juli 2016
Dedication
Nicholas Angelich
Zowel als solist als met collega's heeft Nicholas Angelich een zeer lonende discografie opgebouwd: hier wordt het vervolgd, met onder meer een meeslepende verkenning van Liszts enorme sonate.
De nieuwe release van Nicholas Angelich, met zijn conceptuele onderbouwing van Schumanns werk gewijd aan Chopin, Chopins werk aan Liszt en Liszts werk aan Schumann, laat hem op een nieuw niveau van artistieke prestatie zien. Gezien de verschillende persoonlijkheden en temperamenten van de drie pijlers van het romantische pianospel, spelen maar weinig pianisten ze even goed. Angelich komt er heel dichtbij, hier vertegenwoordigd in een volledig dimensionaal, levensecht geluid, zoals vastgelegd door de technici bij Erato.
Van de twee Etudes gekozen uit Chopins Opus 10, doordrenkt Angelich de vrolijke As (nr. 10) met een vurige lyriek die opstijgt met onbelemmerde vreugde, zonder iets van zijn karakteristieke kinetische drijfvermogen op te offeren. Het resultaat is opvallend mooi. De ‘Revolutionaire’ (nr. 12) roept de ‘grootse manier’ van meer dan een eeuw geleden in herinnering, met een helder ritmische, heldere rechterhand die de leiding neemt over de kolkende, woelende eb en vloed van de legato-perfectie van de linkerhand.
Een aura van vertrouwelijke intimiteit omringt deze Kreisleriana. We worden ingewijd in geheimen, raken problemen en vreugdes, obsessies en aspiraties aan, allemaal overgebracht met ontwapenende ernst en oprechtheid. Angelich moet lang met deze muziek hebben geleefd om de partituur zo volledig te bewonen. De authentieke klank van zijn retorische evenwicht komt voort uit nauwgezette aandacht voor Schumanns frasering en articulatie, binnen een getextureerd klankbeeld dat bijna grenzeloos lijkt in zijn verscheidenheid. Wanneer de linkerhand in octaven beweegt, is het alsof de 16ft-stop van een orgel is ingeschakeld, waardoor een stevige maar gefluisterde versterking ontstaat. Schumanns beroemde ‘innerlijke stemmen’ nemen talloze gedaantes aan, hier verre echo’s van spijt, daar spontaan opbloeiend uit emotionele noodzaak.
Angelichs kunstzinnige conceptie van de conclusie van nr. 2 lijkt de tijd zelf op te schorten. Wanneer Schumann de pianist aanspoort tot steeds grotere snelheid, zoals bijvoorbeeld in de catastrofale finale van nr. 3 of het fugato van nr. 7, lijkt Angelich altijd reserves paraat te hebben. Het landschap buiten het raam is misschien wazig, maar de trein blijft stevig op de rails. Tijdens het recitatief dat nr. 4 inleidt, worden troosteloosheid en hopeloosheid opgeroepen met een huiveringwekkend effect. Als de cyclus eindigt, met de verlamde figuraties van nr. 8 die buiten gehoorsafstand springen, is het een toss-up tussen opluchting van de overdaad aan emotionele intensiteit en spijt dat zo’n levendige betrokkenheid is beëindigd. Dit is een lezing die de vergelijking kan doorstaan met de meest doordachte en fantasierijke, Annie Fischer, Argerich en Perahia onder hen.
De Liszt-sonate is briljant in zowel concept als uitvoering. Tussen haakjes moet worden opgemerkt dat octaafpassages nog sneller en nauwkeuriger zijn dan Horowitz' verslag uit 1932. Maar oogverblindende octaven maken nog geen succesvolle b-mineursonate, en hier zijn ze slechts een kenmerk van een ruime muzikale topografie. De bepalende architecturale elementen die bijdragen aan dit machtige bouwwerk zijn subtiel gebeeldhouwde frasevormen, levendige contrasten van textuur en articulatie, en een onfeilbaar gevoel voor dramatische stuwkracht.
Ragfijne figuren van 9'20" vliegen weg, glinsterend van prismatische kleur. Angelichs sluwe overgang weg van de gesmolten retorische beweringen van het eerste deel behoudt een onheilspellend voorteken, zelfs als de energie ervan verdwijnt. Aankomst bij het Andante sostenuto zou de eerste glimp kunnen zijn van een andere wereld, tot nu toe onvoorstelbaar. De diepe stilte en kalmte zijn adembenemend in hun rust. De fuga begint als een sluwe insinuatie die snel kracht verzamelt, met scherp geslepen randen die doen denken aan de glanzende helderheid van kwartskristalprisma's die willekeurig uit hun geologische matrix barsten.
Natuurlijk mag men muggenziften. De lastige vraag van de hiërarchie van tellen binnen een maat heeft speciale implicaties voor de openingsverklaring van de sonate in b-mineur: moeten tellen twee en vier dezelfde nadruk krijgen? En hoe zit het met trillers in een espressivo-context? Heeft een lange, uniform snelle triller, zoals een draaimolen die uit het raam van een snel rijdende auto wordt gehouden, echt aan de eisen voldoet?
Maar deze vragen lijken muggenzifterij in het licht van zo'n meeslepende lezing. Angelichs magistrale virtuositeit is uniek hedendaags, zelfs als zijn verbeeldingsvolle greep gemakkelijk een overtuigende visie op het 19e-eeuwse ethos omvat. Men zou kunnen speculeren dat zijn houding van heroïsche adel slechts een kleine stap verwijderd is van wat de declamaties van Talma en Bocage op het podium van de Comédie-Française hadden kunnen zijn, zijn aangrijpende lyriek niet ver verwijderd is van het grillige pathos van Bernhardt. Minder intellectueel dan Cortot of Brendel en misschien het dichtst in gevoeligheid bij Richter, plaatsen Angelichs retorische autoriteit en architectonische samenhang hem naast Garrick Ohlsson en Marc-André Hamelin, wiens Liszt-sonates het meest meeslepend waren die in het honderdjarig bestaan van 2011 naar voren kwamen.
Nicholas Angelich’s new release, with its conceptual underpinning of Schumann’s work dedicated to Chopin, Chopin’s to Liszt and Liszt’s to Schumann, reveals him at a new level of artistic accomplishment. Given the distinct personalities and temperaments of the three pillars of Romantic pianism, few pianists play them equally well. Angelich comes very close, here represented in a fully dimensional, life-like sound, as captured by the engineers at Erato.
Of the two Etudes chosen from Chopin’s Op 10, Angelich imbues the frolicsome A flat (No 10) with an ardent lyricism that soars with unimpeded joy, without sacrificing anything of its characteristic kinetic buoyancy. The result is arrestingly beautiful. The ‘Revolutionary’ (No 12) recalls the ‘grand manner’ of more than a century ago, with a crisply rhythmical, clarion right hand leading the charge over the churning, roiling ebb and flow of the left hand’s legato perfection.
An aura of confiding intimacy surrounds this Kreisleriana. We are made privy to secrets, touching on troubles and joys, obsessions and aspirations, all conveyed with disarming earnestness and sincerity. Angelich must have lived with this music a long time to inhabit the score so completely. The authentic ring of his rhetorical poise derives from scrupulous attention to Schumann’s phrasing and articulation, within a textured soundscape that seems almost limitless in its variety. When the left hand moves in octaves, it is as though the 16ft stop of an organ has been engaged, creating a firm but whispered reinforcement. Schumann’s famous ‘inner voices’ assume myriad guises, here distant echoes of regret, there blossoming spontaneously from emotional necessity.
Angelich’s artful conception of the conclusion of No 2 seems to suspend time itself. When Schumann urges the pianist to greater and greater speed, as for instance in the cataclysmic finale of No 3 or the fugato of No 7, Angelich always seems to have reserves at the ready. The landscape outside the window may be a blur but the train remains firmly on the rails. During the recitative that introduces No 4, desolation and hopelessness are evoked to chilling effect. As the cycle concludes, with No 8’s crippled figurations skipping beyond earshot, it’s a toss-up between relief from the surfeit of emotional intensity and regret that so vivid an engagement has ended. This is a reading that stands comparison with the most thoughtful and imaginative, Annie Fischer, Argerich and Perahia among them.
The Liszt Sonata is brilliant in both concept and execution. Parenthetically it should be noted that octave passages are even faster and more accurate than Horowitz’s 1932 account. But dazzling octaves do not a successful B minor Sonata make, and here they are but one feature of a spacious musical topography. The defining architectural elements contributing to this mighty edifice are subtly sculpted phrase shapes, vivid contrasts of texture and articulation, and an unerring sense of dramatic thrust.
Gossamer figurations at 9'20" take flight, shimmering with prismatic colour. Angelich’s cunning transition away from the molten rhetorical assertions of the first movement maintains ominous portent, even as its energy dissipates. Arrival at the Andante sostenuto could be the first glimpse of another world, heretofore unimagined. Its profound quiet and calm are breathtaking in their tranquillity. The fugue begins as a sly insinuation that quickly gathers strength, with keenly honed edges that call to mind the lustrous clarity of quartz crystal prisms bursting randomly from their geological matrix.
One may nitpick, of course. The tricky question of the hierarchy of beats within a measure has special implications for the B minor Sonata’s opening statement: should beats two and four receive identical emphasis? And what of trills in an espressivo context? Does a long, uniformly fast trill, like a whirligig held out the window of a fast-moving automobile, really fit the bill?
But these questions seem quibbles in the face of so compelling a reading. Angelich’s magisterial virtuosity is uniquely contemporary, even as his imaginative grasp easily encompasses a persuasive vision of the 19th-century ethos. One could speculate that his stance of heroic nobility is but a short step from what the declamations of Talma and Bocage might have been on the stage of the Comédie-Française, his poignant lyricism not far from the mercurial pathos of Bernhardt. Less intellectual than Cortot or Brendel and perhaps closest in sensibility to Richter, Angelich’s rhetorical authority and architectural cohesion place him alongside Garrick Ohlsson and Marc-André Hamelin, whose Liszt Sonatas were the most compelling to emerge during the 2011 centennial year.