december 2016
Beethoven: Piano Sonatas, Vol. 3
Jean-Efflam Bavouzet
Dit is een werkelijk opmerkelijke prestatie. Bavouzets spel lijkt persoonlijkheid en precisie, warme individualiteit met dienstbaarheid aan de partituur in evenwicht te brengen. Een zeer fijne Beethoven-sonateserie bereikt zijn einde.
Hier is het afsluitende deel – Volume 3 – van Jean-Efflam Bavouzets chronologische reis door de 32 sonates van Beethoven, een cyclus die misschien wel door een of twee is geëvenaard, maar die ik in de afgelopen 30 jaar niet heb overtroffen. Ja, het is zo goed. Ik heb enorm genoten van Volume 2 (3/14) en dit is een nog grotere prestatie. Maar dat geldt ook voor de muziek.
Alle sonates zijn hier te vinden, van nr. 22 in F, Op. 54, de eerste van Beethovens vier solosonates van zijn volwassenheid die als tweedelige werken kan worden opgevat, tot de laatste van allemaal, nr. 32 in c mineur, Op. 111 – die zijn Weense uitgever berucht maakte toen hij arriveerde en hem deed afvragen of er op de een of andere manier een derde, laatste deel uit het pakket was weggelaten (‘nee, ik had geen tijd om er een te schrijven’). Ik hou van dat verhaal. De verschillende dualiteiten en tegenstellingen van nrs. 24 en 27 (F sharp major, Op 78 en Op 90 in e minor) zijn ook in deze bundel te vinden, dus als u de kwaliteit wilt proeven, kunt u misschien een recital van deze vier maken en met Beethoven verdwijnen in de stilte aan het einde van Op 111, na de afdaling van de hemelse trilling, waar u het gevoel hebt dat er niets meer gezegd kan worden in het domein van de pianosonate.
Bavouzet heeft in zijn beste jaren twee zeldzame gaven als Beethoven-vertolker. Hij laat u voelen dat elke sonate niet alleen een geheel is, maar dat de structuur en niet alleen het oppervlak een hoorbare kracht heeft. Ten tweede brengt hij over dat wat wordt ervaren onlosmakelijk verbonden is met de uitvoering ervan, zowel voor de componist als voor de pianist; de een verlicht de ander. Voordat u over deze waarheden nadenkt, zult u vrijwel zeker verrukt zijn over Bavouzets frisheid van geest, rigoureuze onderzoek, openheid voor instinct en betrokkenheid bij elk aspect van deze onuitputtelijke muziek. Hij straalt vrijgevigheid en evenwicht uit, evenals een genot om zo goed piano te kunnen spelen. U bent zich bewust van hem en van de stroom die erdoorheen stroomt - niet voortkomend uit zijn bescheidenheid, want hij is geen muurbloempje, maar uit de kracht van een persoonlijkheid die weet dat hij er zonder Beethoven en de taak die voor hem ligt niet zou zijn. Precies zoals het hoort. De componist spreekt en u zou Bavouzet niet met iemand anders verwarren.
Het kader van sonoriteit, kleur en karakter waarin elke sonate 'zit', wordt veelzeggend beoordeeld. Ze zijn net zo individueel als kinderen. De subtiliteiten van de verbinding tussen bewegingen in de As-sonate, Op. 110, bijvoorbeeld, komen voort uit de controle van de speler over de vinger en percepties van continuïteit. Ze hoeven niet gemarkeerd te worden, maar ze komen voor als een kenmerk in veel van de sonates en kunnen worden verpest door ongevoelige bewerking. Chandos' productiewaarden hier zijn zo goed als je zou verwachten. Er waren drie sessies (in Potton Hall) tussen eind 2014 en medio 2016, maar je kon de set doorspelen en genieten van het geluid en je voorstellen dat het allemaal in de loop van een weekend was vastgelegd. Bavouzets aandacht voor het dynamische leven van Beethovens sonates is een model van wat het zou moeten zijn: integraal aan het effect en karakter ervan op elk moment, nooit een decoratieve toevoeging. Net als bij zijn controle over tempo en beweging, weet je precies waar je aan toe bent: fortissimo is niet hetzelfde als forte, alleen misschien een beetje meer, en wat betekent een drievoudige piano-markering over het laatste akkoord van het eerste deel van de Appassionata Op 57? Wanneer hoorde u voor het laatst een opname waarin dit werd geregistreerd als een graad zachter dan pianissimo? Bavouzet vraagt zich af of het de bedoeling is om ervoor te zorgen dat deze beweging, die extreme gewelddadigheid en hartverwarmende zachtheid omvat, in volledige berusting eindigt. Hij mist niets en is ook uitstekend in de dialectiek van klank en stilte.
De transparantie van zijn spel brengt schatten die ik nooit zou willen missen. Hij gebruikt zo weinig pedaal, maar hij is niet droog en hij kan zingen als een... nou ja, een van Messiaens meest welsprekende vogels, laten we zeggen, en zeker geen Franse specht! Er zit zelfs levendigheid in de complexiteit van de fugatische finale van de Hammerklavier Sonate, Opus 106 (nr. 29), opzettelijk geschreven, zoals Bavouzet in zijn aantekeningen aangeeft, om extreem moeilijk onder de knie te krijgen. Je krijgt het gevoel, met hem, dat je in een ijle streek bent, geen doornstruik, dicht bij de grenzen van bekend gebied, en toch is de lucht opwindend. En wat een trillers! Goed om te weten dat zulke kwaliteit menselijkerwijs mogelijk is. Zoals met zijn uitvoering van de zes octaven opwaartse rush in het Scherzo (cd 2, track 8). Dit is geen getemde Hammerklavier-sonate; hij is voor mij opwindend genoeg. Als je de voorkeur geeft aan een manier die ruwer, explosiever is, die handenvol noten rond de hemel slingert en de aspidistra's laat vliegen, kijk dan ergens anders. Ik vind deze leuk omdat hij resoneert.
Een kleine overdenking: Bavouzet won de eerste prijs op de Beethoven International Piano Competition in Keulen in 1986, lang voordat we in dit land iets over hem wisten of opnames hadden. Hij heeft zijn tijd doorgebracht met de cyclus van sonates; geen slechte zaak. Misschien heeft zijn Haydn-serie, die nog steeds loopt, een markering voor hen neergezet.
Here is the concluding instalment – Volume 3 – of Jean-Efflam Bavouzet’s chronological journey through the 32 Beethoven sonatas, a cycle which may have been matched by one or two but has not been surpassed, I would judge, in the last 30 years. Yes, it’s that good. I greatly enjoyed Volume 2 (3/14) and this is an even higher achievement. But then so is the music.
All the sonatas are here from No 22 in F, Op 54, which is the first of Beethoven’s four solo sonatas of his maturity to be conceived as two-movement works, to the last one of all, No 32 in C minor, Op 111 – which famously foxed its Viennese publisher when it arrived and made him wonder whether a third, final movement had somehow been omitted from the parcel (‘no, I didn’t have time to write one’). I love that story. The differing dualities and oppositions of Nos 24 and 27 (F sharp major, Op 78, and Op 90 in E minor) are also in this collection, so if you want to sample the quality you could make yourself a recital of these four, perhaps, and disappear, with Beethoven, into the silence at the end of Op 111, after the descent from the celestial trilling, where you feel nothing more could possibly be said in the domain of the piano sonata.
Bavouzet, in his prime, has two rare gifts as a Beethoven interpreter. He makes you feel that each sonata is not only all of a piece but that its structure and not just its surface has an audible power. Second, he conveys that what is experienced is indissolubly linked to its execution, both for the composer and for the pianist; the one illuminates the other. Before reflecting on these truths you’ll almost certainly be delighted by Bavouzet’s freshness of spirit, rigorous enquiry, openness to instinct and engagement with every aspect of this inexhaustible music. He radiates generosity and balance as well as a delight in being able to play the piano so well. You are aware of him and of the current that runs through – deriving not from his modesty, because he’s no shrinking violet, but from the force of a personality who knows that without Beethoven and the task in hand he wouldn’t be there. Just as it should be. The composer speaks and you wouldn’t mistake Bavouzet for anyone else.
The frame of sonority, colour and character in which each sonata ‘sits’ is tellingly judged. They are as individual as children. The subtleties of connection between movements in the A flat Sonata, Op 110, for example, emerge from under the player’s control of finger and perceptions of continuity. They don’t need to be flagged up but they occur as a feature in many of the sonatas and can be ruined by insensitive editing. Chandos’s production values here are as good as you would expect. There were three sessions (at Potton Hall) between the end of 2014 and the middle of 2016 but you could play through the set and take pleasure in the sound and imagine it was all set down in the course of a weekend. Bavouzet’s attention to the dynamic life of Beethoven’s sonatas is a model of what it should be: integral to the effect and character of them at any moment, never a decorative add-on. As with his control of tempo and movement, you know exactly where you are: fortissimo is not the same as forte, only perhaps a bit more, and what does a triple piano marking over the last chord of the first movement of the Appassionata Op 57 signify? When did you last hear a recording in which this registered as a degree quieter than pianissimo? Bavouzet wonders whether it’s meant to ensure that this movement, encompassing extreme violence and heart-easing gentleness, should end in complete resignation. He misses nothing and is excellent, also, on the dialectic of sound and silence.
The transparency of his playing brings treasures I would never wish to be without. He uses so little pedal but he is not dry and he can sing like a…well, one of Messiaen’s most eloquent birds, let’s say, and certainly not a French woodpecker! There is vividness even in the intricacies of the fugal finale of the Hammerklavier Sonata, Op 106 (No 29), deliberately written, as Bavouzet points out in his notes, to be extremely difficult to master. You get the feeling, with him, that you are in a rarefied region, not a thorn bush, near the limits of known territory, and yet the air is exhilarating. And what trills! Good to know that such quality is humanly possible. As it is with his execution of the six-octave upward rush in the Scherzo (disc 2, track 8). This is not a Hammerklavier Sonata that has been tamed; it is exciting enough for me. If you prefer a manner that is rougher, more explosive, that chucks fistfuls of notes around the heavens and sets the aspidistras flying, look elsewhere. I like this one because it resounds.
A small reflection: Bavouzet won first prize in the Beethoven International Piano Competition in Cologne in 1986, long before we knew anything about him in this country or had any recordings. He has been biding his time with the cycle of sonatas; no bad thing. Maybe his Haydn series, ongoing I trust, put down a marker for them.