augustus 2016
Bacewicz: Complete String Quartets
Silesian Quartet
Voor u is dit misschien nieuwe muziek – voor mij was het dat ook – maar deze zeven kwartetten bieden een schitterende entree in een klankwereld die reist van neoklassiek naar een modernistische stem van grote originaliteit.
Dit is een goed moment om strijkkwartetten uit de naoorlogse periode te herontdekken. De recente Wigmore Hall Tippett-set (3/16) van het Heath Quartet heeft geleid tot een langverwachte herwaardering van een opmerkelijk oeuvre; nu, vlak na het onderzoek van het Lutosawski Quartet naar Naxos, hebben we weer een nieuwe complete Grażyna Bacewicz-kwartetcyclus van het in Katowice gevestigde Silesian String Quartet. En als u ooit het gevoel hebt gehad dat Tippetts kwartetten een soort alternatieve biografie van hun componist vormen, geldt dat dubbel voor Bacewicz. Deze zeven werken, gecomponeerd tussen 1938 en 1965, vormen samen een meeslepend portret van een krachtige, originele creatieve geest.
Het waren turbulente jaren in Polen. Adrian Thomas's boekje-notities schetsen het verhaal, en een van de meest onderscheidende en aantrekkelijke aspecten van Bacewicz' kunst is de manier waarop haar kwartetten haar lijken te hebben gediend als - nou ja, niet echt een ontsnapping, hoewel het buitengewoon is hoe een van de lichtste en meest naar buiten toe zorgeloze van de kwartetten, de Tweede, dateert uit 1943. En hoe weinig aandacht ze ook besteedt aan de eisen van het Sovjet artistieke dogma in de naoorlogse periode. De kwartetten zijn meer een bevestiging van kunst als kunst: van de autonomie van muziek om te spreken in haar eigen stem en geen andere, in een evoluerende taal die intense emotie, grenzeloze verbeelding en opwindende formele meesterschap combineert.
Dat is een bijzonder voordeel van deze set. In tegenstelling tot Naxos, en een eerdere cyclus van het Amar Corde Quartet op het Poolse label Acte Préalable, presenteert Chandos de kwartetten in chronologische volgorde, en er is geen beter pad naar Bacewicz' klankwereld. Neem dat pad en het is moeilijk om niet overtuigd te raken dat deze werken een prestatie vormen die het waard is om naast de kwartetcycli van Tippett, Britten, Shostakovich en Bartók te staan. De eerste twee kwartetten zijn opgewekt neoklassiek (het Eerste citeert zelfs een Litouws volksliedje), levendig met Bacewicz' speelse ritmische gevoel en het instinct van een violist voor strijkerssonoriteit. Er zijn plotselinge sweeps, dansende finales en momenten van ijzige stilte.
Bij het Tweede Kwartet komen Bacewicz' vingerafdrukken (zuchtende glissando's, spookachtige wiegende motieven in de middenafstand van een langzame beweging) al naar voren. Bij de voortstuwende, uitbundige Derde en Vierde hebben we te maken met meesterschap. Modernistische kleuren - percussieve pizzicato, metalen rillingen - vullen een strakke klassieke vorm in de Vijfde; en in de openingsdia's en zuchten van het Zesde Kwartet (1960 – Bacewicz' eerste poging tot het twaalftonensysteem) is haar stem (net als die van Stravinsky) zo kenmerkend dat je geen toonreeksen hoort: je hoort Bacewicz. Het Zevende Kwartet (1965) verenigt fantastische, kwikzilverachtige stemmingscontrasten in een vorm die zo overtuigend is dat de dichtstbijzijnde parallel die ik kan bedenken Haydn is – en je kunt geen grotere lof geven dan dat.
Kortom, Bacewicz' kwartetten zijn essentieel om naar te luisteren, en het Silezische Kwartet geeft echt de indruk ermee te hebben geleefd. Ze benaderen de cyclus als een eenheid – al in het Eerste Kwartet kleuren ze begeleidingsfiguren om het sul ponticello-gezoem van de latere werken te anticiperen – en alles groeit uit een diep gevoel van Bacewicz’ structuren: luister naar het pure momentum dat ze genereren in de openingsmaten van het Eerste, Derde en Vijfde Kwartet. Er is hier een objectiviteit en een gevoel van muzikale intelligentie die (naar mijn gevoel) de muziek beter dient dan de meer rood-in-tand-en-klauw Lutosawskis (het geluid van Naxos is ook aan de boomende kant). Chandos vangt het Silezische Kwartet in een helder, atmosferisch opgenomen geluid dat gedurfd is zonder intimiderend te zijn.
Niet dat er iets koelbloedigs is aan hun spel; hun bereik reikt van smeltende tederheid in het eerste deel van de Vierde (het meest openlijk romantische) tot de vuur-en-ijsconcentratie van het derde deel van de Vijfde – een van de vele langzame delen van Bacewicz die langzaam van binnenuit lijken te ontdooien. De altviool is vaak de drager van Bacewicz’ meest intieme bekentenissen, en de altvioolspeler van het Silezische Kwartet, ukasz Syrnicki, is in staat tot zowel fluitachtige zachtheid als vurige declamatie. Maar de hele groep lijkt deze levensbevestigende muziek van binnenuit te begrijpen. Zelfs hun komische timing is perfect – van vitaal belang in Bacewicz’ geestige, hoogspanningsfinales.
Met minstens drie opgenomen cycli zijn de kwartetten van Bacewicz niet zo slecht bediend als sommige andere en het is geweldig om de keuze te hebben uit twee zeer verschillende recente opnames. Niettemin voelen de zekerheid, het inzicht en de afwerking van deze specifieke set als een mijlpaal – een bevestiging van de plaats van deze muziek in het hart van het 20e-eeuwse kwartetrepertoire, waar het zeker thuishoort. Het Silezische Kwartet speelt het alsof het Beethoven is. Er is geen sprake van een punt, alleen van een gedeelde toewijding om Bacewicz te laten spreken. En dat is iets dat het absoluut waard is om te horen
This is a good time to be rediscovering post-war string quartets. The Heath Quartet’s recent Wigmore Hall Tippett set (3/16) has prompted an overdue reassessment of a remarkable body of work; now, hot on the heels of the Lutosawski Quartet’s survey on Naxos, we have another new complete Grażyna Bacewicz quartet cycle from the Katowice-based Silesian String Quartet. And if you’ve ever felt that Tippett’s quartets form a sort of alternative biography of their composer, the same is doubly true for Bacewicz. These seven works, composed between 1938 and 1965, add up to a compelling portrait of a powerfully original creative spirit.
Those were turbulent years in Poland. Adrian Thomas’s booklet-notes outline the story, and one of the most distinctive and appealing aspects of Bacewicz’s art is the way her quartets seem to have served her as – well, not an escape, exactly, although it’s extraordinary how one of the lightest and most outwardly carefree of the quartets, the Second, dates from 1943. And how little attention, too, she pays to the demands of Soviet artistic dogma in the post-war period. The quartets are more like an affirmation of art as art: of music’s autonomy to speak in its own voice and no other, in an evolving language that combines intense emotion, boundless imagination and thrilling formal mastery.
That’s one particular benefit of this set. Unlike Naxos, and an earlier cycle from the Amar Corde Quartet on the Polish label Acte Préalable, Chandos presents the quartets in chronological order, and there’s no better path into Bacewicz’s sound world. Take that path, and it’s difficult not to be convinced that these works constitute an achievement worthy to stand alongside the quartet cycles of Tippett, Britten, Shostakovich and Bartók. The first two quartets are buoyantly neo-classical (the First actually quotes a Lithuanian folksong), vibrant with Bacewicz’s playful rhythmic sense and a violinist’s instinct for string sonority. There are sudden sweeps, dancing finales and moments of glacial stillness.
By the Second Quartet, Bacewicz’s fingerprints (sighing glissandos, haunted rocking motifs in the middle distance of a slow movement) are already emerging. By the propulsive, exuberant Third and Fourth we’re dealing with mastery. Modernist colours – percussive pizzicato, metallic shivers – fill a taut classical form in the Fifth; and in the opening slides and sighs of the Sixth Quartet (1960 – Bacewicz’s first venture into the twelve-note system) her voice (like Stravinsky’s) is so distinctive that you don’t hear tone rows: you hear Bacewicz. The Seventh Quartet (1965) unites fantastic, mercurial contrasts of mood in a form so cogent that the closest parallel I can think of is Haydn – and you can’t give higher praise than that.
In short, Bacewicz’s quartets are essential listening, and the Silesian Quartet really give the impression of having lived with them. They approach the cycle as a unity – as early as the First Quartet, they’re colouring accompaniment figures to anticipate the sul ponticello buzzings of the later works – and everything grows out of a deep sense of Bacewicz’s structures: listen to the sheer momentum they generate in the opening bars of the First, Third and Fifth Quartets. There’s an objectivity and a sense of musical intelligence here that (I feel) serves the music better than the more red-in-tooth-and-claw Lutosawskis (Naxos’s sound, too, is on the boomy side). Chandos captures the Silesian Quartet in a lucid, atmospheric recorded sound that’s gutsy without being hectoring.
Not that there’s anything cold-blooded about their playing; their range spans from melting tenderness in the first movement of the Fourth (the most openly romantic) to the fire-and-ice concentration of the third movement of the Fifth – one of several Bacewicz slow movements that seem to thaw slowly from within. The viola is often the bearer of Bacewicz’s most intimate confessions, and the Silesian Quartet’s viola player ukasz Syrnicki is capable both of flute-like softness and ardent declamation. But the whole group seem to understand this life-affirming music from the inside. Even their comic timing is spot on – vital in Bacewicz’s witty, high-voltage finales.
With at least three recorded cycles, Bacewicz’s quartets haven’t been as badly served as some and it’s wonderful to have the choice of two very different recent recordings. Nonetheless, the assurance, insight and finish of this particular set make it feel like a landmark – an assertion of this music’s place at the heart of the 20th-century quartet repertoire, where it surely belongs. The Silesian Quartet play it like it’s Beethoven. There’s no point-making, just a shared commitment to letting Bacewicz speak. And that’s something profoundly worth hearing