maart 2016
New Year's Concert 2016 (Neujahrskonzert 2016)
Vienna Philharmonic Orchestra o.l.v. Mariss Jansons
De bekende stukken laten zien wat voor geweldige muzikanten de VPO zijn. En wie kan de luisteraars beter kennis laten maken met de minder bekende stukken dan Mariss Jansons?
Een hond, zo wordt ons verteld, is niet alleen voor Kerstmis en in een geweldig jaar is het Nieuwjaarsconcert in Wenen ook niet alleen voor Nieuwjaar. Het concert van 2016 onder leiding van Mariss Jansons was zo'n jaar.
Ik heb Johann Strauss de jongere altijd beschouwd als een van de grootste componisten van Oostenrijk-Hongarije, hoewel Strauss zelf beroemd zei over zijn jongere broer Josef: 'Pepi is de meest begaafde; ik ben alleen de meest populaire'. De Strausses waren een luidruchtige groep, maar hun muzikale output was enorm, wat de reden is dat maar liefst acht van de 22 items in dit liefdevol samengestelde 75-jarig jubileumprogramma nieuw zijn voor het evenement. Niet alle nieuwkomers zijn van de familie Strauss, maar ze spreken allemaal over de wereld waarvan ze de lucht inademden en de cultuur die ze verrijkten.
Neem het openingsnummer, een uitje ter ere van Robert Stolz's 70e verjaardag UNO-Marsch. De mars is in opdracht van deze deken van operette-dirigenten en onvermoeibare componist van lichte muziek geschreven voor de inaugurele vergadering van de VN-Veiligheidsraad in Londen in 1946 en komt rechtstreeks uit de bloeitijd van de Oostenrijks-Hongaarse muziek. Eet je hart op Carl Teike. Het wordt gespeeld met immense stijl en flair; en wanneer de Schatz-Walzer volgt, een verrukkelijke medley van thema's die Johann II uit zijn operette Der Zigeunerbaron heeft gehaald, weet je dat God in zijn hemel is en dat alles goed is met de Wiener Philharmoniker.
Van de debuutstukken van dit jaar is de entr'acte uit Johann Strauss' zelden gespeelde Fürstin Ninetta nog een begraven pareltje. De plot van de operette, met een Russische prinses in travestie en een Turkse hypnotiseur die wordt aangezien voor een massamoordenaar, heeft zijn eigenaardigheden, maar het intermezzo is een ding van bijzondere schoonheid.
Andere nieuwjaarsprimeurs zijn een behendig perpetuum mobile van Josef Hellmesberger, Emile Waldteufels liefdevolle versie van Chabriers España en een buitengewoon sexy wals van Carl Ziehrer, wiens Trio de heren (en dames) van de Philharmonie laat fluiten op een harpbegeleiding. Dit is niet hun enige extracurriculaire bijdrage. Hoorbare zuchten zijn vereist in Johann I's charmante Seufzer-Galopp.
De grote meesterwerken zijn strategisch verspreid: Josefs Sphärenklänge en Johanns Kaiser-Walzer, waarvan de coda zo verrukt is als ik me ooit kan herinneren. Josefs prachtige polka mazur Die Libelle (‘De Libel’) is hier ook ‘lui fladderend over harmonieën die nauwelijks bewegen in de zomerhitte’, zoals Edward Sackville-West het ooit zei. Ook van Josef is het tweede en beste van de twee nummers die zijn bijgedragen door het Wiener Knabenskönen, dat een van hun al te zeldzame bezoeken brengt. Als ze een beetje ingetogen lijken in hun oude feeststuk Sängerslust, is hun uitvoering van Josef Strauss’ Auf Ferienreisen (‘Op vakantie’) een genot, met het orkest dat zich bij de jongens voegt in hun hoeden-in-de-lucht-kreten van vreugde.
Oude favorieten zoals de snelle polka Im Sturmschritt of de Blue Danube zelf vertonen alle kenmerken van dit geweldige orkest dat speelt onder een muzikant en dirigent (de twee zijn niet altijd synoniem) waar het terecht van houdt en vereert. Dit is muziek en muziek maken waarin elegantie, pit en lichtheid van geest zij aan zij staan met poelen van emotionele stilte die de geest nog dagenlang kunnen achtervolgen.
A dog, we’re told, is not just for Christmas nor, in a great year, is Vienna’s New Year’s Day concert just for New Year’s Day. The 2016 concert under Mariss Jansons was just such a year.
I’ve always considered Johann Strauss the younger to be one of Austro-Hungary’s greatest composers, though as Strauss himself famously said of his younger brother Josef, ‘Pepi is the more gifted; I’m merely the more popular’. The Strausses were a rackety crew but their musical output was prodigious, which is why no fewer than eight of the 22 items in this lovingly assembled 75th-anniversary programme are new to the event. Not all the newcomers are by the Strauss family but all speak of the world whose air they breathed and culture they enriched.
Take the opening number, a 70th-birthday outing for Robert Stolz’s UNO-Marsch. Commissioned from this doyen of operetta conductors and indefatigable composer of light music for the inaugural meeting of the UN Security Council in London in 1946, the march comes straight from the heyday of Austro-Hungarian band music. Eat your heart out Carl Teike. It’s played with immense style and panache; and when the Schatz-Walzer follows, a ravishing medley of themes drawn by Johann II from his operetta Der Zigeunerbaron, one knows that God is in his heaven and all’s well with the Vienna Philharmonic.
Of this year’s debut pieces, the entr’acte from Johann Strauss’s rarely played Fürstin Ninetta is another buried gem. The operetta’s plot, involving a cross-dressing Russian princess and a Turkish hypnotist who gets mistaken for a mass-murderer, has its peculiarities but the intermezzo is a thing of special beauty.
Other New Year ‘firsts’ are a deft perpetuum mobile by Josef Hellmesberger, Emile Waldteufel’s affectionate take on Chabrier’s España and an extraordinarily sexy waltz by Carl Ziehrer whose Trio involves the gentlemen (and ladies) of the Philharmonic whistling to a harp accompaniment. Nor is this their only extracurricular contribution. Audible sighs are called for in Johann I’s charming Seufzer-Galopp.
The great masterpieces are strategically spread: Josef’s Sphärenklänge and Johann’s Kaiser-Walzer, its coda as rapt as I ever recall it. Josef’s exquisite polka mazur Die Libelle (‘The Dragonfly’) is also here ‘flitting lazily over harmonies that hardly stir in the summer heat’, as Edward Sackville-West once put it. Also by Josef is the second and best of the two numbers contributed by the Vienna Boys Choir, making one of their all too rare visits. If they seem a trifle restrained in their old party piece Sängerslust, their performance of Josef Strauss’s Auf Ferienreisen (‘On Vacation’) is a delight, with the orchestra joining the boys in their hats-in-the-air whoops of joy.
Old favourites such as the quick polka Im Sturmschritt or the Blue Danube itself exhibit all the hallmarks of this great orchestra playing under a musician and conductor (the two are not always synonymous) it rightly loves and reveres. Here is music and music-making in which elegance, dash and lightness of spirit sit side by side with pools of emotional quiet which can haunt the mind for days to come.