april 2016

Boulez: Complete Music for Solo Piano

Marc Ponthus

Een actueel en passend eerbetoon aan Pierre Boulez, die in januari overleed. Dit is een vakkundig gespeeld overzicht van de complete muziek van de componist voor solopiano – een fascinerende luisterervaring.

Het complete oeuvre van Pierre Boulez voor solopiano omvat drie pianosonates (1946, 1948, 1957), een reeks miniaturen gegroepeerd als Douze Notations (1945) en twee kleine gelegenheidsstukken, Incises (2001) en Une page d’ephéméride (2005). Marc Ponthus is de tweede pianist, na Dimitri Vassilakis’ set uit 2012 op Cybele, die al deze muziek als een klus heeft opgenomen.

De geesten van Maurizio Pollini, Charles Rosen en Claude Helffer – zo niet per se Idil Biret op Naxos en DG’s Paavali Jumppanen – hangen natuurlijk zwaar, en Vassilakis en Ponthus zijn vertegenwoordigers van een nieuwe generatie Boulez-vertolkers, naast Pi-Hsien Chen, wiens release uit 2005 op HatArt (alleen de drie sonates en Notations) duizelingwekkend briljant blijft. Chen is over het algemeen trouw aan het modernistische idioom van de muziek. Er zijn momenten tijdens Vassilakis’ set waarop je een bewuste (her-)positionering van de muziek voelt om eerdere tradities in de Franse pianomuziek te omarmen; en, tamelijk netjes, Ponthus zet zijn esthetische tent op gelijke afstand tussen deze twee benaderingen, waarbij zijn pianospel zich volledig bezighoudt met wat deze muziek kan doen, in plaats van alleen met wat het is.

Er wordt nog steeds gepraat, ook van degenen die beter zouden moeten zijn, dat het zinloos is om een ​​oordeel te vellen over welke opname van Boulez' pianomuziek je moet kiezen, omdat alleen vleermuis- (of Boulez-)oren de juiste noten van de verkeerde kunnen onderscheiden. Maar Ponthus opent met de Tweede Sonate, die de muziek meteen karakter en definitie geeft. Zijn snelle sprong door het openingsdeel – gemarkeerd als Extrêmement rapide – neemt Boulez op zijn woord, komt maar liefst twee minuten sneller binnen dan Chen (5'22" tegen 7'39") en laat zelfs Pollini overdreven bedachtzaam klinken. Maar Ponthus heeft niet alleen kwikzilveren vingers. De frasering, de harmonische evolutie en de ritmische innerlijke motor van de muziek vonken tot intelligent leven; hij reist diep in de reis van de muziek, het desolate en schaarse weefsel van het begin van het tweede deel voelt niet alleen logisch maar ook muzikaal noodzakelijk.

Zijn ontwarren van de modulaire structuur van de Derde Sonate bevestigt mijn intuïtie dat Ponthus de vierdelige constructie van de Tweede Sonate volledig onder zijn controle heeft. Subtiele nuances van timbre en harmonische urgentie benadrukken dat de Derde Sonate een zich ontvouwende en levende structuur is die niet tot een vorm zou moeten verharden. In vergelijking daarmee klinken Incises en Une page d’ephéméride als mooie krabbels; maar de Eerste Sonate en de caleidoscopische Douze Notations voelen passend vol met variatie en gebeurtenis. Als naschrift ben ik verplicht om op te merken dat Bridges hilarisch vreselijke cover art sommige potentiële kopers actief zou kunnen afschrikken – een terugkerende achilleshiel die dit overigens consistent uitstekende label dringend moet aanpakken.

Pierre Boulez’s complete oeuvre for solo piano encompasses three piano sonatas (1946, 1948, 1957), a chain of miniatures grouped together as Douze Notations (1945) and two small occasional pieces, Incises (2001) and Une page d’ephéméride (2005). Marc Ponthus is the second pianist, following Dimitri Vassilakis’s 2012 set on Cybele, to have recorded all this music as a job lot.

The ghosts of Maurizio Pollini, Charles Rosen and Claude Helffer – if not necessarily Idil Biret on Naxos and DG’s Paavali Jumppanen – hang heavy, of course, and Vassilakis and Ponthus are representatives of a new generation of Boulez interpreters, alongside Pi-Hsien Chen, whose 2005 release on HatArt (the three sonatas and Notations only) remains giddyingly brilliant. Chen is broadly faithful to the music’s modernist idiom. There are moments during Vassilakis’s set when you feel a conscious (re-)positioning of the music towards embracing earlier traditions in French piano music; and, rather neatly, Ponthus pitches his aesthetic tent equidistant between these two approaches, his pianism engaging fully with what this music can do, rather than just what it is.

Chatter persists, including from those who should who better, that making a judgement about which recording of Boulez’s piano music to choose is a pointless task as only bat (or Boulez) ears could distinguish right notes from wrong. But Ponthus opens with the Second Sonata, immediately imposing character and definition on the music. His high-velocity vault through the opening movement – marked Extrêmement rapide – takes Boulez at his word, coming in a whole two minutes faster than Chen (5'22" against 7'39") and making even Pollini sound overly deliberate. But Ponthus doesn’t just have quicksilver fingers. The phrasing, the harmonic evolution and the music’s rhythmic inner engine spark into intelligent life; he voyages deep inside the music’s journey, the desolate and sparse weave of the second movement’s beginning feeling not only logical but musically necessary.

His unpicking of the Third Sonata’s modular structure corroborates my intuition that Ponthus has the Second Sonata’s four-movement construct entirely under his control. Subtle nuances of timbre and harmonic urgency stress that the Third Sonata is an unfolding and living structure that ought not solidify into a form. In comparison, Incises and Une page d’ephéméride resonate as pretty enough doodles; but the First Sonata and the kaleidoscopic Douze Notations feel suitably packed with variety and event. As a postscript, I’m duty bound to comment that Bridge’s hilariously terrible cover art might actively dissuade some potential punters – a recurring Achilles heel that this otherwise consistently excellent label urgently needs to address.