juli 2017
Monteverdi: The Other Vespers
I Fagiolini o.l.v. Robert Hollingworth
Van zo’n inventief ensemble hadden we iets zowel fantasierijks als indrukwekkends verwacht ter gelegenheid van Monteverdi’s 450ste verjaardag: I Fagiolini stellen niet teleur!
Er is slechts één ooggetuigenverslag van Monteverdi die vespersmuziek dirigeerde na zijn permanente verhuizing naar Venetië: de Nederlandse toerist Constantijn Huygens bezocht een vesper voor het feest van Johannes de Doper op 24 juni 1620 (waarschijnlijk in SS Giovanni e Paolo) en 'hoorde de meest perfecte muziek die ik ooit in mijn leven zal horen'. Deze raadselachtige gelegenheid heeft geleid tot verschillende speculatieve reconstructies van een alternatieve Monteverdi-vesper die gebruikmaakt van muziek die is geselecteerd uit zijn grote Venetiaanse bloemlezing Selva morale e spirituale, gepubliceerd in 1641, maar waarvan de inhoud vermoedelijk over vele jaren is geschreven; de verzameling is rijk aan meerdere zettingen van psalmen die nodig zijn voor belangrijke feesten van mannelijke heiligen (en nog veel meer), dus Robert Hollingworths ondeugend getitelde 'The Other Vespers' vertegenwoordigt slechts een van een reeks mogelijke alternatieven.
Opgenomen tijdens koude novemberomstandigheden in de St George's Church, Chesterton, is er veel warmte en levendigheid in de geweldige muziek. I Fagiolini's consort en solozang zijn voorbeeldig, en bij een paar gelegenheden worden vollere koormomenten versterkt door acht getalenteerde studenten van The 24 (Hollingworth's onlangs opgerichte kamerkoor aan de Universiteit van York). Vijf psalmen en een hymne van Selva morale worden geplaatst in een plausibele liturgische context tussen gregoriaanse antifonen (gezongen met ongekunstelde eenvoud) en veel muziek van Monteverdi's tijdgenoten.
Viadana's antwoord Domine ad adiuvandum (1612) is versierd met liberale versieringen van cornettist Andrea Inghisciano; Gawain Glentons verleidelijke cornett zweeft gevoelig boven een fascinerend sacraal contrafactum van een Palestrina madrigaal, waarvan de polyfonie door Giovanni Battista Bovicelli is omgewerkt tot een stijlvol bedacht voorbeeld van hoe te versieren (Ave verum corpus). Castello's Sonate in d mineur (1629) wordt met conversatiecharme gespeeld door violist Bjarte Eike, en organist Catherine Pierron demonstreert een behendige toets in een Frescobaldi Toccata (1637). Het Engelse Cornett & Sackbut Ensemble toont zijn expertise in een plechtige achtstemmige Sonate van Monteverdi's Venetiaanse collega Francesco Usper (1619). De grootste muziek is een 14-stemmig Magnificat van Giovanni Gabrieli (1615), dat de perfecte incongruentie van gepolijst lef vastlegt, terwijl vijf solostemmen zingen met welsprekende intimiteit in Ignazio Donati's motet Dulcis amor Iesu! (1616). Gedurende het hele proces zijn de continue realisaties van theorbisten Lynda Sayce en Eligio Quintiero onberispelijk.
In zulke zekere handen (en kelen) als deze bereiken Monteverdi's psalmzettingen hun volledige capaciteit om te betoveren en te verbazen. Dixit Dominus (primo) bereikt een opwindende synergie van gearticuleerd instrumentaal spel, overvloedige koorripienos en behendige solozang. Sonore texturen verdubbeld door trombones en harmonische wendingen van de violen worden perfect in evenwicht gehouden in de dalende chromatiek die woordschildert ‘misericordia’ in Laudate Dominum (primo). Hollingworth betoogt in zijn boekje (en uitgebreider online op een microsite gewijd aan het project) dat Monteverdi’s drievoudige maatsoorten vaak te snel worden uitgevoerd – in een notendop, hij denkt dat een laat-barokke dansesthetiek verkeerd is toegepast op Monteverdi’s laat-renaissancepraktijk. Deze wetenschappelijke ideeën beïnvloeden direct de vorm en persoonlijkheid van deze prachtige herinterpretaties. Opnieuw bekeken in dit licht, wiegt Confitebor tibi, Domine (secondo) zachtjes en met verrukkelijke doorschijnendheid, zijn gemeten tempo afgestemd op een liefdevolle toon van levering van het geweldige solotrio Ciara Hendrick, Nicholas Mulroy en Jonathan Sells. Op dezelfde manier zorgt de immergroene Beatus vir (primo) voor een dubbele verrassing: het openingsdeel (vier tellen in een maat, over een grondbas) is een tandje sneller dan normaal het geval is (de lichte flexibiliteit van de aanslag en de gearticuleerde levering van de tekst betekenen dat de details nooit het risico lopen om in een haast te vervagen), maar het daaropvolgende dansachtige, drievoudige middendeel neemt een langzamere en zachtere puls aan dan normaal. Dit betekent dat het vioolritornello meer lyriek heeft, de bloemrijke solostemmen congruenter zijn (de duozang van mezzosopranen Clare Wilkinson en Ciara Hendrick is prachtig) en de zangers zijn in staat om de tekst met effectievere helderheid over te brengen dan vaak het geval is bij een hogere snelheid. Bovendien is de woordzetting eigenlijk logischer als het op deze manier wordt uitgevoerd. Monteverdi’s kleinschalige versie van Salve, o regina (1624), melodieus gezongen door Matthew Long, is een prachtig ingetogen afsluiting.
In werkelijkheid overlapt de keuze van de psalmzettingen van Monteverdi behoorlijk met Gustav Leonhardts ‘Vespri di S Giovanni Battista’ (Philips, 4/89) en ook Rinaldo Alessandrini’s bekroonde ‘Vespri solenni per la Festa di San Marco’ (Naïef, A/14), maar Hollingworths nieuwsgierigheid om moeilijke vragen te stellen en praktische suggesties op de proef te stellen binnen een contextuele uitvoering doet meer denken aan de filologische instincten en muzikale kwaliteiten van Andrew Parrott (aan wie deze opname is opgedragen als ‘een respectvolle hommage’).
I Fagiolini zou nooit iets alledaags aanbieden voor de 450e verjaardag van de componist, en deze ‘andere Vespers’ draagt frisse ideeën bij over hoe muziek te interpreteren waarover nog lang niet alles geregeld is, naast het feit dat het een mooi pleidooi is voor Monteverdi’s latere sacrale werken uit de Venetiaanse periode.
There is only one eyewitness report of Monteverdi directing Vespers music after his permanent relocation to Venice: the Dutch tourist Constantijn Huygens attended a Vespers for the Feast of St John the Baptist on June 24, 1620 (probably at SS Giovanni e Paolo), and ‘heard the most perfect music I think I shall ever hear in my life’. This enigmatic occasion has prompted several speculative reconstructions of an alternative Monteverdi Vespers making use of music selected from his large Venetian anthology Selva morale e spirituale, published in 1641 but its content presumably written across many years; the collection is rich in multiple settings of psalms necessary for important male saints’ feasts (and much else), so Robert Hollingworth’s mischievously titled ‘The Other Vespers’ represents just one of a range of possible alternatives.
Recorded during chilly November conditions at St George’s Church, Chesterton, there is plenty of warmth and animation in the superb music-making. I Fagiolini’s consort and solo singing are exemplary, and on a few occasions fuller choral moments are bolstered by eight talented students from The 24 (Hollingworth’s recently founded chamber choir at the University of York). Five psalms and a hymn from Selva morale are placed within a plausible liturgical context between plainchant antiphons (sung with unaffected simplicity) and plenty of music by Monteverdi’s contemporaries.
Viadana’s response Domine ad adiuvandum (1612) is adorned with liberal embellishments from cornettist Andrea Inghisciano; Gawain Glenton’s seductive cornett floats sensitively above a fascinating sacred contrafactum of a Palestrina madrigal, its polyphony reworked by Giovanni Battista Bovicelli into a stylishly devised example of how to ornament (Ave verum corpus). Castello’s Sonata in D minor (1629) is played with conversational charm by violinist Bjarte Eike, and organist Catherine Pierron demonstrates a nimble touch in a Frescobaldi Toccata (1637). The English Cornett & Sackbut Ensemble displays its expertise in a solemn eight-part Sonata by Monteverdi’s Venetian colleague Francesco Usper (1619). The largest-scale music is a 14-part Magnificat by Giovanni Gabrieli (1615), which captures the perfect incongruity of polished gutsiness, whereas five solo voices sing with eloquent intimacy in Ignazio Donati’s motet Dulcis amor Iesu! (1616). Throughout proceedings the continuo realisations of theorbists Lynda Sayce and Eligio Quintiero are impeccable.
In such sure hands (and throats) as these, Monteverdi’s psalm-settings reach their fullest capacity to enchant and astonish. Dixit Dominus (primo) achieves a thrilling synergy of articulate instrumental playing, fulsome choral ripienos and dexterous solo singing. Sonorous textures doubled by trombones and harmonic twists from the violins are balanced perfectly in the descending chromaticism that word-paints ‘misericordia’ in Laudate Dominum (primo). Hollingworth argues in his booklet note (and more extensively online at a microsite dedicated to the project) that Monteverdi’s triple-time signatures are commonly performed too quickly – in a nutshell, he reckons that a late-Baroque dance aesthetic has been misapplied to Monteverdi’s late-Renaissance practice. These scholarly ideas directly inform the shape and personality of these gorgeous reinterpretations. Seen afresh in this light, Confitebor tibi, Domine (secondo) lilts gently and with delightful translucence, its measured pace aligned to an affectionate tone of delivery from the superb solo trio Ciara Hendrick, Nicholas Mulroy and Jonathan Sells. Similarly, the evergreen Beatus vir (primo) springs a double surprise: the opening section (four beats in a bar, over a ground bass) is a notch quicker than is usually the case (its light flexibility of touch and articulate delivery of text means that the details are never in jeopardy of being blurred in a rush), but the ensuing dancelike, triple-time middle section adopts a slower and softer pulse than usual. This means that the violin ritornello has increased lyricism, the florid solo voice parts are more congruent (the duo singing of mezzo-sopranos Clare Wilkinson and Ciara Hendrick is lovely), and the singers are able to communicate the text with more effective clarity than is often the case at a quicker speed. What’s more, the word-setting actually makes more sense when performed like this. Monteverdi’s small-scale setting of Salve, o regina (1624), sung mellifluously by Matthew Long, is a beautifully understated conclusion.
In truth, the choice of Monteverdi psalm-settings has a fair bit of overlap with Gustav Leonhardt’s ‘Vespri di S Giovanni Battista’ (Philips, 4/89) and also Rinaldo Alessandrini’s award-winning ‘Vespri solenni per la Festa di San Marco’ (Naïve, A/14), but Hollingworth’s curiosity to ask difficult questions and put practical suggestions to the test within a contextual performance brings more to mind the philological instincts and musical qualities of Andrew Parrott (to whom this recording is dedicated as ‘a respectful hommage’).
I Fagiolini were never going to offer anything mundane for the composer’s 450th birthday celebrations, and this ‘other Vespers’ contributes fresh ideas about how to interpret music about which plenty of matters are far from settled, in addition to being a fine advocacy of Monteverdi’s later Venetian-period sacred works.