juni 2017
Volodos Plays Brahms
Arcadi Volodos
Eerst wordt men getroffen door de buitengewone klank die Arcadi Volodos uit zijn piano weet te halen. Al snel volgt verwondering over de warmte, individualiteit en schoonheid van zijn spel.
Dit is een van die cd's waar een woordenaantal vreemd is. Want er zijn er maar vier nodig: Go Buy This Disc. Of 4000, om te proberen te vangen waarom en hoe Volodos de magie creëert die hij doet. Het is vier lange jaren geleden dat hij zijn stilletjes verbluffende Mompou-recital (8/13) maakte, waarmee hij de componist voor velen op de kaart zette en vrijwel alle prijzen binnensleepte. Brahms lijkt misschien een heel ander verhaal, maar Volodos belichaamt elke noot, elke zin met net zoveel overtuiging. Mijn enige klacht is dat er meer hadden kunnen zijn - we krijgen alleen de eerste vier van de Acht Pianostukken, Op. 76, hoewel Op. 117 en 118 compleet zijn. Maar dat is een klein minpuntje; al deze stukken zijn in zijn recitals te horen geweest en zijn vertrouwdheid met elke zin is overduidelijk. En wat hij ook doet, je kunt je niet voorstellen dat de muziek een andere kant op zou gaan, wat misschien de definitie is van een groot artiest.
Het geluid dat Volodos uit de piano weet te lokken, is om te beginnen als geen ander en is op voortreffelijke wijze vastgelegd door de technici van Sony, volkomen trouw aan de manier waarop hij live in concert klinkt. Het is er een die volledig verstoken is van harde randen, met talloze schakeringen door het hele register heen, zoals we horen in het geagiteerde openingsstuk van Op. 76. Brahms' voorliefde voor alt- en tenorregisters wordt ook weelderig gerealiseerd, hoewel de subtiliteit van Volodos' stemvoeringen zo groot is dat niets ooit ondoorzichtig wordt. Lezingen zijn vaak breed qua tempo, maar het heeft het effect dat de muziek de tijd krijgt om te spreken en te registreren. Van de turbulentie van nr. 1 gaan we naar een totaal andere wereld in het tweede stuk van Op. 76, dat hier doet denken aan Schubert op zijn meest zorgeloze, de beweging heerlijk opgewonden aan het einde. De derde varieert van de buitengewone fragiliteit van het schrijven in de hogere regionen – hier meer dan ooit klinkend als een muziekdoos – tot de stralende bas, terwijl de zachte melodie van de vierde zich bij elke herhaling in nieuwe kleuren kleedt, waarbij Volodos subtiel de stemming verandert met elk van hen.
Zelfs een stuk dat zo bekend is als het tweede van de Op 117 Intermezzo's klinkt nieuw in de handen van deze pianist – deels een kwestie van kleur, deels zijn ruime tempo en deels het feit dat hij denkt als een zanger, waarbij hij subtiel elke frase varieert alsof hij een tekst illustreert. Het eerste Intermezzo in de set is een goed voorbeeld van 'don't try this at home', dat zich ontvouwt in een gevaarlijk traag tempo dat in de handen van een mindere artiest slechts comateus zou worden. Handen en hersenen, want Volodos heeft duidelijk minutieus nagedacht over elke noot, elke frase van de stukken die hier worden aangeboden, en het is die intimiteit met de stukken die hem bevrijdt, waardoor elk stuk vleugels kan krijgen. Hoe ontzagwekkend klinkt hier het mineur-toonsoort binnenste gedeelte van dit Eerste Intermezzo (track 6, 2'34"), Volodos neemt niet alleen zijn Più adagio ter harte, maar ook zijn pp sempre ma molto espressivo-markering. Hoe veelzeggend zijn die kale octaven die No 3 openen, ook, angst nauwelijks in toom gehouden door hun pianissimo-markering, die ons herinneren aan Brahms' beschrijving van dit Intermezzo als 'het slaapliedje van al mijn verdriet'. Maar het is niet allemaal duisternis - de manier waarop hij pauzeert voor de terugkeer naar Tempo 1 (track 7, 4'22") en vervolgens het openingsakkoord streelt, is nog een voorbeeld van de pure schoonheid van Volodos' spel.
Het explosievere schrijven in de zes stukken die Op. 118 vormen, is altijd gedempt, waarbij Volodos licht in de texturen laat - een wereld verwijderd van de schreeuwerigheid die je van sommige artiesten krijgt. Dit geldt niet alleen voor de opening van de set, maar ook, meer in het bijzonder, de Ballade (nr. 3), die minder hel voor leer is dan het kan zijn, en daarom des te opvallender. In de vierde gaan we op een buitengewone emotionele reis in minder dan drie minuten, terwijl de akkoordkwint, met zijn prachtig zwevende middendeel, gewoonweg verrukkelijk is. In het buitengewone laatste nummer herinnert Volodos ons aan Schönbergs idee van 'Brahms de progressieve', door de openingsg-mol een buitengewoon gevoel van voorteken te geven, van waaruit we reizen van een bijna impressionistische klankspoeling, via orkestraal bereik en diepte in het middendeel, naar het diepe ongemak van de laatste momenten van het Intermezzo.
Vergelijkingen worden irrelevant in interpretaties van zulke betoverende eerlijkheid. Een prijswinnaar als ik er ooit een heb gehoord
This is one of those discs where a word count is a strange thing. For it needs only four: Go Buy This Disc. Or 4000, trying to capture why it is and how it is that Volodos creates the magic he does. It’s four long years since his quietly astounding Mompou recital (8/13), which put the composer on the map for many and walked off with pretty much every award going. Brahms might seem a very different proposition but Volodos inhabits every note, every phrase with just as much conviction. My only plaint is that there could have been more – we get only the first four out of the Eight Piano Pieces, Op 76, though Opp 117 and 118 are complete. But that is a minor niggle; all these pieces have featured in his recitals and his familiarity with their every phrase is abundantly obvious. And whatever he does, you can’t imagine the music going any other way, which is perhaps the definition of a great artist.
The sound Volodos coaxes from the piano, for starters, is like no one else’s and has been captured superbly by Sony’s engineers, utterly true to the way he sounds live in concert. It’s one that is entirely devoid of hard edges, with myriad shadings right through the register, as we hear in the agitated opening piece of Op 76. Brahms’s fondness for alto and tenor registers is luxuriantly realised too, though such is the subtlety of Volodos’s voicings that nothing ever becomes opaque. Readings are often broad in terms of pacing, but it has the effect of giving the music time to speak and to register. From the turbulence of No 1 we move to an entirely different world in the second piece of Op 76, here reminiscent of Schubert at his most carefree, the motion deliciously wound down at the close. The third ranges from the extraordinary fragility of the writing in the upper reaches – sounding here more than ever like a music box – down to the refulgent bass, while the gentle melody of the fourth finds itself clothed in new colours on every repetition, Volodos subtly altering the mood with each one.
Even a piece as familiar as the second of the Op 117 Intermezzos sounds new in the hands of this pianist – partly a matter of colouring, partly his spacious pacing, and partly the fact that he thinks like a singer, subtly varying each phrase as if illustrating a text. The First Intermezzo in the set is a good example of ‘don’t try this at home’, unfolding as it does at a dangerously languid pace that would become merely comatose in the hands of a lesser artist. Hands and brain, for Volodos has clearly thought minutely about every note, every phrase of the pieces on offer here, and it is that intimacy with the pieces that sets him free, allowing each one to take wing. How awestruck the minor-key inner section of this First Intermezzo sounds here (track 6, 2'34"), Volodos taking not only its Più adagio to heart but also its pp sempre ma molto espressivo marking. How telling are those bare octaves that open No 3, too, anguish barely reined in by their pianissimo marking, reminding us of Brahms’s description of this Intermezzo as ‘the lullaby of all my griefs’. But it’s not all darkness – the way he pauses before the return to Tempo 1 (track 7, 4'22") and then caresses its opening chord is yet another instance of the sheer beauty of Volodos’s playing.
The more explosive writing in the six pieces that make up Op 118 is always cushioned, with Volodos letting light into the textures – a world away from the shoutiness you get from some artists. This applies not only to the opening of the set but also, more particularly, the Ballade (No 3), which is less hell for leather than it can be, and all the more striking for that. In the fourth we go on an extraordinary emotional journey in under three minutes, while the chordal fifth, with its beautifully floated middle section, is simply ravishing. In the extraordinary final number Volodos reminds us of Schoenberg’s notion of ‘Brahms the progressive’, imbuing as he does the opening G flat with an extraordinary sense of portent, from which we journey from an almost Impressionistic wash of sound, via orchestral range and depth in its middle section, to the profound unease of the Intermezzo’s final moments.
Comparisons become irrelevant in interpretations of such mesmerising honesty. An award-winner if ever I heard one