september 2017

Carter: Late Works

BBC Symphony Orchestra o.l.v. Oliver Knussen

Carters late werken – hij bleef schrijven na zijn 100ste verjaardag – worden hier levendig en beschouwend uitgevoerd door enkele van de belangrijkste voorvechters van de componist.

De late werken van Elliott Carter (1908-2012) zijn zo talrijk dat ze een op zichzelf staand werk vormen. Waar de ‘late periode’ van de componist precies begint, is op zichzelf al een kwestie van speculatie, maar niemand die de stukken op deze cd hoort, zal waarschijnlijk twijfelen aan hun technische finesse of expressieve verfijning: kwaliteiten die een lange weg afleggen naar het definiëren van ‘lateness’ in artistieke termen.

Niet dat finesse of verfijning gelijk staat aan gebrek aan ambitie – getuige het relatief uitgebreide ontwerp van Interventions (2007), waar piano en orkest elkaar op onverwachte manieren ondermijnen, zodat het resultaat een vrij vloeiende fantasie is die even gevarieerd is in inhoud als cumulatief in impact. Dialogues (2003) is duidelijker een reeks behendig met elkaar verbonden vignetten, waarbij piano tussen verschillende solisten en ensembles verdwijnt met een evenwicht dat doet denken aan de karakterschetsen in Carters strijkkwartetten; een procedure die is verfijnd in de korte maar essentiële 'introductie en allegro' van Dialogues II (2010). Soundings (2005) is weer anders, een ingenieuze oplossing voor het probleem dat de pianist ook dirigent is; hier omlijsten de laconieke gebaren van de solist een centraal gedeelte met een aantal van de meest explosieve muziekstukken uit Carters laatste twee decennia.

Humor is ook niet van het grootste belang. Two Controversies and a Conversation (2011) laat de piano in eerste instantie bemiddelen tussen ensemble en slagwerk, Colin Currie schakelt behendig tussen marimba en woodblocks, voordat er een evenwichtiger en gelijkmatiger discours ontstaat. Carters vroegste mentor, Charles Ives, zou hier net zo van onder de indruk zijn geweest als van de wisselwerking tussen dynamiek en stilstand in Instances (2012), waarvan het einde een voortreffelijke saaiheid oplevert. Epigrams (2012) bestaat uit 12 weerbarstige miniaturen, waarvan de opvallende gebaren voortdurend terugkeren, zodat diversiteit niet ten koste gaat van eenheid – hoe hard ook bevochten. Isabelle Faust en Jean-Guihen Queyras sluiten zich doelbewust aan bij Pierre-Laurent Aimard voor deze plagerig gnomische zwanenzang.

Aimards geloofsbrieven in Carter werden gevestigd met een zeer indrukwekkend verslag van Night Fantasies (Warner Classics, 9/05) en hij pakt dit altijd veeleisende pianospel met enthousiasme en perceptie aan. Hij brengt een gevarieerder timbre naar Dialogues dan de uitstekende Nicolas Hodges en geniet van een betere coördinatie dan het New Music Concerts Ensemble. Daniel Barenboims première van Dialogues II is hoorbaar een ‘eerste avond’-aangelegenheid, met die van Instances door het Seattle SO net iets ruwer. Maar het spel van zowel BCMG als BBC SO profiteert enorm van de begeleiding van Oliver Knussen, wiens verslagen van het Concerto for Orchestra (Virgin/Erato, 7/92) en Symphonia (DG, 1/00) vaste waarden zijn in de Carter-discografie. Deze nieuwe cd is prachtig opgenomen, met gezaghebbende aantekeningen van John Link, en zal zeker een niet minder belangrijke plaats innemen. Er zullen dit jaar waarschijnlijk geen betere cd's met hedendaagse muziek verschijnen.

The late works of Elliott Carter (1908 2012) are so numerous as to constitute an output on their own. Just where the composer’s ‘late period’ begins is itself a matter of conjecture, yet no one hearing the pieces on this disc is likely to doubt their technical finesse or expressive refinement: qualities that go a long way towards the defining of ‘lateness’ in artistic terms.

Not that finesse or refinement equates to lack of ambition – witness the relatively expansive design of Interventions (2007), where piano and orchestra undercut each other in unexpected ways such that the outcome is a free-flowing fantasia as varied in content as it is cumulative in impact. Dialogues (2003) is more evidently a series of deftly interrelated vignettes, piano eliding between various soloists and ensembles with a poise that recalls the character sketches in Carter’s string quartets; a procedure fined-down in the brief though vital ‘introduction and allegro’ of Dialogues II (2010). Soundings (2005) is different again, an ingenious solution to the problem of the pianist also being a conductor; here the soloist’s laconic gestures bookend a central section containing some of the most explosive music from Carter’s last two decades.

Nor is humour at a premium. Two Controversies and a Conversation (2011) finds the piano at first mediating between ensemble and percussion, Colin Currie switching deftly between marimba and woodblocks, before a more balanced and equable discourse ensues. Carter’s earliest mentor, Charles Ives, would have been as impressed by this as by the interplay of dynamism and stasis in Instances (2012), whose ending yields an exquisite uneventfulness. Epigrams (2012) consists of 12 refractory miniatures, their salient gestures constantly recurring so that diversity is not at the expense of unity – however hard-won. Isabelle Faust and Jean-Guihen Queyras join purposefully with Pierre-Laurent Aimard for this teasingly gnomic swansong.

Aimard’s credentials in Carter were established with a highly impressive account of Night Fantasies (Warner Classics, 9/05) and he tackles this always demanding pianism with alacrity and perception. He brings a more varied timbre to Dialogues than the excellent Nicolas Hodges and enjoys better coordination than the New Music Concerts Ensemble. Daniel Barenboim’s premiere of Dialogues II is audibly a ‘first night’ affair, with that of Instances by the Seattle SO just a little rough-edged. But then, the playing of both BCMG and the BBC SO benefits greatly from the guidance of Oliver Knussen, whose accounts of the Concerto for Orchestra (Virgin/Erato, 7/92) and Symphonia (DG, 1/00) are staples of the Carter discography. Finely recorded, with authoritative notes by John Link, this new disc is sure to occupy no less significant a place. There are unlikely to be any better discs of contemporary music this year.