oktober 2016
Transcendental (Liszt Études)
Daniil Trifonov
Een geweldige prestatie van onze onlangs gekroonde Kunstenaar van het Jaar: enkele van de meest virtuoze studies ooit geschreven, uitgevoerd met opmerkelijke beheersing en muzikaliteit, door een werkelijk indrukwekkende pianist.
Er moeten er nog meer zijn, maar ik ben maar één release tegengekomen met deze vier sets studies: een EMI-compilatie uit 1998 met onderscheidingen gedeeld door Vladimir Ovchinikov, Jeanne-Marie Darré, José Abel González en Georges Cziffra. Ik ben nog nooit alle vier op één release tegengekomen, gespeeld door dezelfde pianist. Dat is een grote beslissing. Het resultaat is een triomf.
Na het openingssalvo van de Etudes d’exécution transcendante, valt Trifonov de A mineur-studie aan met enorme felheid, zo erg zelfs dat hij me op pagina 4 deed haasten om de partituur te controleren. Er zijn de duidelijk gemarkeerde accenten van de linkerhand tegen de zestiende octaven van de rechterhand, maar ik kan me niet herinneren dat iemand die zo duidelijk heeft belicht. Trifonov doet Liszt de hele set lang de beleefdheid zijn instructies op te volgen, zodat je, wanneer hij il più forte possibile in nr. 4, ‘Mazeppa’, tegenkomt, echt gelooft dat deze passage niet luider gespeeld kan worden. Niet dat hij een pedant is. Op 5'40" in dezelfde studie voegt hij een fermate in, waarbij de figuratie verandert van het allegro deciso naar het begin van de coda (sommigen vinden het quasi recitativo-gedeelte hiervan misschien wat overdreven). De eisen van nr. 5 (‘Feux follets’) worden met dwingend gemak beantwoord – Trifonovs 3'27" is precies hetzelfde als Lazar Bermans klassieke opname uit 1959 – en hij rondt het vederlichte einde af met een stukje heerlijke timing. De largamente laatste maten van ‘Vision’ (in Es) gaan zonder pauze over in de relatieve mineur van ‘Wilde Jagd’. Met de partituur in de hand merkt men veelzeggende kleine details op die illustreren wat een fantasierijke speler hij kan zijn: let bijvoorbeeld op 0'30" na de vier dupletakkoorden hoe hij het dominante septiemakkoord vasthoudt onder de vijf opeenvolgende chromatische versieringen. Slimme – en effectieve kleuring – hoewel niet precies wat Liszt noteerde.
In dit wonderbaarlijke kleine toongedicht en nr. 9, ‘Ricordanza’, laat Trifonov zien dat hij waanzinnige extase kan bedrijven zonder de grens van vulgair exhibitionisme te overschrijden, en dat hij op een haar na het draaien het tempo en de dynamiek van deze zeer geladen en emotionele werken kan beheersen. Het laatste A-mol majeurakkoord van ‘Ricordanza’ leidt attacca naar de f-mineuraanval van ‘Etude X’ (nog een opwindende, individuele toets), waarvan de laatste pagina schitterend is gearticuleerd. Dit is ongetwijfeld een van de beste opgenomen uitvoeringen van de Transcendental Studies.
De drie sets van studies op CD2 zijn net zo overtuigend, met Trifonovs oog voor het aanwijzen van subtiele details die waarschijnlijk in de smaak zullen vallen bij Lisztiaanse kenners – de ritmische ondersteuning van de linkerhand in ‘Gnomenreigen’ bijvoorbeeld – die waarschijnlijk niet zullen klagen over het een octaaf hoger zetten van een maat in het E majeur gedeelte van ‘Un sospiro’ of het toevoegen van een tremolo E flat in de laatste maten van de tweede Paganini Study. Een groot voordeel is dat alle drie de S144 Concert Etudes op volgorde staan – verrassend zelden aangetroffen, want terwijl No 2, ‘La leggierezza’ en No 3, de eerder genoemde ‘Un sospiro’ talloze opnamen hebben genoten, is de eerste van de set, ‘Il lamento’, nauwelijks bekend, mogelijk omdat het minder voor de hand liggende kenmerken van een studie heeft dan zijn metgezellen. Het is een prachtig stuk, en met 9'07" een van de langste van alle etudes van Liszt.
Bijna net zo zeldzaam zijn alle zes Paganini Etudes van Liszt (nr. 3 is de alomtegenwoordige ‘La campanella’), hoewel ik nog maar een paar maanden geleden Goran Filipecs verslag (Naxos, 6/16) verwelkomde. Afgezien van nr. 1, ‘Tremolo’, waarin ik vind dat hij onnodig opzettelijk is, heeft Trifonov de overhand, al was het maar vanwege het verbazingwekkende ‘Arpeggio’ (nr. 4) en een ronduit schitterend ‘Tema con variazioni’ (op de beroemde a-kleine viool Caprice), dat precies vergelijkbaar is met Marc-André Hamelins verslag (Hyperion, 11/02).
Elke fatsoenlijke platencollectie zou minstens één versie van alle vier de sets van deze studies moeten hebben. Het is een hele prestatie voor één pianist om wat in feite topuitvoeringen zijn van bijna alle 23 afzonderlijke titels – maar dat is wat Trifonov biedt. Zelfs als je Berman, Cziffra en Berezovsky hebt in de Transcendentals, en Hamelin en Graffman in de Paganini Studies, zul je Trifonov willen horen, die ook het voordeel heeft van superieur opgenomen geluid (de piano is nauwkeurig maar niet claustrofobisch vastgelegd door Marcus Herzog, met af en toe een pedaalslag). Trifonov is het beste soort virtuoze spel, waarbij je je nauwelijks bewust bent van de noten die worden gespeeld, waardoor je je gewoon kunt koesteren in het genie van Liszts muzikale verhaal en de transcendente uitvoering van een geweldig begaafde pianist.
There must be others but I have only ever come across one release with these four sets of studies: an EMI compilation from 1998 with honours shared between Vladimir Ovchinikov, Jeanne-Marie Darré, José Abel González and Georges Cziffra. I have never encountered all four released on a single release played by the same pianist. It’s a big call. The result is a triumph.
After the opening salvo of the Etudes d’exécution transcendante, Trifonov attacks the A minor study with tremendous ferocity, so much so that on page 4 he had me scurrying to check the score. There are the left hand’s clearly marked accents against the right hand’s semiquaver octaves but which I could not recall anyone illuminating quite so clearly. Throughout the set, indeed, Trifonov does Liszt the courtesy of following his instructions, so that when he comes across il più forte possibile in No 4, ‘Mazeppa’, you really do believe that this passage cannot be played any louder. Not that he is a pedant. At 5'40" in the same study he inserts a fermata where the figuration changes from the allegro deciso to the start of the coda (some may feel the quasi recitativo section of this is slightly over-egged). The demands of No 5 (‘Feux follets’) are met with imperious ease – Trifonov’s 3'27" is exactly the same as Lazar Berman’s classic 1959 recording – and he rounds off the feather-light ending with a piece of delicious timing. The largamente final bars of ‘Vision’ (in E flat) segue without pause into the relative minor of ‘Wilde Jagd’. With score in hand one notices telling little details which illustrate what an imaginative player he can be: note, for instance, at 0'30" after the four duplet chords the way he holds the dominant seventh chord under the five succeeding chromatic flourishes. Clever – and effective colouring – though not precisely what Liszt notated.
In this miraculous little tone-poem and No 9, ‘Ricordanza’, Trifonov shows he can do delirious ecstasy without crossing the line into vulgar exhibitionism, and can control on the turn of a sixpence the pace and dynamics of these highly charged and emotional works. The final A flat major chord of ‘Ricordanza’ leads attacca into the F minor onslaught of ‘Etude X’ (another exciting, individual touch), the last page of which is scintillatingly articulated. This is unquestionably one of the great recorded performances of the Transcendental Studies.
The three sets of studies on CD2 are equally compelling, with Trifonov’s eye for pointing up subtle details likely to appeal to Lisztian connoisseurs – the left hand’s rhythmic support in ‘Gnomenreigen’, for example – who are unlikely to complain about putting a bar up an octave in the E major section of ‘Un sospiro’ or adding a tremolo E flat in the last bars of the second Paganini Study. A major bonus is to have all three of the S144 Concert Etudes in sequence – surprisingly rarely encountered, for while No 2, ‘La leggierezza’ and No 3, the aforementioned ‘Un sospiro’ have enjoyed myriad recordings, the first of the set, ‘Il lamento’, is hardly known at all, possibly because it has less obvious attributes of a study than its companions. It’s a wonderful piece, and at 9'07" one of the longest of all Liszt’s études.
Almost as scarce are all six of Liszt’s Paganini Etudes (No 3 is the ubiquitous ‘La campanella’), though only a few months ago I welcomed Goran Filipec’s account (Naxos, 6/16). Apart from No 1, ‘Tremolo’, in which I feel he is unnecessarily deliberate, Trifonov has the edge, if only for the astonishing ‘Arpeggio’ (No 4) and a simply scintillating ‘Tema con variazioni’ (on the famous A minor violin Caprice), which compares exactly with Marc-André Hamelin’s account (Hyperion, 11/02).
Every decent record collection should have at least one version of all four sets of these studies. It is quite a feat for a single pianist to deliver what are, in effect, top-of-the-pile performances of almost all of the 23 separate titles – but that is what Trifonov offers. Even if you have Berman, Cziffra and Berezovsky in the Transcendentals, and Hamelin and Graffman in the Paganini Studies, you will want to hear Trifonov, who also has the benefit of superior recorded sound (the piano is closely but not claustrophobically captured by Marcus Herzog, with the occasional pedal thump). Trifonov’s is the best kind of virtuoso playing, where one is hardly aware of the notes being played, allowing one to simply bask in the genius of Liszt’s musical narrative and the transcendant execution of an awesomely gifted pianist.