oktober 2016

Bach: Goldberg Variations, BWV 988

Mahan Esfahani

Dit is een cd die ik al wilde horen sinds ik Esfahani voor het eerst de Goldbergs hoorde spelen in 2010. De intensiteit en virtuositeit zijn hier net zo duidelijk aanwezig als toen, en het instrument klinkt prachtig.

Het eerste dat opvalt aan deze opmerkelijke opname is de ongebruikelijke warmte en tonale levendigheid van het klavecimbel, gebouwd in 2013 door Huw Sanders naar een Duits model met twee manualen uit ongeveer 1710. Mahan Esfahani geniet duidelijk van de mogelijkheden ervan terwijl hij je meeneemt op een boeiende reis door Bachs Goldbergvariaties, waar zijn verfijnde virtuositeit, stilistische aplomb en sterke persoonlijke profiel een frisse en betekenisvolle stem geven aan deze veelbereisde partituur. Zijn navigatie door de structuur van de muziek (met alle herhalingen intact, inclusief die in de Aria da capo) is zorgvuldig overwogen zonder ook maar enigszins bestudeerd te klinken, of anders om het anders zijn.

Neem bijvoorbeeld de openingsaria. Esfahani beperkt de versieringen provocerend à la Wilhelm Kempff en Igor Kipnis, maar brengt ze terug in de herhalingen. Hij maakt gebruik van de klankverschillen van elk klavier tot het punt waarop de kruishandige variaties met ongewone helderheid en behendig contrapuntisch samenspel naar voren komen. Bijgevolg neem je de puls waar, maar niet de maatstrepen. Meestal komen de neerwaartse spiraalvormige imitatielijnen van Variatie 8 wazig over vanwege hun nabijheid, maar hier niet. Bovendien overstijgt Esfahani's gevormde en gevarieerde articulatie van Vars 17 en 20 het etude-achtige vingerwerk, en tapt direct in de muziek.

Tegelijkertijd karakteriseert de klavecinist bepaalde variaties voornamelijk door middel van versiering en klankkleur. Zijn eerste passage over de A- en B-secties van Var 7's Siciliano-duet gebruikt registraties met octaafverdubbelingen die bij de herhalingen worden verwijderd, vol met minicadensen die elke sectie overbruggen. Hoewel de lyrische herhalingen van Var 13 uitgebreide versieringen bevatten, trekken ze nooit de aandacht weg van Bachs melodieuze traject, dat decoratief genoeg is!

Luisteraars die verwachten dat de mineur-toonsoortvariaties tot het laatste expressieve druppeltje worden uitgemolken, zullen verrast (en hopelijk overtuigd) worden door Esfahani's halsbrekende en rechttoe rechtaan behandeling van de canons op de vijfde en zevende (Vars 15 en 21). Op dezelfde manier projecteert Esfahani de beroemde 'Black Pearl'-variatie, nr. 25, van onder naar boven, om het zo maar te zeggen, waarbij de linkerhand meer als anker fungeert dan als achtergrond voor de rechterhand-trenodie. Het momentum wordt voortgezet in Vars 26 29, geholpen door Esfahani's bedachtzame bravoure, terwijl hij de volledig verfraaide Aria da capo afsluit door zijn zoete tijd te nemen voordat hij de laatste noot uitspreekt.

In zijn boekje-notities bagatelliseert Esfahani zijn eigen kunnen tegenover vroegere grootheden als Wanda Landowska, Ralph Kirkpatrick, Isolde Ahlgrimm, Zuzana Růžičková en Alan Curtis. Geloof Esfahani's bescheidenheid geen seconde. Zijn Goldbergvariaties horen duidelijk thuis in dit gezelschap, en in alle serieuze Bach-collecties.

The first thing you notice about this remarkable recording is the unusual warmth and tonal vibrancy of the harpsichord, built in 2013 by Huw Sanders after a German two-manual model from around 1710. Mahan Esfahani obviously revels in its capabilities as he takes you on an arresting journey through Bach’s Goldberg Variations, where his sophisticated virtuosity, stylistic aplomb and strong personal profile give fresh and meaningful voice to this well-travelled score. His navigation of the music’s structure (with all repeats intact, including those in the Aria da capo) is carefully considered without sounding in the least bit studied, or different for the sake of being different.

Take the opening Aria, for example. Esfahani provocatively pares down the embellishments à la Wilhelm Kempff and Igor Kipnis, but brings them back on the repeats. He takes advantage of each manual’s timbral distinctions to the point where the cross-handed variations emerge with uncommon clarity and deft contrapuntal interplay. Consequently you perceive the pulse but not the bar-lines. Usually Variation 8’s downwardly spiralling imitative lines come off blurry on account of their close proximity, but not here. Moreover, Esfahani’s shapely and variegated articulation of Vars 17 and 20 transcends the étude-like fingerwork, tapping directly into the music.

At the same time, the harpsichordist characterises certain variations principally through embellishment and tone colour. His first pass across the A and B sections of Var 7’s Siciliano duet employs registrations with octave doublings that are removed on the repeats, replete with mini-cadenzas bridging each section. Although the lyrical Var 13’s repeats sport elaborate embellishments, they never pull focus from Bach’s melodic trajectory, which is decorative enough!

Listeners expecting the minor-key variations to be milked of every last expressive drop will be surprised (and hopefully convinced) by Esfahani’s headlong and straightforward handling of the canons at the fifth and seventh (Vars 15 and 21). Similarly, Esfahani projects the famous ‘Black Pearl’ Variation, No 25, from the bottom up, so to speak, with the left hand acting more as an anchor than as a backdrop to the right-hand threnody. The momentum carries through Vars 26 29, abetted by Esfahani’s mindful bravura, while he caps the fully embellished Aria da capo by taking his sweet time before uttering the final note.

In his booklet-notes, Esfahani plays down his own abilities in face of past luminaries such as Wanda Landowska, Ralph Kirkpatrick, Isolde Ahlgrimm, Zuzana Růžičková and Alan Curtis. Don’t believe Esfahani’s modesty for one second. His Goldberg Variations clearly belongs in such company, and in all serious Bach collections.