april 2016

Honegger & Ibert: L'Aiglon (Live in Montreal, 2015)

Montreal Symphony Orchestra o.l.v. Kent Nagano

Deze weinig bekende operette wordt op verrukkelijke wijze opgevoerd door een Franstalige cast, wat een nieuw tijdperk inluidt in de relatie tussen de SO uit Montreal en Decca.

L’Aiglon, mede geschreven door Arthur Honegger en Jacques Ibert, werd voor het eerst opgevoerd in Monte Carlo in maart 1937. Het is een bewerking van het gelijknamige toneelstuk van Edmond Rostand en gaat over de ongrijpbare historische figuur Napoleon II – tijdens zijn leven bekend als de hertog van Reichstadt en postuum als ‘de kleine adelaar’ – die, na de troonsafstand van zijn vader, in de hoede werd genomen van zijn moeder, Marie-Louise van Oostenrijk, en als een soort gevangene aan het Habsburgse hof werd vastgehouden. Hij stierf, op slechts 21-jarige leeftijd, in 1832, maar terwijl hij leefde, wachtte heel Europa, in spanning en angst, om te zien of hij zou proberen zijn keizerlijke titel op te eisen.

Rostands toneelstuk werd in 1900 geschreven als een travestievoertuig voor Sarah Bernhardt, na haar succes in Hamlet het jaar ervoor, en doet zelfbewust denken aan Shakespeare in zijn onderzoek naar de relatie tussen wil en actie. De hertog – aangetrokken door het Napoleontische idealisme maar gevangen in Metternichs sinistere Realpolitik – droomt hopeloos van het Frankrijk dat hij nooit meer zal zien of regeren, hoewel zijn krachtige verbeelding geleidelijk de levens van iedereen om hem heen kleurt. In de climaxscène vertelt hij de geschiedenis van de slag bij Wagram met zo'n intensiteit dat de oude soldaat Flambeau, dodelijk gewond bij een vergeefse poging om de hertog te helpen ontsnappen, gelooft dat hij een heldendood sterft op het slagveld.

Tijdens de première van de opera hielden de twee componisten zich plagerig stil over wie wat had geschreven. We weten nu echter dat Ibert Acts 1 en 5 en het ballet van Act 3 componeerde, terwijl Honegger de rest op zich nam. De doordringende stemming is er een van bitterzoete nostalgie. Vocale teksten en karakterisering zijn opmerkelijk consistent, maar we kunnen elders subtiele verschillen ontdekken. Iberts bijdrage is kenmerkend verfijnd en slank. Honeggers dissonanten hebben meer pit en zijn koperwerk is uitgebreider en prominenter. De aantekeningen in het boekje maken van de opera een groot deel uit van het Franse nationalisme in het licht van de opkomst van het nazisme, en het werd inderdaad uit het repertoire geschrapt tijdens de bezetting, toen Iberts muziek werd verboden. Maar het werk is noch simplistisch noch propagandistisch. De Oostenrijkse cultuur werd in 1937 vergelijkbaar bedreigd en Iberts glorieuze walsen roepen het 19e-eeuwse Wenen op, zelfs terwijl ze rouwen om het einde ervan.

De laatste tijd is er een soort heropleving van de belangstelling voor het stuk, met belangrijke ensceneringen in Marseille en Lausanne in respectievelijk 2004 en 2013. Decca's opname werd gemaakt in Montreal, tijdens de reeks concertuitvoeringen die de Canadese première in maart vorig jaar markeerden. Het werd met zorg en voelbare genegenheid gedirigeerd door Kent Nagano en heeft een fijne, voornamelijk Franstalige ensemblebezetting, zonder ook maar een zwakke schakel. Centraal, in een broekrol die een geschenk is voor een lyrische sopraan, staat de hertog van Anne-Catherine Gillet, helder van toon en wonderbaarlijk subtiel in haar reactie op de complexiteit van zowel tekst als personage. Marc Barrard is de ontroerend grappige Flambeau, terwijl Etienne Dupuis Metternich nog sinisterder maakt door zijn muziek zo prachtig te zingen. Het orkestrale geluid is prachtig, net als de opname zelf, en alleen een af ​​en toe ver weg gekuch herinnert ons eraan dat het live is gemaakt.

Co-written by Arthur Honegger and Jacques Ibert, L’Aiglon was first performed in Monte Carlo in March 1937. An adaptation of Edmond Rostand’s play of the same name, it deals with the elusive historical figure of Napoléon II – known in his lifetime as the Duke of Reichstadt and posthumously as ‘the Little Eagle’ – who, following his father’s abdication, was taken into the custody of his mother, Marie-Louise of Austria, and kept a virtual prisoner at the Habsburg court. He died, aged only 21, in 1832, but while he lived, all Europe waited, in anticipation and terror, to see if he would attempt to claim his imperial title.

Rostand’s play was written in 1900 as a travesti vehicle for Sarah Bernhardt, following her success in Hamlet the previous year, and self-consciously echoes Shakespeare in its examination of the relationship between volition and action. The Duke – drawn to Napoleonic idealism but trapped by Metternich’s sinister Realpolitik – dreams hopelessly of the France he will neither see again nor rule, though his forceful imagination gradually colours the lives of all those round him. In the climactic scene, he narrates the history of the battle of Wagram with such intensity that the old soldier Flambeau, fatally injured in a futile attempt to help the Duke escape, believes he is dying a hero’s death on the battlefield.

At the time of the opera’s premiere, the two composers kept teasingly quiet about who had written what. We now know, however, that Ibert composed Acts 1 and 5 and the Act 3 ballet, while Honegger undertook the rest. The pervasive mood is one of bittersweet nostalgia. Vocal writing and characterisation are remarkably consistent, but we can detect subtle differences elsewhere. Ibert’s contribution is characteristically refined and svelte. Honegger’s dissonances have greater bite, and his brass-writing is more elaborate and prominent. The booklet-notes make much of the opera as an expression of French nationalism in the face of the rise of Nazism, and it was indeed dropped from the repertoire during the Occupation, when Ibert’s music was proscribed. But the work is neither simplistic nor propagandist. Austrian culture was comparably under threat in 1937 and Ibert’s glorious waltzes evoke 19th-century Vienna even as they mourn its passing.

Of late there has been something of a revival of interest in the piece, with important stagings in Marseilles and Lausanne in 2004 and 2013 respectively. Decca’s recording was made in Montreal, during the series of concert performances that marked its Canadian premiere in March last year. Conducted with care and palpable affection by Kent Nagano, it boasts a fine, mostly francophone ensemble cast, with not a weak link anywhere. At its centre, in a trouser role that is a gift for a lyric soprano, is Anne-Catherine Gillet’s Duke, bright in tone and wonderfully subtle in her response to the complexities of both text and character. Marc Barrard is the touchingly funny Flambeau, while Etienne Dupuis makes Metternich all the more sinister by singing his music so beautifully. The orchestral sound is gorgeous, as is the recording itself, and only the occasional distant cough reminds us that it was made live.