dich sterben!’ (‘to live for you! to die for you!’) – yet the outcome here is properly cogent, life-affirming and schmaltz-free. The recording per se is very vivid too, bringing everything a little close in order to exclude audience noise. In the event one can imagine the lucky patrons of Seattle’s state-of-the-art Benaroya Hall listening in rapt silence. This exceptional issue from the Pacific Northwest ought to be a game-changer for all concerned.