juni 2016

Erik Satie: Socrate

Barbara Hannigan & Reinbert de Leeuw

Liedjes die op het lijf geschreven lijken van Barbara Hannigan's vaardigheid om gecontroleerde koelte rijk en dramatisch te laten klinken, met eveneens fantastische pianoondersteuning van Reinbert de Leeuw.

Deze feestelijke knipoog naar de 150e verjaardag van Erik Satie's geboorte demonstreert treffend iets dat elke Satie-liefhebber instinctief zou moeten voelen: hoe actiever je een Satie-score uitvoert - glossen van quasi-romantische rubato en verwante generieke expressieve kunstgrepen vormen een specifiek probleem - hoe verder de muziek verwijderd raakt van zijn gebarentaal en spirituele essentie.

Barbara Hannigan en Reinbert de Leeuw behouden op hun hele album een ​​zeer opvallende consistentie van stemming, atmosfeer en kleur. De koelbloedige, afstandelijke huisstijl van Winter & Winter is gerespecteerd, maar er is duidelijk een esthetische beslissing genomen om Satie af te beelden als een creatieve eenling – als een vroege aanhanger van theorieën over harmonische verhalen die weinig anders symboliseren dan het geluid van harmonie zelf, dat John Cage in de jaren vijftig begon te prediken, een visie die past bij een label dat zich op verschillende manieren heeft verdiept in de compositorische objectiviteit van Cage, Mauricio Kagel en, meest recent, Hans Abrahamsen (en besluit om teksten online te zetten in plaats van ze af te drukken als onderdeel van de fysieke editie).

De Leeuw nam Trois Mélodies, Trois Autres Mélodies en Hymne op met de Nederlandse sopraan Marjanne Kweksilber in 1976, maar deze nieuwe lezingen spreken over Satie's diepe mysteries met extra intensiteit. De introverte discretie van de Leeuw's pianospel wordt tot in de perfectie gewogen tijdens de zes Mélodies. Als correctie op die diepgewortelde gewoonte om haarspeld door een stijgende melodielijn te gaan, herhaalt Satie koppig pp in het openingsnummer, ‘Les anges’. En wanneer het getrouw wordt uitgevoerd, zoals nu, vouwt de muziek zich naar binnen, omdat expressieve archetypen nodig zijn om tegen het type in te functioneren.

Zoals bij Satie’s beruchte Vexations (waaraan Hymne harmonisch nauw verwant is), zodra je erin slaagt om Socrate’s ogenschijnlijk gezichtsloze oppervlak te overschrijven, worden allerlei onvoorziene genoegens onthuld. Suzanne Danco’s uitvoering uit 1937 (Darius Milhaud dirigeert de orkestrale versie) straalt inderdaad de charme van die tijd uit. Maar Barbara Hannigan, met haar vlekkeloze uitspraak en haar constante controle in het hoge register, verwijdert vakkundig elke zweem van opera-grootspraak; en terwijl de Leeuw zich verschuilt in de harmonische schaduwen, ben je getuige van de anonimiteit van de regels die ze zingt, die wordt bereikt door ingenieuze, raadselachtige harmonische zijstappen – Satie plaagt al met dat Cageiaanse ideaal van volharding totdat ‘men ontdekt dat het helemaal niet saai is’.

This celebratory nod towards the 150th anniversary of Erik Satie’s birth aptly demonstrates something that every Satie aficionado ought to feel instinctively: the more you actively do to a Satie score – glosses of quasi-Romantic rubato and allied generic expressive artifice present a particular problem – the further the music is distanced from its gestural and spiritual essence.

Throughout their album, Barbara Hannigan and Reinbert de Leeuw maintain a very noticeable consistency of mood, atmosphere and colour. The coolly detached house style of Winter & Winter has been respected but an aesthetic decision has clearly been taken to represent Satie as a creative lone wolf – as an early adopter of theories about harmonic narratives symbolising little apart from the sound of harmony itself which John Cage began to preach during the 1950s, a view that befits a label that has variously immersed itself in the compositional objectivity of Cage, Mauricio Kagel and, most recently, Hans Abrahamsen (and decides to put texts online rather than print them as part of the physical edition).

De Leeuw recorded Trois Mélodies, Trois Autres Mélodies and Hymne with the Dutch soprano Marjanne Kweksilber in 1976 but these new readings speak of Satie’s deep mysteries with extra intensity. The introverted discretion of de Leeuw’s pianism is weighted to perfection during the six Mélodies. As a corrective to that ingrained habit of hairpinning through a rising melodic line, Satie doggedly restates pp in the opening song, ‘Les anges’. And when faithfully realised, as now, the music folds inwards as expressive archetypes are required to function against type.

As with Satie’s notorious Vexations (to which Hymne is closely allied harmonically), once you manage to override Socrate’s apparently faceless surface, all sorts of unforeseeable delights are revealed. Suzanne Danco’s 1937 performance (Darius Milhaud conducting the orchestral version) oozes period charm, it’s true. But Barbara Hannigan, with her flawless enunciation and steadiness of control in the upper register, skilfully removes any hint of operatic grandstanding; and, with de Leeuw skulking in the harmonic shadows, you witness the anonymity of the lines she sings being achieved through ingenious, riddle-like harmonic sidesteps – Satie already teasing with that Cageian ideal of persevering until ‘one discovers that it is not boring at all’.