februari 2016

Dukas: Cantates, chœurs et musique symphonique

Flemish Radio Choir; Brussels Philharmonic Orchestra o.l.v. Hervé Niquet

Dukas heeft er misschien niet de competitie mee gewonnen waarvoor hij ze schreef, maar laat dat je niet afschrikken: het is een genot om naar te luisteren.

De nieuwste release in Palazetto Bru Zane's Prix de Rome-serie richt zich op Paul Dukas, de ultieme perfectionist van de muziek, wiens ervaring van de competitie, net als die van zoveel componisten, vol spanning en frustratie was. De set werpt echter een breder net uit dan zijn inzendingen, door de vroege orkestrale mélodie L'Ondine et le Pêcheur op te nemen, samen met twee van de zeer weinige werken die hij tijdens zijn leven publiceerde; de ​​ouverture Polyeucte uit 1892 en de Villanelle voor hoorn uit 1906, oorspronkelijk met piano maar hier uitgevoerd in een orkestratie door zijn leerling Odette Metzneger, een stille herinnering aan Dukas' belang als leraar later in zijn leven.

Dukas, die vanaf 1881 student was aan het Conservatorium van Parijs, deed jaarlijks mee aan de wedstrijd tussen 1886 en 1889, waarbij hij telkens het voorgeschreven korte werk voor koor en orkest inzond. Als het werd geaccepteerd, kreeg hij toegang tot de tweede ronde, waar de uiteindelijke uitslag werd beoordeeld op de compositie van een dramatische cantate. Er was geen keuze van onderwerp en een van de beperkingen van de wedstrijd was dat componisten werden opgezadeld met voorgeschreven teksten, vaak van middelmatige kwaliteit. Alleen de koorinzending uit 1886, Pensée des morts, op een gedicht van Alphonse de Lamartine, gaf Dukas de kans om een ​​belangrijke Franse schrijver op het toneel te zetten, en hij reageerde met een rustige elegie, versierd met nauw verweven polyfonie en een prachtige a cappella-passage aan het einde. De directe opvolgers, het klassieke La fête des myrtes (1887) en het oriëntalistische Hymne au soleil (1888), zijn in vergelijking vierkant en pompeus. Dukas heeft zijn stijl echter wellicht getemperd om zijn juryleden tegemoet te komen. L’Ondine et le Pêcheur, geschreven toen hij pas 19 was op een gedicht van Théophile Gautier over een variant op de Lorelei-legende, is origineler dan alle drie. De wiegende zanglijn, glibberige harmonieën en buitengewone orkestratie, die saxofoons, piano en klokkenspel verweeft in de doorschijnende texturen, lopen vooruit op veel van zijn latere muziek.

Hymne au soleil trok echter de aandacht van de juryleden. Dukas’ eerste cantate, Velléda, ontleent zijn onderwerp aan Chateaubriands epos Les martyrs uit 1809 (een bron voor Bellini’s Norma), dat handelt over de catastrofale affaire tussen de druïdische priesteres Velléda en Eudore, een Romeinse legerofficier. De tekst is vreselijk: Chateaubriand zou zich waarschijnlijk in zijn graf hebben omgedraaid bij Velléda’s openingszet, ‘Je suis la fée aux ailes d’or’. Maar het stuk zelf, gestructureerd rond een pastorale opening, een opgewonden centraal liefdesduet en een intens laatste trio met Velléda’s afschuwelijke vader Ségenax, toont aanzienlijke dramatische kracht. Dukas werd beloond met de tweede plaats en was bitter teleurgesteld.

De competitie van 1889 veroorzaakte echter een crisis. In beide stukken bracht Dukas zijn bewondering voor Wagner op controversiële wijze naar voren. De koorzang Sirènes dankt veel aan de Götterdämmerung Rhinemaidens. Sémélé, de tweede ronde cantate, is opnieuw strak gefocust ondanks een problematische tekst, en de partituur vermengt Wagnerisme met klassieke terughoudendheid. Een Walküre-achtige storm roept Juno's onverbiddelijke jaloezie op, terwijl een herhaalde koperen monotone, zoals Hundings hoornsignaal, haar dwalende echtgenoot opspoort. De vocale tekst heeft echter een gebeeldhouwde verhevenheid die via Berlioz terugkijkt naar Gluck. Het resulterende amalgaam is verbluffend, hoewel de jury het meteen afwees. Dukas verliet het Conservatorium met walging, in de veronderstelling dat hij het slachtoffer was van anti-Wagneriaanse discriminatie. De broeierige Polyeucte, zijn eerste werk als onafhankelijk componist, is de meest openlijk Wagneriaanse van zijn partituren.

Hervé Niquet en zijn troepen zijn uitstekende gidsen door dit repertoire, waarvan weinig eerder op cd is verschenen, afgezien van de relatief bekende opnames van Villanelle en François-Xavier Roth uit 2013 van Velléda en Polyeucte (Actes Sud Musicales, 3/14). De orkestrale texturen zijn bewonderenswaardig helder, de koorzang prachtig gefocust en de dirigenten onberispelijk, hoewel La fête des myrtes en Hymne au soleil wat brutaler hadden kunnen zijn. Sémélé krijgt een geweldige, hoogspanningsuitvoering, vurig gezongen door Catherine Hunold (Sémélé), Kate Aldrich (Juno) en Tassis Christoyannis (Jupiter). Velléda is over het algemeen gematigder: Frédéric Antoun is de lyrisch gepassioneerde Eudore, tegenover Marianne Fisets af en toe schelle Velléda en Andrew Foster-Williams’ bluf Ségenax. Chantal Santon-Jeffery doet voortreffelijke dingen met L’Ondine et le Pêcheur, dat echt vaker gehoord zou moeten worden. Het geheel draagt ​​onmetelijk bij aan ons begrip van Dukas en is inderdaad een zeer knappe prestatie.

The latest release in Palazetto Bru Zane’s Prix de Rome series focuses on Paul Dukas, music’s ultimate perfectionist, whose experience of the competition, like that of so many composers, was fraught with tension and frustration. The set casts its net wider, however, than his submitted entries, by including the early orchestral mélodie L’Ondine et le Pêcheur, together with two of the very few works he published in his lifetime; the 1892 overture Polyeucte and the 1906 Villanelle for horn, originally with piano but given here in an orchestration by his pupil Odette Metzneger, a quiet reminder of Dukas’s importance as a teacher later in life.

A student at the Paris Conservatoire from 1881, Dukas entered the competition annually between 1886 and 1889, each time submitting the prescribed short work for chorus and orchestra, which, if accepted, permitted entry to the second round, where the final outcome was judged on the composition of a dramatic cantata. There was no choice of subject, and one of the competition’s limitations was that composers were saddled with prescribed texts, often of mediocre quality. Only the 1886 choral entry, Pensée des morts, to a poem by Alphonse de Lamartine, gave Dukas the opportunity to set a major French writer, and he responded with a quiet elegy, graced by closely woven polyphony and an exquisite a cappella passage at its close. Its immediate successors, the Classical La fête des myrtes (1887) and the Orientalist Hymne au soleil (1888) are foursquare and pompous in comparison. Dukas may well have been tempering his style to suit his judges, however. L’Ondine et le Pêcheur, written when he was only 19 to a poem by Théophile Gautier on a variant of the Lorelei legend, is more original than all three. Its swaying vocal line, slithering harmonies and extraordinary orchestration, which weaves saxophones, piano and glockenspiel into the diaphanous textures, pre-empts much of his later music.

Hymne au soleil, however, caught the judges’ attention. Dukas’s first cantata, Velléda, takes its subject from Chateaubriand’s 1809 epic Les martyrs (a source for Bellini’s Norma), dealing with the catastrophic affair between the Druid priestess Velléda and Eudore, a Roman army officer. The text is dreadful: Chateaubriand would probably have turned in his grave at Velléda’s opening gambit, ‘Je suis la fée aux ailes d’or’. But the piece itself, structured round a pastoral opening, an agitated central love duet and an intense final trio with Velléda’s appalling father Ségenax, displays considerable dramatic power. Dukas was awarded second place, and bitterly disappointed.

The 1889 competition, however, provoked a crisis. In both his pieces, Dukas brought his admiration for Wagner controversially to the fore. The choral Sirènes owes much to the Götterdämmerung Rhinemaidens. Sémélé, the second-round cantata, is again tightly focused despite a problematic text, and the score blends Wagnerism with classical restraint. A Walküre-ish storm evokes Juno’s implacable jealousy while a reiterated brass monotone, like Hunding’s horn call, tracks her errant husband down. The vocal writing, however, has a sculpted loftiness that peers back through Berlioz towards Gluck. The resulting amalgam is startling, though the judges dismissed it out of hand. Dukas left the Conservatoire in disgust, believing he was the victim of anti-Wagnerian discrimination. The brooding Polyeucte, his first work as an independent composer, is the most overtly Wagnerian of his scores.

Hervé Niquet and his forces are superb guides through this repertory, little of which has previously appeared on disc, apart from the comparatively familiar Villanelle and François-Xavier Roth’s 2013 recordings of Velléda and Polyeucte (Actes Sud Musicales, 3/14). Orchestral textures are admirably lucid, the choral singing beautifully focused and the conducting impeccable, though La fête des myrtes and Hymne au soleil could be a bit more brash. Sémélé gets a terrific, high-voltage performance, blazingly sung by Catherine Hunold (Sémélé), Kate Aldrich (Juno) and Tassis Christoyannis (Jupiter). Velléda is altogether more measured: Frédéric Antoun is the lyrically passionate Eudore, opposite Marianne Fiset’s occasionally shrill Velléda and Andrew Foster-Williams’s bluff Ségenax. Chantal Santon-Jeffery does exquisite things with L’Ondine et le Pêcheur, which really deserves be heard more often. The whole thing adds immeasurably to our understanding of Dukas and is a very fine achievement indeed.