februari 2017

Liszt: Hungarian Rhapsodies

Vincenzo Maltempo

De jonge pianist Vincenzo Maltempo, die hier al geprezen werd voor zijn uitvoeringen van Alkan, levert uitzonderlijk fraaie interpretaties van deze virtuoze meesterwerken.

In 1968 merkte Alfred Brendel scherpzinnig op over Liszts Rhapsodieën: ‘dit zijn de stukken waar we misschien het meest aan moeten terugbetalen’. Bijna 50 jaar later is dat nog steeds een schuld die grotendeels onbetaald is, ondanks vele waardige pogingen. Deze complete set komt echter heel dicht bij het vereffenen van de rekening. De 31-jarige Italiaanse pianist Vincenzo Maltempo heeft al een niche voor zichzelf gecreëerd met een reeks Alkan-opnamen (op Piano Classics en Toccata Classics), om nog maar te zwijgen van een Liszt-cd uit 2008 (Gramola) die onder andere een Norma Fantasy van buitengewone breedte en adel bevat. In feite doordringen die twee kwaliteiten ook deze Hongaarse Rhapsodieën, die ik zonder aarzelen de beste noem die ik ooit heb gehoord.

Een van de meest opvallende aspecten van Maltempos benadering van deze werken is zijn onfeilbare gevoel voor timing. Er is geen haast om aan te komen: elk sprankelend detail wordt op zijn gemak geproefd, zonder een spoor van decadente overdaad. Lyrische passages, zo vaak verzonken onder het gewicht van misplaatste rubato, spreken hier met een oprechte hartstocht, waardoor ze een ontwapenende, jeugdige frisheid krijgen. Dat gezegd hebbende, de tempo's zijn ruim voldoende soepel en rubato, wanneer toegepast, is rijk weelderig. De ritmische ruggengraat van het materiaal blijft altijd intact, zodat de retorische stuwkracht nooit verloren gaat in details. Tot slot is Maltempo's presto leggiero in fioritura passages niet minder dan perfect.

De nauwgezet geobserveerde gestippelde zestiende/halfzestiende figuren in Rhapsody No 5, de 'Heroïde élégiaque', bepalen het begrafenisachtige karakter en de waardigheid ervan. In nr. 6, zoals elders, spant Maltempo zich in om Liszts agogische markeringen te observeren, en de herhaalde octaven van de friss zijn zintuiglijk en muzikaal. De vederlichte pianissimo-glissando's in het speels grillige nr. 10 worden briljant uitgevoerd, terwijl de tremolo's van nr. 11 zich als scherpe wierook door de lucht verspreiden. Vormgeving kenmerkt Rhapsody nr. 12, de openingsdeclamaties zijn eerder stoutmoedig en vierkantgeschouderd dan schril. De desolate klaagzangen aan het begin van nr. 13 spreken van oud, ontroostbaar verdriet. Het meest opmerkelijke hier is hoe de hele lassú zich ontvouwt in een integraal, coherent geheel, in plaats van te stoppen en te beginnen in een reeks mini-climaxen. De friss, beroemd verwerkt door Sarasate in zijn Zigeunerweisen, arriveert, als door insinuatie, met het rinkelen van kleine belletjes. De laatste vier Rhapsodies, daterend van drie decennia na de definitieve versies van de eerste set van 15, komen naar voren als grillige, ondoorgrondelijke, raadselachtige uitingen waarvan het smeulende vuur weinig warmte biedt. Hun passende realisatie is rijk aan verbeelding en als geen ander.

De enige stilistische misstap die ik hoorde was helemaal aan het begin van Rhapsody No. 1, waar de trocheeën verkeerd worden gelezen als jamben. Maar in tegenstelling tot zoveel pianisten die de Rhapsodies als een vrijbrief voor allerlei vulgariteit beschouwen, houdt Maltempo zich trouw aan Liszts tekst, afgezien van interpolaties uit de Hongaarse Fantasie in Rhapsody No 14. Deze goed opgenomen set, doordacht en eerbiedig bedacht, vangt de magie die Liszt in deze rijkelijk suggestieve stukken investeerde, uniek in de 19e-eeuwse literatuur.

In 1968 Alfred Brendel shrewdly observed of Liszt’s Rhapsodies, ‘these are the pieces we perhaps have the most to make restitution to’. Nearly 50 years later, that remains a debt still largely unpaid, despite many worthy attempts. However, this complete set comes very close to settling accounts. The 31-year-old Italian pianist Vincenzo Maltempo has already created a niche for himself with a series of Alkan recordings (on Piano Classics and Toccata Classics), not to mention a 2008 Liszt disc (Gramola) that includes, among other things, a Norma Fantasy of extraordinary breadth and nobility. In fact those two qualities also permeate these Hungarian Rhapsodies, which I don’t hesitate to call the finest I’ve heard.

One of the more striking aspects of Maltempo’s approach to these works is his inerrant sense of timing. There’s no rush to arrival: every scintillating detail is savoured at leisure, without a trace of decadent indulgence. Lyrical passages, so often sunk by the weight of misplaced rubato, here speak with an earnest ardour, lending them a disarming, youthful freshness. That said, tempos are amply pliant and rubato, when applied, is richly luxuriant. The rhythmic spine of the material always remains intact, so that rhetorical thrust is never lost to detail. Finally, Maltempo’s presto leggiero in fioritura passages is little short of perfection.

The scrupulously observed dotted semiquaver/demisemiquaver figures in Rhapsody No 5, the ‘Heroïde élégiaque’, fix its funereal character and dignity. In No 6, as elsewhere, Maltempo is at pains to observe Liszt’s agogic markings, and the repeated octaves of the friss are sensate and musical. Feather-like pianissimo glissandos in the playfully capricious No 10 are brilliantly executed, while the tremolos of No 11 disperse into the air like pungent incense. Shapeliness characterises Rhapsody No 12, its opening declamations bold and square-shouldered rather than strident. The desolate laments at the beginning of No 13 speak of ancient, inconsolable sorrow. Most remarkable here is how the entire lassú unfolds in an integral, coherent whole, rather than stopping and starting in a series of mini-climaxes. The friss, famously incorporated by Sarasate into his Zigeunerweisen, arrives, as if by insinuation, with the tinkling of tiny bells. The last four Rhapsodies, dating from three decades after the final versions of the first set of 15, emerge as craggy, inscrutable, enigmatic utterances whose smouldering fire affords little heat. Their apt realisation is richly imaginative and like no other.

The single stylistic slip I heard was at the very beginning of Rhapsody No 1, where the trochees are misread as iambs. Yet, unlike so many pianists who consider the Rhapsodies licence for all manner of vulgarity, Maltempo faithfully observes Liszt’s text, apart from interpolations from the Hungarian Fantasy into Rhapsody No 14. This well-recorded set, thoughtfully and reverently conceived, captures the magic Liszt invested in these richly evocative pieces, unique in the 19th-century literature.