oktober 2016

Berlioz: Symphonie Fantastique - Rameau: Suite de Hippolyte et Aricie

Swedish Radio Symphony Orchestra o.l.v. Daniel Harding

Een fantasierijke lezing – fantasierijk gekoppeld – Daniel Hardings album van Berlioz en Rameau is opwindend en briljant gespeeld.

(Onderdeel van een vergelijking met een uitvoering van het Concertgebouworkest onder Daniele Gatti)

Laten we beginnen met de symfonieën. De ene viert de beklimming van Daniele Gatti tot chef-dirigent bij het Koninklijk Concertgebouworkest met hun eerste opname. De andere komt uit Stockholm, waar Daniel Harding bijna tien jaar lang muziekdirecteur is geweest van het Zweedse Radio Symfonieorkest. Samen zijn dirigent en orkest een uitgelezen team geworden als concertpartners: let op Christian Tetzlaff in Widmann, Isabelle Faust in Bartók, Maria João Pires in Beethoven en, meest recent, Paul Lewis in Brahms. Maar dit is hun eerste opname met alleen een orkest, een soort debuut.

Het is moeilijk om je twee verschillende benaderingen voor te stellen, en beide hebben veel te danken aan de context. Daniel Hardings idee is om van Berlioz terug te kijken en de componist te wortelen in de traditie van het Franse radicalisme door de symfonie (1830) te combineren met een suite uit Rameau's Hippolyte et Aricie (1733). Dat klopt, Rameau van een symfonieorkest, en een levendig, puntig, stijlvol Rameau bovendien, massiever dan onze oren gewend zijn, maar nog steeds snel op de been. Zo snel van de barok naar de drempel van de romantiek, klinken de houtblazers in de Symphonie wat houteriger, hol, de strijkers een beetje geknipt, voorzichtig, zeker minder comfortabel vertrouwd dan op de meeste opnamen. Wat volgt is opwindend rauw.

Hardings Berlioz is veerkrachtig, soepel, gedirigeerd met een temporele vrijheid die altijd ambitieus lijkt, maar uiteindelijk opwindend goed aanvoelt. Met vibrato-spaarzaam en veelzeggend, verwent het nooit, zoals de verleiding kan zijn (de vloek in Riccardo Muti's aangename maar saaie nieuwste met het Chicago Symphony - CSO Resound, 11/15). Het ontspant zelden, zelfs niet in de velden van het derde deel, waar de kalme oppervlakken van het Zweedse Radio Symfonie er niet toe doen en monsters eronder verbergen. Als er een grotesk verhaal wordt opgevoerd, is Harding niet verlegen: de ‘Marche au supplice’ waggelt eerst voort, maar verandert al snel in zowel gemeen als opwindend, de fagotten en lage koperblazers zijn net zo walgelijk als het ritueel, de violen zijn grof in hun gretigheid. Vergelijk de Witches’ Sabbath met Robin Ticciati’s recente Scottish Chamber Orchestra-inspanning (Linn, 5/12), en Hardings zeldzame talent voor kleur, voor tekenend spel dat naar het oor grijpt, is meteen duidelijk. Dit alles kan zijn lezing onredelijk agressief laten klinken, of een die privileges effect heeft: geen van beide is het geval. Ga van Harding naar zijn huidige collega’s – misschien zelfs naar Charles Munch of Igor Markevitch – en het is alsof je van een IMAX-bioscoop naar de zwart-wit-huiskamer gaat.

In dat geval, arme Daniele Gatti. Zijn bruikbare Symphonie werd afgelopen voorjaar live opgenomen, op een programma met Liszt en Wagner. Niet onvermijdelijk, maar wel voorspelbaar, is Gatti’s visie laat-romantisch, een geldige en soms onthullende benadering gezien Berlioz’ invloed op die twee opvolgers. Je hoort het Concertgebouw al de intensiteit van hun nieuwe dirigent overnemen, zijn weloverwogen manier, zijn aandringen dat zijn orkesten een noot helemaal doorspelen. Het wordt gespeeld op gastronomisch niveau, met royale scheuten room. Maar Gatti is zowel te eigenzinnig als te vlak. Vooral in het eerste deel klinkt het orkest gedwongen ingehouden terwijl de dirigent peinst over de frasering van thema’s. Elders staat nuchtere pedanterie de schok in de weg. Colin Davis’ opname uit 1974 met deze band (Philips, 3/75, 8/01) is de veiligere keuze. We vinden geen vergelijkbare diversiteit aan interpretaties in onze drie verslagen van Roméo et Juliette, die verbijsterend heterodoxe ‘dramatische symfonie’ die vreemd genoeg populair is geworden op plaat. LSO Live is nu bezig met zijn tweede Berlioz-cyclus, en hoewel Davis' liefdevolle lezing uit 2000 misschien wel de zwakste van zijn drie was, staat Valery Gergiev hier nog steeds op gedurfde grond. Hij doet niets om Davis' nalatenschap uit te wissen, en je kunt zelfs echo's horen van de karakteristieke warmte van de overleden meester in 'Roméo seul'. Gergievs aanpak is relatief manisch, hij jaagt de introductie op en snelt door het laatste refrein. Niettemin laat hij zijn spelers voldoende ruimte in solomomenten: probeer de fluiten van Adam Walker en Alex Jakeman in de liefdesscène, die neerdalen als cherubijnen, of Andrew Marriners sublieme klarinet-entree als Juliet opstaat uit haar slaap, nauwelijks hoorbaar, nauwelijks ademhalend, een stille straal van hoop.

Let’s begin with the Symphonies. One celebrates the ascension of Daniele Gatti to the chief conductor’s perch at the Royal Concertgebouw Orchestra with their initial recording. The other hails from Stockholm, where Daniel Harding has been music director of the Swedish Radio Symphony Orchestra for nearly a decade. Together, conductor and orchestra have become a choice team as concerto partners: note Christian Tetzlaff in Widmann, Isabelle Faust in Bartók, Maria João Pires in Beethoven and, most recently, Paul Lewis in Brahms. But this is their first orchestra-only recording, another debut of sorts.

It’s hard to imagine two more different approaches, and both owe much to context. Daniel Harding’s conceit is to look from Berlioz backwards, rooting the composer in the tradition of French radicalism by pairing the Symphonie (1830) with a suite from Rameau’s Hippolyte et Aricie (1733). That’s right, Rameau from a symphony orchestra, and vibrant, pointed, stylish Rameau at that, more massive than our ears are used to but still quick on its feet. Moving so soon from the Baroque to the threshold of Romanticism, the opening woodwinds in the Symphonie sound that bit woodier, hollow, the strings a mite clipped, wary, certainly less comfortably familiar than on most recordings. What follows is thrillingly raw.

Harding’s Berlioz is resilient, pliant, conducted with a temporal freedom that always seems ambitious but ends up feeling electrifyingly right. With vibrato sparing and telling, it never cossets, as can be the temptation (the curse in Riccardo Muti’s pleasant but dull latest with the Chicago Symphony – CSO Resound, 11/15). It rarely relaxes, even in the fields of the third movement, where the Swedish Radio Symphony’s placid surfaces seem beside the point, hiding monsters beneath. When a grotesquery is called for, Harding is not shy: the ‘Marche au supplice’ lumbers along at first but quickly turns both nasty and exhilarating, the bassoons and low brass as disgusting as the ritual, the violins rude in their eagerness. Compare the Witches’ Sabbath to Robin Ticciati’s recent Scottish Chamber Orchestra effort (Linn, 5/12), and Harding’s rare talent for colour, for drawing playing that grabs at the ear, is immediately obvious. All this might make his reading sound unreasonably aggressive, or one that privileges effect: neither is the case. Turn from Harding to his current peers – perhaps even to Charles Munch or Igor Markevitch – and it’s like going from IMAX cinema to living-room black-and-white.

In which case, poor Daniele Gatti. His serviceable Symphonie was taped live this past spring, on a programme with Liszt and Wagner. Not inevitably, but predictably, Gatti’s is a late-Romantic view, a valid and at times revealing approach given Berlioz’s influence on those two successors. Already one can hear the Concertgebouw taking on their new conductor’s intensity, his deliberate way, his insistence that his orchestras play all the way through a note. It is played to gourmet standards, with generous lashings of cream. But Gatti is both too idiosyncratic and too plain. In the first movement especially, the orchestra sounds forcibly restrained while the conductor ponders over the phrasing of themes. Elsewhere, sober pedantry gets in the way of shock. Colin Davis’s 1974 recording with this band (Philips, 3/75, 8/01) is the safer choice. We do not find a similar diversity of interpretation in our three accounts of Roméo et Juliette, that bafflingly heterodox ‘dramatic symphony’ that has become oddly popular on record. LSO Live is now on its second Berlioz cycle, and although Davis’s loving 2000 reading was perhaps the weakest of his three, Valery Gergiev is still on bold ground here. He does nothing to efface Davis’s legacy, and one can even hear echoes of the late master’s characteristic warmth in ‘Roméo seul’. Gergiev’s approach is comparatively manic, harrying the introduction and speeding through the final chorus. Nevertheless, he leaves his players ample space in solo moments: try the flutes of Adam Walker and Alex Jakeman in the love scene, descending like cherubs, or Andrew Marriner’s sublime clarinet entry as Juliet rises from her slumber, barely audible, barely breathed, a quiet ray of hope.