oktober 2017

C.P.E. Bach: Tangere

Alexei Lubimov (op tangent piano)

Een absoluut fascinerende release, zowel vanwege het bijzondere instrument als vanwege wat Alexei Lubimov, die zeer goed is afgestemd op de unieke klankwereld ervan, ermee bereikt.

Denk eens aan een pianist die net zo thuis is in de Franse clavecinisten Mozart, Beethoven, Schubert, Chopin, Brahms, Scriabin, Satie, Debussy, Silvestrov, Pärt, Ives, Cage, Schnittke, Webern en Gubaidulina, die er de voorkeur aan geeft om hun muziek op te nemen op historisch passende instrumenten, die hij elk met adembenemende meesterschap bespeelt. Die scherpzinnige artiest kan alleen Alexei Lubimov zijn, die dit jaar 77 wordt. ECM heeft onlangs Lubimovs cd uitgebracht, opgenomen in 2008, met representatieve werken van Emanuel Bach op een tangentpiano uit 1794 van Späth & Schmahl uit Regensburg.

Het geluid van dit instrument, liefdevol gerestaureerd door Chris Maene uit Ruiselede, België, is bijna onmogelijk te beschrijven. Het deelt iets van de finesse van het klavichord, maar met een aanzienlijk vergroot dynamisch spectrum; er zijn kwaliteiten die doen denken aan een hamerdulcimer of cimbalom, hoewel delicater dan beide; en de gloeiende, zilveren toon doet denken aan de harpachtige kwaliteiten van sommige eerdere Silbermann-piano's. Door gebruik te maken van een arsenaal aan aanvals- en releasestrategieën, haalt Lubimov er een ware regenboog van kleuren uit plus een overvloedige verscheidenheid aan geluiden die perfect passen bij de extravagante expressiviteit van Bach.

Ten tijde van zijn dood in 1788 was Bachs invloed net zo groot als die van welke componist in Europa dan ook en, toen net als nu, werd zijn klaviermuziek in het hoogste aanzien gehouden. Lubimovs zorgvuldig gekozen programma lijkt erop toegesneden om die invloed te benadrukken. Als je luistert naar de sonate in G majeur uit de eerste collectie van de serie 'voor kenners en amateurs' uit 1779, is het gemakkelijk te begrijpen waarom de Weners zich zo aan hem verplicht voelden. Het verlangend zielvolle Andante kijkt vooruit naar de late Beethoven, terwijl de buitenste delen gemakkelijk voor Haydn aangezien zouden kunnen worden.

Niet minder onheilspellend zijn het pathos van de sonate in d mineur, de kwikzilverachtige vluchten van de zes fantasieën en de twee levendige rondo's. Inzicht in Bachs syntaxis wordt geboden door vier van de etude-achtige Solfeggi, waaronder de beroemde in c mineur, die in zoveel populaire bloemlezingen is opgenomen.

Ik kan geen andere pianist bedenken die in staat is om zoveel licht en leven, zoveel vorm en inhoud in deze gedurfde, enorm fantasierijke muziek te blazen. Lubimov geeft ons Carl Philipp Emanuel Bach in de witte hitte van inspiratie, en smeedt een nieuwe expressieve taal die de muzikale lingua franca van toekomstige generaties zal worden. Mis dit niet.

Think for a moment of a pianist equally at home with the French clavecinistes, Mozart, Beethoven, Schubert, Chopin, Brahms, Scriabin, Satie, Debussy, Silvestrov, Pärt, Ives, Cage, Schnittke, Webern and Gubaidulina, whose preference is to record their music on historically appropriate instruments, each of which he plays with breathtaking mastery. That perspicacious artist could only be Alexei Lubimov, who turns 77 this year. ECM has recently issued Lubimov’s disc, recorded in 2008, of representative works by Emanuel Bach on a 1794 tangent piano by Späth & Schmahl of Regensburg.

The sound of this instrument, lovingly restored by Chris Maene of Ruiselede, Belgium, is almost impossible to describe. It shares something of the clavichord’s finesse but with a considerably enlarged dynamic spectrum; there are qualities reminiscent of a hammer dulcimer or cimbalom, though more delicate than either; and its incandescent, silvery tone recalls the harp-like qualities of some earlier Silbermann pianos. Employing an arsenal of attack and release strategies, Lubimov draws from it a veritable rainbow of colours plus an abundant variety of sounds perfectly suited to the extravagant expressivity of Bach.

At the time of his death in 1788, Bach’s influence was as great as any composer in Europe and, then as now, his keyboard music was held in highest esteem. Lubimov’s carefully chosen programme seems tailored to underscore that influence. Listening to the G major Sonata from the first collection of the series ‘for Connoisseurs and Amateurs’ of 1779, it is easy to understand why the Viennese felt so indebted to him. Its yearningly soulful Andante looks forward to late Beethoven, while its outer movements could easily be mistaken for Haydn.

No less portentous are the pathos of the D minor Sonata, the mercurial flights of the six Fantasies and the two vibrant Rondos. Insight into Bach’s syntax is provided by four of the étude-like Solfeggi, including the famous one in C minor, contained in so many popular anthologies.

I can think of no other pianist capable of breathing such light and life, such shape and substance into this bold, wildly imaginative music. Lubimov gives us Carl Philipp Emanuel Bach in the white heat of inspiration, forging a new expressive language that will become the musical lingua franca of future generations. Please don’t miss this.