september 2016

Insights - The String Quartets by Arnold Schoenberg

Asasello Quartet

Na de set van het Diotima Quartet van twee maanden geleden is het Schönberg-overzicht van het Asasello Quartet even indringend, scherpzinnig en fascinerend – en de moeite waard om aan te schaffen.

Het in Keulen gevestigde Asasello Quartet heeft Arnold Schönbergs vier strijkkwartetten in omgekeerde volgorde geprogrammeerd, een reis van de nette rekenkunde van Strijkkwartet nr. 4 (1936) naar de proteïsche harmonische aerobics van Strijkkwartet nr. 1 in d-mineur (1904-5). En ik zie een trend. Slechts een paar maanden nadat Quatuor Diotima hun eigen boxset met de complete Schönberg-, Webern- en Berg-kwartetten uitbracht, is dit hartverwarmend: een andere groep in de eerste bloei van hun jeugd is bereid om het heersende verhaal te trotseren dat Schönberg een korzelig academisch modernisme vertegenwoordigt en in plaats daarvan een krachtig betoog te houden dat zijn muziek alles te bieden heeft, zowel voor het hoofd als het hart.

Quatuor Diotima volgde een slimme middenweg tussen Schönberg als modernist en als componist geaard in de late romantiek. Het Asasello Quartet articuleert over het algemeen met een drogere toon en ziet zelfs het Eerste Strijkkwartet als Schönberg die probeert verder te reiken dan de hoge romantiek van Verklärte Nacht – de scheiding van tonaliteit die werd veiliggesteld in Strijkkwartet nr. 2 (1907-08), de zenuwachtige nachtmerrie die zelfs typerend is voor Pierrot lunaire, is al in embryonale vorm aanwezig in hun perspectief op deze vroege partituur. Zoals de notities in het boekje uitleggen, hebben de Asasello's zichzelf bewust gemodelleerd naar de esthetiek van het LaSalle Quartet, en hun schuld is duidelijk.

Het spinnenweb van contrapunt dat de openingsbeweging van het Derde Kwartet kenmerkt, groeit met zo'n schijnbare spontaniteit dat je zou kunnen geloven dat de muziek zichzelf op dat moment creëert. Dit is echter een zorgvuldig geënsceneerde illusie: Schönbergs ijverig gelaagde dynamiek en in elkaar passende frasen zijn allemaal tot in de puntjes nageleefd. Als de vorm van het Derde Kwartet in zichzelf tuimelt, explodeert het Eerste naar buiten en ontmoet de uitvoering van het Asasello Quartet de grootsheid van Schönbergs visie recht in de ogen. De 50 minuten durende structuur van één deel buigt zich gymnastisch om harmonische mijlpalen heen en de Asasello's houden zich niet in met de dramatische spanning tussen harmonische instabiliteit en vensters van stille rust.

Hun Strijkkwartet nr. 2 dringt diep door in de poëtische kern van Schönbergs partituur: de weemoedige nostalgie van het openingsdeel botst tegen de schizofrene hysterie van het tweede deel - een soort oplossing die alleen te vinden is als de muziek op weg is naar de uitlopers van onzekere atonaliteit, een overgang die de keelachtige sopraan Eva Resch met de nodige harmonische toewijding afhandelt. Strijkkwartet nr. 4 - over het algemeen het meest problematische van de set - profiteert opnieuw van de nauwgezette aandacht van het Asasello voor detail van dynamiek en articulatie, wat helpt Schönbergs hoekige ritmische contouren levend te houden.

Niemand die in een roes van muziek uit de Tweede Weense School zit, mag de nieuwe box van Quatuor Diotima missen; maar het is zeker de moeite waard om ook een budget voor het Asasello Quartet te reserveren. Het opgenomen geluid is vol en grafisch, hoewel voor sommigen de cello van Teemu Myöhänen misschien te prominent in de mix staat. Maar wat een spel!

The Cologne-based Asasello Quartet have programmed Arnold Schoenberg’s four string quartets in reverse order, a journey from the natty arithmetic of String Quartet No 4 (1936) towards the protean harmonic aerobics of String Quartet No 1 in D minor (1904-5). And I spot a trend. Arriving just a couple of months after Quatuor Diotima released their own box-set of the complete Schoenberg, Webern and Berg quartets, this is heartening – another group in the first flush of youth are prepared to defy the prevailing narrative about Schoenberg representing crusty academic modernism and, instead, make a powerful case that his music has everything to offer both head and heart.

Quatuor Diotima pursued a canny middle course between Schoenberg as a modernist and as a composer earthed in late Romanticism. The Asasello Quartet generally enunciate with a drier tone and view even the First String Quartet as Schoenberg attempting to reach beyond the high Romanticism of Verklärte Nacht – the divorce from tonality secured in String Quartet No 2 (1907-08), the jittery night terror typical of Pierrot lunaire even, is already present in embryo in their perspective on this early score. As the booklet-notes explain, the Asasellos have modelled themselves consciously around the aesthetic of the LaSalle Quartet, and their indebtedness is clear.

The spider’s web of counterpoint that characterises the Third Quartet’s opening movement accrues with such apparent spontaneity that you might believe the music is creating itself in the moment. This is a carefully staged illusion, though: Schoenberg’s assiduously tiered dynamics and dovetailed phrases have all been observed to the letter. If the form of the Third Quartet tumbles into itself, the First explodes outwards and the Asasello Quartet’s performance meets the immensity of Schoenberg’s vision head on. Its 50-minute one-movement structure bends gymnastically around harmonic landmarks, and the Asasellos don’t hold back on the dramatic tension between harmonic instability and windows of still repose.

Their String Quartet No 2 penetrates deep into the poetic core of Schoenberg’s score: the wistful nostalgia of the opening movement bumping into the schizophrenic hysteria of the second – a resolution of sorts found only as the music heads for the foothills of uncertain atonality, a transition that throaty soprano Eva Resch handles with due harmonic diligence. String Quartet No 4 – generally the most problematic of the set – again benefits from the Asasello’s fastidious attention to detail of dynamic and articulation which helps keep Schoenberg’s boxy rhythmic contours alive.

No one who finds themselves in a whirl over Second Viennese School music should be without the Quatuor Diotima’s new box; but definitely it’s worth budgeting for the Asasello Quartet too. The recorded sound is fulgent and graphic, although for some tastes Teemu Myöhänen’s cello might be placed too prominently in the mix. But what playing!