oktober 2016

Tchaikovsky: Symphony No. 6 in B Minor

Czech Philharmonic Orchestra o.l.v. Semyon Bychkov

Het begin van wat wordt aangekondigd als ‘The Tchaikovsky Project’ van Semyon Bychkov – en wat een manier om te beginnen: een krachtige, verwoestende Pathétique.

Alle markeringen voor succes zijn aanwezig in de eerste paar minuten van de symfonie: de verwachtingsvolle stilte rond de tranentrekkende fagotsolo; het elegante en gearticuleerde contrapunt van het eerste Allegro; de vloeiende, ongedwongen aankomst van het grote tweede onderwerp, een echte inspiratie van het moment. Bychkovs Russische roots maken hem bewust van Tsjaikovski's classicisme, de emotie altijd 'ingeperkt' totdat het niet meer te beheersen is. Het explosieve ontwikkelingsgedeelte is een gecontroleerde paniekaanval, klassiek van vorm, neurotisch van aard. Maar het is pas wanneer het overkookt in die machtige sostenuto-passage voor strijkers beantwoord in borstkloppende trombones dat de muziek zich bevrijdt van klassieke beperkingen en plaatsmaakt voor volwaardige wanhoop. Het is een van de grote zielontblotende momenten in de symfonische muziek van de 19e eeuw en Bychkov en de Tsjechische Philharmonie geven het de volle intensiteit. En toch – veelzeggend – is de terugkeer van het tweede onderwerp vluchtig en zangerig in plaats van toegeeflijk uitbundig zoals zo vaak het geval is. Opeens is het een prachtig geheugensteuntje dat uit de wanhoop is gered.

Wat de tweede beweging meer zin geeft – meer herinneringen die als in een mijmering binnenkomen, licht imperialistisch en zo doordrenkt van het ballet. Opnieuw een spel dat is doordrenkt met een spontaneïteit in het moment: geen flits, gewoon eerlijk, muzikaal, welgevormd spel. Even welgevormd als scherp en ritmisch in de mars van de derde beweging (supergearticuleerde houtblazers), die van levendig en feestelijk naar dreigend met grote zwier opbouwt.

Ik heb altijd het gevoel dat het laatste Adagio lamentoso vrijwel attacca moet volgen (hoewel lastig natuurlijk, als een publiek binnendringt met opgewonden applaus), en de pauze hier is veel te lang om de intensiteit van de mars voort te zetten en een schokkend contrast te bewerkstelligen in de finale. Het verdriet is echter misschien nog wel het meest intens bij Bychkov, omdat hij niet tot stilstand is gekomen à la Bernstein en een of twee anderen die ik zou kunnen noemen.

Een zeer goede uitvoering, dus, zonder twijfel, en aangevuld met een Romeo en Julia van vergelijkbare kwaliteiten – scherp en welbespraakt in strijd, rijk aan romantiek. En het voelt persoonlijk op een manier die het warme, huiselijke spel van de Czech Philharmonic alleen maar accentueert. Een cd die veel goeds voorspelt voor wat hier als kop ‘The Tchaikovsky Project’ wordt genoemd.

All the markers for success are there in the first few minutes of the symphony: the expectant silence surrounding the lachrymose bassoon solo; the elegant and articulate counterpoint of the first Allegro; the fluid, unfussy arrival of the great second subject, very much an inspiration of the moment. Bychkov’s Russian roots make him mindful of Tchaikovsky’s classicism, the emotion always ‘contained’ until it can be contained no more. The explosive development section is a controlled panic attack, classical in form, neurotic in nature. But it is only when it boils over into that mighty sostenuto passage for strings answered in breast-beating trombones that the music breaks free of classical constraint and gives way to full-blown despair. It’s one of the great soul-baring moments in 19th-century symphonic music and Bychkov and the Czech Philharmonic give it the fullest intensity. And yet – tellingly – the return of the second subject is fleet and songful rather than indulgently fulsome as is so often the case. Suddenly it is a beautiful aide-memoire salvaged from the despair.

Which makes more sense of the second movement – more memories arriving as in a reverie, slightly imperialistic and so redolent of the ballet. Again playing that is infused with an in-the-moment spontaneity: no flash, just honest, musical, shapely playing. As shapely as it is keen and rhythmic in the third-movement march (super-articulate woodwinds), which builds from sprightly and festive to menacing with great panache.

I always feel that the final Adagio lamentoso should follow pretty much attacca (though tricky, of course, if an audience intrudes with excitable applause), and the pause here is way too long to carry forwards the intensity of the march and exact a shocking contrast into the finale. Its heartache, though, is perhaps the more intense with Bychkov for not grinding to a halt à la Bernstein and one or two others one might mention.

A very fine performance, then, no question, and supplemented by a Romeo and Juliet of similar qualities – keen and articulate in strife, rich in romance. And it feels personal in a way that the warm, homespun playing of the Czech Philharmonic only accentuates. A disc that augurs well for what is headlined here as ‘The Tchaikovsky Project’.