juni 2016

De Machaut: Messe de Nostre Dame

Graindelavoix o.l.v. Björn Schmelzer

Dit is wonderbaarlijk opwindend – er is een aardse passie die ten grondslag ligt aan het uitstekende muzikantschap, wat iets heel anders en onvergetelijks aan Machauts muziek geeft.

Een nieuwe opname van Machauts Mis is altijd een gebeurtenis, en deze is even dwingend als provocerend: dwingend, vanwege de schoonheid van de stemmen en de duidelijke zorg die aan zoveel details is besteed; provocerend, omdat zoveel van die details zullen verrassen, doen schrikken en misschien woedend maken.

Onvermijdelijk omvatten deze details de keuzes van interpretatieve toevalstekens (musica ficta, om de handige steno te gebruiken), aangezien er maar weinig opnames zijn die het hierover eens zijn. Dan is er nog de keuze van de sonoriteit, helemaal de huisstijl van Björn Schmelzers ensemble, en gemodelleerd naar Ensemble Organum. Het wordt soms informeel 'Corsicaanse geitenhoeders' genoemd, en hoewel het zijn tegenstanders heeft, is het zelden of nooit zo overtuigend in polyfonie gebruikt als hier. Samen met een kenmerkend nasale vocale productie, omvat dit een weelderige, microtonale benadering van versieringen, die meestal geassocieerd worden met niet-westerse gezangen en volkstradities. Aan dit alles voegt Graindelavoix een opzettelijk flexibele benadering van ritme toe, die met succes onderscheid maakt tussen de twee belangrijkste compositiestijlen die Machaut hanteert.

Het is zeer vakkundig gedaan: de snelle uitwisselingen tussen stemmen (bekend als hocket) klinken zeer vloeiend en toch perfect gecontroleerd. Zelfs de verdubbeling van stemmen in het octaaf (een hoofdbestanddeel van Paul Van Nevels werk met het Huelgas Ensemble) suggereert de timbrale mix van orgelregisters in plaats van de gratuite vervorming van de syntaxis van de muziek. Dit alles komt samen in de aangehouden akkoorden die het Gloria en Credo accentueren: Graindelavoix laat ze van binnenuit tot leven komen, en ik betwijfel of iemand die ze zo hoort, er nog op dezelfde manier over zal denken.

Om het duidelijk te maken: weinig hiervan is nieuw, en Schmelzers suggesties van het tegendeel verklaren ten minste een deel van de weerstand van zijn critici; dat, en zijn neiging om zijn argumenten te pitchen vanuit een conceptueel hoogtepunt dat opvallend weinig details bevat, waardoor hij ‘specialisten’ tegen zich in het harnas jaagt maar ook (nog belangrijker, en zoals ik vermoed) de goedbedoelende leek frustreert. Graindelavoix zou ondenkbaar zijn zonder het baanbrekende werk van Marcel Pérès (zoals Schmelzer toegeeft); maar terwijl de opname van deze mis door Ensemble Organum een ​​soort lelijk eendje was, heb ik zelden een opname van polyfonie gehoord die deze elementen zo overtuigend synthetiseert. Het is het soort uitvoering dat iedereen enthousiast zou moeten maken over oude muziek. De rest van de cd (inclusief de twee motetten die er voor de goede orde bij zijn gegooid) is net zo boeiend. Voor nu is deze scepticus in ieder geval gewonnen.

A new recording of Machaut’s Mass is always an event, and this one is compelling and provocative in equal measure: compelling, because of the beauty of the voices and the evident care that has been lavished on so many details; provocative, because so many of those details will surprise, startle and perhaps infuriate.

Inevitably, these details include the choices of interpretative accidentals (musica ficta, to use the convenient shorthand), since very few recordings agree on these. Then there’s the choice of sonority, very much the house style of Björn Schmelzer’s ensemble, and modelled on Ensemble Organum. It’s sometimes informally referred to as ‘Corsican goatherds’, and although it has its detractors, it has seldom if ever been deployed in polyphony as convincingly as here. Along with a distinctively nasal vocal production, this involves a luxuriant, microtonal approach to ornamentation, most often associated with non-Western chant and folk traditions. To all this Graindelavoix add a deliberately flexible approach to rhythm, which successfully distinguishes between the two main compositional styles deployed by Machaut.

It’s very skilfully done: the rapid exchanges between voices (known as hocket) sound very fluid and yet perfectly controlled. Even the doubling of voices at the octave (a staple of Paul Van Nevel’s work with the Huelgas Ensemble) suggests the timbral mixture of organ registers rather than the gratuitous distortion of the music’s syntax. All this comes together in the held chords that punctuate the Gloria and Credo: Graindelavoix make them come to life from within, and I doubt whether anyone who hears them like this will think of them in quite the same way again.

To be clear: little of this is new, and Schmelzer’s suggestions to the contrary account for at least some of his critics’ resistance; that, and his tendency to pitch his arguments from a conceptual high-ground that is notably short on details, thus antagonising ‘specialists’ but also (more importantly, and as I suspect) frustrating the well-intentioned layman. Graindelavoix would be unthinkable without the pioneering work of Marcel Pérès (as Schmelzer concedes); but whereas Ensemble Organum’s recording of this Mass was something of an ugly duckling, I’ve seldom heard a recording of polyphony that synthesises these elements so persuasively. It’s the sort of performance that ought to get anyone excited about early music. The rest of the disc (including the two motets thrown in for good measure) is equally arresting. For now at least, this sceptic’s been won over.