mei 2017

Muzio Clementi: Symphonies

Salzburg Mozarteum Orchestra o.l.v. Ivor Bolton

‘Genoeg om te intrigeren en te verrukken’, schrijft recensent Richard Wigmore, die perfect samenvat waarom deze set Clementi-symfonieën het ontdekken en genieten meer dan waard is.

Muzio Clementi deed zijn postume reputatie geen goed door stapels automatische pilootsonatines te produceren voor gebruik in het klaslokaal. Mozarts vernietigende afwijzing (‘een simpele mechanicus’) na hun beroemde klavierwedstrijd hielp ook niet. Toch zitten veel van zijn latere sonates, vooral, vol met individuele, soms ontroerende muziek. Er is ook genoeg te intrigeren en te verrukken in deze vier symfonieën die in het eerste kwart van de 19e eeuw voor groot orkest (inclusief trombones) werden gecomponeerd en in heel Europa werden uitgevoerd. Na een concert van de London Philharmonic Society in maart 1824 schreef de Morning Chronicle dat een van Clementi’s symfonieën (we weten niet welke) ‘alle liefhebbers van prachtige melodie en wetenschappelijke vindingrijkheid bekoorde’. Het gebruik van ‘God save the King’ in The Great National Symphony, nr. 3, maakte het tot een soort populaire hit. Toch lijkt geen van de symfonieën een vorm te hebben bereikt die de verstokte revisor in Clementi bevredigde. Alfredo Casella redigeerde nr. 1 en 2 in de jaren 1930; maar pas eind jaren 1970 maakte pianist-musicoloog Pietro Spada een publiceerbare editie van alle vier de symfonieën, waarbij hij putte uit niet-helemaal-complete manuscripten verspreid over het British Museum en de Library of Congress in Washington.

De in Italië geboren Engelsman was geen natuurlijke schepper van vocaal geïnspireerde melodieën. Pas op de Morning Chronicle zijn memorabele melodieën schaars. Maar met een knipoog naar de late Haydn (het pastorale Andante van nr. 2 klinkt als een parafrase van Haydns Miracle, nr. 96) en de vroege Beethoven, fascineert Clementi's muziek met zijn contrapuntische en harmonische vindingrijkheid (de 'wetenschappelijke vindingrijkheid' van de Morning Chronicle) en rijke, kleurrijke orkestratie. Soms - ik denk vooral aan de variaties-op-zoek-naar-een-thema in nr. 3, waar het volkslied heimelijk tevoorschijn komt - kan Clementi zijn onschuldige materiaal doordrenken met grootspraak. Maar levendige contrasten van textuur en kleur redden meestal de dag.

De beste van de symfonieën is volgens mij nr. 4, beginnend met een vage chromatische langzame introductie en vervolgens de snelle, vederlichte thema's van het Allegro ontwikkelend met contrapuntische virtuositeit. Het Andante cantabile geeft een romantische glans aan een sierlijk, Haydniaans thema, terwijl het derde deel, ergens tussen een menuet en een scherzo, een duister heimelijk stuk in d mineur is, vol verontrustende ritmische ontwrichtingen. Het zou in ieder geval op de derde plaats moeten komen; het staat hier op de tweede plaats, wat zowel de gepubliceerde partituur als de tracklist in het boekje tegenspreekt. (Sony is op de hoogte van deze fout en heeft deze gecorrigeerd voor toekomstige persingen.)

Ook Sony's boekjesnotitie is ontoereikend, veel algemene achtergrondinformatie en speculaties, jammerlijk weinig specifieke informatie over de muziek. Afgezien van deze klachten heb ik onvoorwaardelijk genoten van de uitvoeringen door de Salzburgers onder hun Britse muziekdirecteur. Clementi's symfonieën werden goed genoeg bediend door Claudio Scimone's opname uit de late jaren 70 met de Philharmonia (onlangs heruitgebracht op Apex). Maar deze nieuwe opname scoort consistent in glans, helderheid van textuur (cruciaal in Clementi's frequente fugatische escapades) en puur karakter. Bolton brengt zowel de opera buffa-schittering als de dramatische verrassingen van het Allegros naar voren, geeft een levendige kick aan de ritmes in de menuet-scherzos (ik hield ook van de zachte flexibiliteit van de houtblazers in het zangerige Trio van nr. 2) en combineert liefdevolle frasering met een gevoel van voorwaartse beweging in het Andantes. De superieure Salzburgse blazerssectie geniet van alle kansen die op hun pad komen. Kortom, een nieuwe maatstaf voor deze werken, van harte aanbevolen aan iedereen die het symfonische achterland van Beethoven-Schubert wil verkennen.

Muzio Clementi did his posthumous reputation no favours by turning out reams of autopilot sonatinas for schoolroom use. Mozart’s withering put-down (‘a mere mechanicus’) after their celebrated keyboard contest didn’t help, either. Yet many of his later sonatas, especially, are full of individual, sometimes moving music. There’s plenty to intrigue and delight, too, in these four symphonies composed for large orchestra (including trombones) during the first quarter of the 19th century and performed throughout Europe. After a concert by the London Philharmonic Society in March 1824, the Morning Chronicle wrote that one of Clementi’s symphonies (we do not know which) ‘charmed all lovers of beautiful melody and scientific contrivance’. The use of ‘God save the King’ in The Great National Symphony, No 3, made it something of a popular hit. Yet none of the symphonies seems to have reached a form that satisfied the inveterate reviser in Clementi. Alfredo Casella edited Nos 1 and 2 in the 1930s; but it was not until the late 1970s that pianist-musicologist Pietro Spada made a publishable edition of all four symphonies, drawing on not-quite-complete manuscripts scattered between the British Museum and Washington’s Library of Congress.

The Italian-born Englishman was not a natural creator of vocally inspired melody. Pace the Morning Chronicle, memorable tunes are at a premium. But with a nod to late Haydn (the pastoral Andante of No 2 sounds like a paraphrase of Haydn’s Miracle, No 96) and early Beethoven, Clementi’s music fascinates with its contrapuntal and harmonic inventiveness (the Morning Chronicle’s ‘scientific contrivance’), and rich, colourful orchestration. At times – I’m thinking especially of the variations-in-search-of-a-theme in No 3, where the national anthem emerges by stealth – Clementi can drench his innocuous material in grandiloquent rhetoric. But vivid contrasts of texture and colour usually save the day.

Best of the symphonies, I think, is No 4, beginning with nebulous chromatic slow introduction and then developing the fleet, featherweight themes of the Allegro with contrapuntal virtuosity. The Andante cantabile puts a Romantic gloss on a gracious, Haydnesque theme, while the third movement, somewhere between a minuet and a scherzo, is a darkly furtive piece in D minor, full of disquieting rhythmic dislocations. At least it should come third; it’s placed second here, contradicting both the published score and the booklet track-listing. (Sony is aware of this error and has corrected it for future pressings.)

Sony’s booklet-note, too, is inadequate, long on general background and speculation, woefully short on specific information about the music. These gripes aside, I enjoyed unreservedly the performances by the Salzburgers under their British music director. Clementi’s symphonies were well enough served by Claudio Scimone’s late-1970s recording with the Philharmonia (recently reissued on Apex). But this new recording scores consistently in polish, clarity of texture (crucial in Clementi’s frequent fugal escapades) and sheer character. Bolton brings out both the opera buffa sparkle and the dramatic surprises of the Allegros, gives a lively kick to the rhythms in the minuet-scherzos (I loved, too, the woodwind’s gentle flexibility in the lilting Trio of No 2), and combines affectionate phrasing with a sense of forward motion in the Andantes. The superlative Salzburg wind section relish all the opportunities that come their way. In sum, a new benchmark for these works, warmly recommended to anyone who fancies investigating the Beethoven-Schubert symphonic hinterland.