maart 2017

Beethoven: The Complete String Quartets, Vol. 3

Elias Quartet

Zeker een volle catalogus, maar op basis van zowel dit als de Editor’s Choice-onderscheiding van het eerste deel, bouwt het jonge Elias Quartet aan een indrukwekkende Beethoven-cyclus.

Mocht u een blik werpen op de inhoud van de bewegingen van Op. 130 en u voelt zich tekortgedaan omdat Beethovens herschreven finale is opgenomen in plaats van de originele Grosse fuge, vrees dan niet: deel 1 in de serie (gereviewd door Peter Quantrill, 4/15) bevat een alternatieve uitvoering (20 februari 2014) waarin die enorme, knorrige ontknoping de zaken afrondt 'door elk gebaar de retorische ruimte van een Bruckner-finale te geven', zoals PQ het toepasselijk verwoordt. De afronding is in dit geval bijna net zo effectief, kleine veranderingen in puls en dynamiek, om nog maar te zwijgen van het naar voren brengen van belangrijke innerlijke stemmen, waardoor dat afsluitende Allegro een scherp, levendig gevoel krijgt dat inderdaad een echte finale suggereert. Als u daarin faalt, blijft u achter met een reis zonder bestemming; zo hoor ik het tenminste.

Vanaf de opening van het Adagio dringt het eerste deel zich voorwaarts, met stevige sforzandos, en op 2'47" leidt Marie Bitllochs sotto voce cello naar Sara Bitllochs lead-vioolspel van het tweede onderwerp, opgetild op de schouders van een gemarkeerd portamento, met daarna rustige, fijn gespannen ben marcato figuren. De aanloop naar de (essentiële) herhaling is kneedbaar, de trance-achtige ontwikkeling (vanaf 9'23") pulseert zachtjes, met betekenisvolle versieringen die de stemming versterken. Dit is karaktervol, goed getempoeerd spel, het Trio naar het Presto tweede deel gedurfd en raspend; en let op hoe mooi de voorbereidende frasen voor het Andante klinken, treurig leunend voordat de cello de muziek naar een speelsere plek brengt. De Cavatina probeert het onuitsprekelijke uit te drukken, het meest beroemd op het punt waarop de eerste viool wordt gemarkeerd als beklemmt – onderdrukt, gekweld, als een onderdrukte snik (vanaf 5'12") – hier zo fragiel en delicaat, Sara Bitllochs spel doet enigszins denken aan Adolf Busch.

Wat betreft de D majeur, Op 18 nr. 3, leidt Bitlloch verlangend naar de eerste twee maten, bijna alsof de muziek begint met andante (wat niet het geval is), hoewel er eenmaal in het Allegro genoeg licht en schaduw is om iemands aandacht te trekken. Dit is een andere fijne uitvoering, zeer toonsoortbewust. Dat geldt ook voor Op 95, zelfs binnen de eerste minuut of zo, met talloze variaties van aanval en dynamiek, terwijl het verraste derde deel erg veel lijkt op een hert dat in de koplampen is gevangen, en de finale, opnieuw zorgvuldig voorbereid, danst weg met slechts een vleugje wanhoop.

Deze zijn in veel opzichten opmerkelijke uitvoeringen, maar hoe verhouden ze zich tot de concurrentie? Het Belcea Quartet (Zig-Zag Territoires, 1/13, 8/13) evenaart de Elias qua intelligentie, maar valt minder op wat betreft het portamento, mocht dat u interesseren, terwijl de Takács (Decca, mijn favoriete allround optie) ergens tussen de twee in zit. Maar wat zeker is, is dat alle drie de ensembles de essentie van deze tijdloze meesterwerken overbrengen.

In case you cast an eye across the movement contents of Op 130 and feel short-changed because Beethoven’s rewritten finale is included rather than the original Grosse fuge, fear not: Volume 1 in the series (reviewed by Peter Quantrill, 4/15) includes an alternative performance (February 20, 2014) where that massive, gnarled denouement rounds things off ‘by giving each gesture the rhetorical space of a Bruckner finale’, as PQ appropriately puts it. The rounding off in this instance is almost as effective, tiny changes in pulse and dynamic, not to mention bringing to the fore significant inner voices, lending that closing Allegro a trenchant, animated feel that does indeed suggest a true finale. Fail in that respect and you’re left with a journey without destination; at least that’s how I hear it.

Right from its Adagio opening, the first movement urges forwards, with firm sforzandos, then at 2'47" Marie Bitlloch’s sotto voce cello leads to Sara Bitlloch’s lead-violin-playing of the second subject, lifted on the shoulders of a marked portamento, with quiet, finely tensed ben marcato figures thereafter. The lead-in to the (essential) repeat is malleable, the trance-like development (from 9'23") pulsing away gently, with meaningful embellishments intensifying the mood. This is characterful, well-paced playing, the Trio to the Presto second movement gutsy and rasping; and note how beautiful the preparatory phrases for the Andante sound, leaning dolefully before the cello takes the music into a more playful place. The Cavatina attempts to express the inexpressible, most famously at the point when the first violin is marked beklemmt – oppressed, anguished, like a stifled sob (from 5'12") – here so fragile and delicate, Sara Bitlloch’s playing somewhat reminiscent of Adolf Busch.

As to the D major, Op 18 No 3, Bitlloch leads yearningly into the opening two bars, almost as if the music starts andante (which it doesn’t), though once into the Allegro there’s plenty of light and shade to arrest one’s attention. This is another fine performance, very key-conscious. So too is Op 95, even within the first minute or so, with numerous varieties of attack and dynamic, while the startled third movement is very much a deer caught in the headlights, and the finale, again thoughtfully prepared, dances away with just a hint of desperation about it.

These are in many respects remarkable performances but how do they stack up against the competition? The Belcea Quartet (Zig-Zag Territoires, 1/13, 8/13) match the Elias for intelligence but are less conspicuous on the portamento front, in case that concerns you, while the Takács (Decca, my favoured option all-round) falls somewhere between the two. But what’s for sure is that all three ensembles convey the essence of these timeless masterpieces.