november 2016
Johann Sebastian Bach: The French Suites
Murray Perahia
Murray Perahia, een artiest wiens inzicht en virtuositeit altijd zo diepgaand in dienst lijken te staan van de partituur, biedt een prachtige cd met Bachs Franse Suites aan voor zijn eerste DG-cd.
Recent onderzoek toont aan dat, hoewel het aantal echtscheidingen in het Verenigd Koninkrijk daalt, er een stijgende trend is onder 50-plussers. De theorie is dat we nu we langer leven, minder geneigd zijn om genoegen te nemen met vertrouwde huiselijkheid, terwijl we ook de zeven zeeën kunnen bevaren. Dat zou kunnen verklaren waarom Murray Perahia – 70 in april – afscheid neemt van Sony Classical na een ogenschijnlijk gelukkig huwelijk van 43 jaar. Dus hier is hij, op weg naar nieuwe weiden met DG; en, huwelijksreisperiode of niet, de match lijkt goed te passen bij deze, zijn eerste opname van Bachs Franse Suites, stukken die al tientallen jaren in zijn concertrepertoire staan.
In het interview in het boekje onthult Perahia dat hij Bach voor het eerst ontmoette tijdens een concert toen hij als tiener Pablo Casals de Matthäus Passion hoorde dirigeren in Carnegie Hall. Perahia en Casals, hoewel qua temperament heel verschillend, hebben gemeen dat ze Bach als mens naar voren willen brengen in plaats van Bach als god. En dat is vooral relevant in de Franse Suites, de meest toegankelijke – hoewel niet minder inspirerend of perfect bedacht – van Bachs klaviersuites.
Zoals we van Perahia verwachten, klinkt alles natuurlijk en onvermijdelijk. Ego speelt geen rol: hij fungeert eerder als een kanaal tussen componist en publiek met een puurheid die weinigen kunnen evenaren (ik denk aan Goode, Brendel en de nieuwe jongen op het blok, Levit). Ah ja, ‘intellectuele’ pianisten, hoor ik u mompelen. Maar om een van deze figuren slechts als ‘intellectueel’ te beschrijven, zou de enorme menselijkheid van hun spel missen.
Neem de openings-Allemande van de Vierde Suite: in Perahia’s handen is het een kronkelige, conversatievolle aangelegenheid en de manier waarop hij de lijnen kleurt terwijl Bach naar het hoge register reikt, wordt met enorme subtiliteit gedaan. Of probeer de Sarabande van dezelfde suite, tegelijkertijd intiem maar met ware ernst. Hij brengt de grotendeels stapsgewijze beweging van de linkerhand tot een hoffelijkheid – soms geruststellend, soms vragend.
Perahia is geen kunstenaar die Bach tot het uiterste drijft: hij grijpt niet in op de manier waarop Maria João Pires of Piotr Anderszewski dat kunnen doen met zo'n betoverend effect. Neem bijvoorbeeld de gigues. Sommigen nemen de vrolijke Gigue van de Vijfde Suite in een sneller tempo, maar die van Perahia voelt precies zo: de ritmes zijn helder en veerkrachtig, vol energie zonder hectiek, en de vreugde is voelbaar in elke noot. Of die van de Tweede Suite, die opnieuw volkomen onvermijdelijk klinkt, zelfs als hij hem op zijn herhalingen kruidt met oogverblindend gedurfde versieringen die de inherente dissonanten in Bachs contrapunt benadrukken. Vergeleken hiermee lijkt Peter Hill een beetje bezadigd, Ekaterina Derzhavina wat kortaf, hoewel Pires' volkomen wanhopige interpretatie op een geheel andere manier dwingend is.
Perahia's versieringen zouden de recensie op zichzelf kunnen vullen, want hij neemt graag risico's, maar ze klinken nooit als risico's, zo stevig zijn ze in het muzikale doek genaaid. Proef wat hij doet met de bruisende Bourrée van de Vijfde Suite, glinsterend en speels. Of de Anglaise van Suite nr. 3, die in Perahia's handen meer losgeknoopt is dan in Angela Hewitts nauwkeurig verbeelde verslag. De voorkeur zal afhangen van persoonlijke smaak.
Bij sommige artiesten heb je het gevoel dat hun persoonlijkheid het sterkst naar voren komt in de belangrijkste structurele bewegingen van de Franse Suites - de openings-allemandes, cruciale sarabandes en afsluitende gigues. Maar een van de geneugten van deze set is wat Perahia doet met de tussenliggende bewegingen. De Air in de Tweede Suite bijvoorbeeld, die volgt op een Sarabande die net zo vol pathos is als elke lezing, fonkelt met een gemakkelijke speelsheid; of de Loure van de Vijfde, zijn gestippelde ritmes weergegeven met zoveel poëzie, Perahia's versieringen genereus maar nooit overheersend. Of neem het paar Gavottes uit de Vierde Suite, de eerste doelbewust druk, de tweede een moto perpetuo van pezen en vastberadenheid, maar beide met - dat woord weer - een echt gevoel van vreugde.
Perahia's tempo is overal feilloos, en zelfs als je de neiging hebt om deze beweging langzamer te bevoordelen, die sneller, is het gevoel van verhaal dat hij aan deze suites als geheel geeft volkomen overtuigend. Nogmaals, er zijn veel voorbeelden, maar om er maar één te nemen, probeer de Courante van de Zesde Suite, zijn stromen van zestiende noten en interactie tussen de handen een genot. Bij de dubbele maat, voor de sectieherhaling en voor het beginnen aan de tweede sectie, krijgen we de minste aarzeling, Perahia pauzeert net lang genoeg om de muziek te laten ademen. Het is alsof we met hem uitademen. Dit alles zou weinig voorstellen als we hem niet in zo'n prachtig direct geluid konden horen. Dus moeten we ook eer bewijzen aan Perahia's vaste producer Andreas Neubronner, technicus Martin Nagorni en koning onder de pianofluisteraars, technicus Ulrich Gerhartz.
Ik heb deze opname pas vijf dagen, maar ik voorspel een lange en gelukkige toekomst in zijn gezelschap
Recent research shows that, though divorce rates are falling in the UK, there’s an upward trend among the over-50s. The theory is that now we’re longer lived, we’re less inclined to settle for familiar domesticity when we could be off sailing the seven seas. That might account for Murray Perahia – 70 next April – calling time on Sony Classical after an apparently happy marriage of 43 years. So here he is setting off for pastures new with DG; and, honeymoon period or not, the fit looks good with this, his first recording of Bach’s French Suites, pieces that have been in his concert repertoire for decades.
In the booklet interview Perahia reveals that his first encounter with Bach in concert was as a teenager when he heard Pablo Casals conducting the St Matthew Passion at Carnegie Hall. Perahia and Casals, though temperamentally very different, have in common a sense of bringing across Bach the man rather than Bach the god. And that’s particularly pertinent in the French Suites, the most approachable – though no less inspiring or perfectly conceived – of Bach’s keyboard suites.
As we expect from Perahia, everything sounds natural and inevitable. Ego doesn’t come into it: rather, he acts as a conduit between composer and audience with a purity that few can emulate (I’m put in mind of Goode, Brendel and the new boy on the block, Levit). Ah yes, ‘intellectual’ pianists, I hear you mutter. But to describe any of these figures as merely ‘intellectual’ would be to miss out the huge humanity of their playing.
Take the opening Allemande of the Fourth Suite: in Perahia’s hands it’s a sinuous, conversational affair and the way he colours the lines as Bach reaches into the upper register is done with enormous subtlety. Or sample the Sarabande of the same suite, simultaneously intimate yet with true gravity. He brings out the left hand’s largely stepwise motion to a nicety – sometimes reassuring, sometimes questioning.
Perahia is not an artist who takes Bach to extremes: he doesn’t intervene in the way that Maria João Pires or Piotr Anderszewski can do to such mesmerising effect. Take the gigues, for instance. Some take the buoyant Gigue of the Fifth Suite at a more headlong pace, yet Perahia’s feels just so: the rhythms are bright and springy, full of energy without freneticism, and joy is palpable in every note. Or that of the Second Suite, which again sounds completely inevitable, even when he spices it, on its repeats, with dazzlingly daring ornamentation that underlines the inherent dissonances within Bach’s counterpoint. Compared to this, Peter Hill seems a touch staid, Ekaterina Derzhavina somewhat terse, though Pires’s utterly forlorn interpretation is compelling in an entirely different way.
Perahia’s ornamentation could fill the review on its own, for he’s happy to take risks, yet they never sound like risks, so firmly are they sewn into the musical cloth. Sample what he does with the Fifth Suite’s bustling Bourrée, glistening and playful. Or the Anglaise of Suite No 3, which is more unbuttoned in Perahia’s hands than in Angela Hewitt’s precisely imagined account. Preference will come down to personal taste.
With some artists, you have a sense that their personality comes across most strongly in the main structural movements of the French Suites – the opening allemandes, pivotal sarabandes and closing gigues. But one of the delights of this set is what Perahia does with the in-between movements. The Air in the Second Suite, for instance, which succeeds a Sarabande as full of pathos as any reading, twinkles with an easy playfulness; or the Loure of the Fifth, its dotted rhythms rendered with such poetry, Perahia’s ornamentation generous yet never overbearing. Or take the pair of Gavottes from the Fourth Suite, the first purposefully busy, the second a moto perpetuo of sinew and determination, but both having – that word again – a real sense of joy.
Perahia’s pacing is unerring throughout, and even if you tend to favour this movement slower, that one faster, the sense of narrative that he brings to these suites as a whole is utterly persuasive. Again, examples are manifold, but to take just one, try the Courante of the Sixth Suite, its streams of semiquavers and interplay between the hands a thing of delight. At the double bar, before the section repeat and before embarking on the second section, we get the slightest of hesitations, Perahia pausing just long enough to let the music breathe. It’s as if we exhale with him. All this would count for little were we not able to hear him in such beautifully immediate sound. So we should also pay tribute to Perahia’s longtime producer Andreas Neubronner, engineer Martin Nagorni and king among piano whisperers, technician Ulrich Gerhartz.
I’ve only had this recording for five days but I predict a long and happy future in its company