juni 2016

Prokofiev: Symphony No. 5 & Scythian Suite

Deutsche SymphonieOrchestra Berlin o.l.v. Tugan Sokhiev

Tugan Sokhiev bouwt aan een indrukwekkende catalogus met opnamen van het Russische repertoire en deze Vijfde van Prokofiev is een aanwinst die zeker de moeite waard is.

Toen ik de op Sjostakovitsj gebaseerde novelle The Noise of Time (Jonathan Cape, 4/16) van Julian Barnes las, kon ik niet anders dan denken dat de onvoorspelbare Prokofjev, een veel minder sympathieke figuur, een geschikter onderwerp had kunnen zijn. Dat Prokofjev net zo'n Janusgezicht had kunnen hebben als zijn grote rivaal, wordt bevestigd door deze mooie maar zeer verschillende opnamen. Gemeenschappelijk aan beide is een textuurhelderheid die, net als het zwijgende publiek, de beperkingen van live-opnames verhult, althans totdat we bij die ongemakkelijke passage aan het einde van de Vijfde symfonie aankomen, waarin de componist plotseling het dynamische niveau verlaagt alsof hij ons wil confronteren met de gecompromitteerde en onrustige kwaliteit van de vreugde.

Tugan Sokhiev, het Deutsches Symphonie-Orchester Berlin en zijn geluidsteam zijn verder in uitstekende vorm voor hun onbeschaamd mainstream-verslag van de Vijfde. Deze veelgevraagde maestro neemt het eerste deel breed genoeg om geloofwaardigheid te verlenen aan wat misschien slechts ideologisch geposeer lijkt: de vaak geciteerde woorden van de componist die de inhoud ervan gelijkstellen aan 'de grootsheid van de menselijke geest'. Er zijn een paar tankachtige manoeuvres onderweg - Prokofjev had zeker verwacht dat het tweede thema van het eerste deel minder stroef zou stromen - maar alles werkt in context. Het scherzo is passend briljant, het derde deel donkerder en diepgaander dan normaal, de finale zo sprankelend als ik hem ooit heb gehoord. Daarentegen kan de modernistische beet van de Scythische Suite luisteraars enigszins ingetogen overkomen. Er is een pittiger, krachtiger verslag van Claudio Abbado en het buitenmaatse Simón Bolívar Jeugdorkest van Venezuela, alleen op dvd (Accentus). Toch is deze misschien net zo krachtig als het gaat om Prokofjevs griezeligere sferen.

In tegenstelling tot Sony Classical biedt RCO Live geen koppeling voor de symfonie, misschien gebaseerd op het feit dat dit een werk is waar Mariss Jansons altijd een bepaalde gevoeligheid aan heeft gegeven. Zijn snelheid is vertraagd sinds 1987, toen zijn schitterende Leningrad Philharmonic-uitvoering werd vastgelegd in Dublin (Chandos, 5/88), maar hij blijft opvallend sneller dan latere rivalen in het eerste en derde deel. Sovjet-Russische dirigenten interpreteerden de compositie ooit routinematig op deze manier, wat niet wil zeggen dat het monumentalisme van Karajan en nu Sokhiev misplaatst is. Het is gewoon een andere optie. Met een prachtige, zij het iets te weelderige zaal en een (meestal) glorieus orkest, verzekert Jansons zich van een zachtkorrelige interpretatie die zijn bewonderaars zou moeten bevredigen. Jammer dat de boekjes zo vaak de verkeerde kant opgaan - de finale zou 'culmineren in iets dat lijkt op een euforische jamsessie'. De luisteraar zal precies bepalen welke stemming de componist wil overbrengen, maar het is moeilijk om muziek te bedenken waarin strikte trouw aan de geschreven partituur en absolute ritmische discipline essentiëler zijn. Jansons' ontknoping is even nauwgezet als altijd, maar er zit slechts een vleugje routine in het vermoeide hoornspel aan het begin van de beweging. Ik heb de uitvoering in Mariss Jansons Live – The Radio Recordings 1990 2014 (RCO) niet gehoord, maar vermoed dat het grotendeels hetzelfde is als deze, met de toevoeging van afsluitend applaus. Karakteristiek ondoorgrondelijk artwork maakt spel met rode schaakstukken en bronzen pionnen alsof ze van bovenaf worden beschoten, maar Sokhiev heeft de meest overtuigende zetten.

Reading Julian Barnes’s Shostakovich-based novella The Noise of Time (Jonathan Cape, 4/16), I couldn’t help thinking how the unpredictable Prokofiev, a much less likeable figure, might have made a more suitable subject. That Prokofiev could be every bit as Janus-faced as his great rival is confirmed by these fine yet very different recordings. Common to both is a textural clarity which, like the silenced audiences, belies the limitations of live recording, at least until we arrive at that awkward passage near the end of the Fifth Symphony when the composer suddenly reduces the dynamic level as if to make us confront the compromised and fretful quality of the rejoicing.

Tugan Sokhiev, the Deutsches Symphonie-Orchester Berlin and his sound team are otherwise on splendid form for their unapologetically mainstream account of the Fifth. This much sought-after maestro takes the first movement broadly enough to lend credence to what might seem mere ideological posturing: the composer’s oft-quoted words equating its content to ‘the grandeur of the human spirit’. There are a few tank-like manoeuvres en route – Prokofiev would certainly have expected the first movement’s second theme to flow less stickily – but everything works in context. The scherzo is suitably brilliant, the third movement darker and more profound than usual, the finale as scintillating as I’ve ever heard it. By contrast, the modernist bite of the Scythian Suite may strike listeners as somewhat understated. There’s a racier, punchier account from Claudio Abbado and the outsize Simón Bolívar Youth Orchestra of Venezuela on DVD only (Accentus). Still, this one is arguably just as potent when it comes to Prokofiev’s eerier atmospherics.

Unlike Sony Classical, RCO Live provides no coupling for the symphony, banking perhaps on the fact that this is a work to which Mariss Jansons has always brought a particular sensibility. His speeds have slowed since 1987 when his coruscating Leningrad Philharmonic rendition was captured in Dublin (Chandos, 5/88) but he remains markedly swifter than latter-day rivals in the first and third movements. Soviet Russian conductors once routinely interpreted the composition this way, which is not to say that the monumentalism of Karajan and now Sokhiev is misguided. It’s just another option. With a wonderful if rather too plush-sounding hall and a (mostly) glorious orchestra, Jansons secures a soft-grained interpretation that should satisfy his admirers. A pity that the booklet-notes so often get the wrong end of the stick – the finale is said to ‘culmin[ate] in something approaching a euphoric jam session’. The listener will decide precisely what mood the composer is seeking to convey but it’s difficult to think of music in which strict fidelity to the written score and absolute rhythmic discipline are more essential. Jansons’s denouement is as scrupulous as ever yet there’s just a hint of routine in the tired horn-playing near the start of the movement. I haven’t heard the performance included in Mariss Jansons Live – The Radio Recordings 1990 2014 (RCO) but suspect it is largely the same as this one, with the addition of concluding applause. Characteristically inscrutable artwork makes play with red chess pieces and bronze pawns as if shot from above but Sokhiev has the more convincing moves.