februari 2018

Lully: Alceste

Les Talens Lyriques o.l.v. Christophe Rousset

Rousset met Rameau was onze opname van de maand in november 2017; als er al iets is, is hij nog meer afgestemd op de ritmische en dramatische impuls van Lully’s muziek. Een zeer fijne opname

‘Naast Euripides of Gluck is Lully’s Alceste een grap’, was Joseph Kermans vernietigende oordeel in Opera as Drama (Knopf: 1956). Lully’s vijanden – en hij had er veel – lanceerden een gezamenlijke aanval op de opera na de première in Parijs in 1674, waarbij ze de mix van tragische en komische genres belachelijk maakten. De grote Racine bespotte de nonchalante, loslippige houding van librettist Quinault ten opzichte van Euripides. Maar tevergeefs: Lully’s tweede tragédie en musique was een onmiddellijk succes bij Lodewijk XIV en zijn hof, en bleef lange tijd een hoofdbestanddeel van de Parijse Opéra. De koning smulde ongetwijfeld van de proloog, die begon als een tenenkrommend kruiperig eerbetoon aan Lodewijk-als-militaire held en eindigde met een divertissement dat het hedonisme van het hof van Versailles vierde. Niemand kan ontkennen dat de tragische kracht van het origineel wordt verdund en verspreid door ballet, spektakel en een komische subplot – hoewel zelfs Kerman de scène van rouw om Alceste in Act 3 prijst. De afschuwelijke dilemma's van de personages worden nauwelijks onderzocht. Maar voor Lully's talrijke bewonderaars was dit niet het punt. Wat de koning en zijn gevolg verwachtten, en in overvloed kregen, was een bekend klassiek verhaal als voorwendsel voor sybaritisch entertainment.

Ik zou Alceste niet zo hoog aanslaan als Atys of – Lully's meesterwerk – Armide. De kleine drievoudige solo's die uit het gestileerde recitatief voortkomen, hebben de neiging een flauwe, voorspelbare charme te hebben; en Lully's harmonische verbeelding is beperkter dan in de beste van zijn latere opera's. Maar er is genoeg te proeven, of het nu gaat om de vele instrumentale nummers, klaaglijk, amoureus of oorlogszuchtig, de verrukkelijke komische scène in Act 4 voor de huurling Charon, die zelfs de doden graag uitkaffert, of – het emotionele hart van de opera – de aangrijpende pompe funèbre voor Alceste in Act 3, die culmineert in een koorchaconne die in Britse oren duidelijk Purcelliaans klinkt.

Tot nu toe werd Alceste behoorlijk bediend door de live-opname van Jean-Claude Malgoire (Disques Montaigne, 4/93). Maar deze nieuwe versie, opgenomen in de Salle Gaveau, Parijs, na uitvoeringen op het Beaune Festival, overtreft het in glans, theatrale verve, casting en geluidskwaliteit. Weinig, zo niet geen, dirigenten evenaren Christophe Roussets begrip van Lulliaanse stijl en retoriek; en weinigen zouden kunnen klagen dat hij de spaarzame orkestratie hier en daar aanpast, terwijl het effect zo theatraal levendig is. Zijn tempo en intonatie van de muziek lijken onfeilbaar, niet in de laatste plaats in zijn sierlijke vormgeving van cadensen en zijn gevoeligheid voor de ader van pastorale nostalgie in het laatste divertissement (Malgoire en zijn troepen klinken hier helemaal botter). Koor en orkest, zo goed thuis in het idioom, zijn steevast vitaal, en Rousset haalt dwingende uitvoeringen uit zijn zangers, die allemaal op hun gemak klinken in de moeilijk te beheersen kunst van natuurlijke Franse declamatie. Zelfs onder de niet-Franstalige zangers is de dictie overal een model van helderheid en punt.

In de titelrol lijkt Judith Van Wanroij, met een vleugje metaal in haar heldere toon, ideaal gecast, en brengt een gemengde intensiteit en delicate intonatie in haar ontroerende klaagzangen in Acts 2 en 3. Eveneens goed zijn de klagende en behendige hoge tenor – bijna een haute-contre – van Emiliano Gonzalez Toro als haar echtgenoot Admète, en de stevige, no-nonsense bas van Edwin Crossley-Mercer als Alcide (ook bekend als Hercules), een man zonder een greintje zelfvertrouwen die zich een weg baant naar de Onderwereld, maar uiteindelijk zijn plannen voor Alceste opgeeft om een ​​happy end te verzekeren (Lodewijk XIV zag hier ongetwijfeld zijn eigen beeld).

De lichte bariton van Étienne Bazola past beter bij de windgod Éole dan bij de ondergrondse uitspraken van Pluton. Maar Douglas Williams is prachtig scherp als Alceste's ontvoerder Lycomède, en geniet, bijgestaan ​​door Rousset, van zijn komische rol als Charon; en Ambroisine Bré brengt vocale charme en list – een ontroerend pathos ook, in de scène van rouw – in de rol van Alceste's flirterige vertrouwelinge Céphise, wiens amorele, carpe diem filosofie (‘het huwelijk is de dood van de liefde’) perfect aansloot bij die van het hof van Versailles. Meer dan die van Rameau zullen Lully's zwaar gestileerde tragédies en musique waarschijnlijk een specialistische smaak blijven. Maar het is moeilijk voor te stellen dat deze muziek, vaak verrukkelijk, soms geestig, af en toe ontroerend, levendiger tot leven komt dan hier.

‘Next to Euripides or Gluck, Lully’s Alceste is a joke’, was Joseph Kerman’s withering verdict in Opera as Drama (Knopf: 1956). Lully’s enemies – and he had many – mounted a concerted attack on the opera after its 1674 Paris premiere, ridiculing its mix of tragic and comic genres. The great Racine derided librettist Quinault’s casual, pick-and-mix attitude to Euripides. But to no avail: Lully’s second tragédie en musique was an immediate success with Louis XIV and his court, and long remained a staple of the Paris Opéra. The king doubtless lapped up the Prologue, beginning as a toe-curlingly sycophantic tribute to Louis-as-military hero and ending with a divertissement that celebrates the hedonism of the Versailles court. No one could deny that the tragic force of the original is diluted and diffused by ballet, spectacle and a comic sub-plot – though even Kerman praises the scene of mourning for Alceste in Act 3. The characters’ appalling dilemmas are barely explored. But to Lully’s numerous admirers this was beside the point. What the king and his retinue expected, and got in spades, was a familiar Classical story as a pretext for sybaritic entertainment.

I wouldn’t rank Alceste as highly as Atys or – Lully’s masterpiece – Armide. The little triple-time solos that grow out of the stylised recitative tend to have a wan, predictable charm; and Lully’s harmonic imagination is more constricted than in the best of his later operas. But there is plenty to savour, whether in the many instrumental numbers, plaintive, amorous or bellicose, the delightful comic scene in Act 4 for the mercenary Charon, happy to fleece even the dead, or – the emotional heart of the opera – the poignant pompe funèbre for Alceste in Act 3, culminating in a choral chaconne that sounds distinctly Purcellian to British ears.

Until now Alceste has been decently served by the live recording from Jean-Claude Malgoire (Disques Montaigne, 4/93). But this new version, recorded in the Salle Gaveau, Paris, after performances at the Beaune Festival, eclipses it in polish, theatrical verve, casting and sound quality. Few if any conductors match Christophe Rousset’s understanding of Lullian style and rhetoric; and few could complain that he tweaks the sparse orchestration here and there when the effect is so theatrically vivid. His pacing and inflecting of the music seems unerring, not least in his graceful shaping of cadences and his sensitivity to the vein of pastoral nostalgia in the final divertissement (Malgoire and his forces sound altogether blunter here). Chorus and orchestra, so well versed in the idiom, are invariably vital, and Rousset draws compelling performances from his singers, all of whom sound at ease in the tricky-to-master art of natural French declamation. Even among the non-Francophone singers, diction throughout is a model of clarity and point.

In the title-role Judith Van Wanroij, with a touch of metal in her limpid tone, seems ideally cast, bringing a mingled intensity and delicacy of inflection to her moving laments in Acts 2 and 3. Equally good are the plangent and agile high tenor – almost an haute-contre – of Emiliano Gonzalez Toro as her husband Admète, and the sturdy, no-nonsense bass of Edwin Crossley-Mercer as Alcide (aka Hercules), a man without a scintilla of self-doubt who muscles his way into the Underworld, yet finally abandons his designs on Alceste to ensure a happy ending (Louis XIV doubtless saw his own image here).

Étienne Bazola’s light baritone is better suited to the wind god Éole than to the subterranean pronouncements of Pluton. But Douglas Williams is splendidly incisive as Alceste’s abductor Lycomède, and, abetted by Rousset, relishes his comic turn as Charon; and Ambroisine Bré brings vocal charm and guile – a touching pathos, too, in the scene of mourning – to the role of Alceste’s flirtatious confidante Céphise, whose amoral, carpe diem philosophy (‘marriage is the death of love’) chimed perfectly with that of the Versailles court. More than Rameau’s, Lully’s heavily stylised tragédies en musique are likely to remain a specialist taste. But it is hard to imagine this music, often delightful, sometimes witty, intermittently touching, coming alive more vividly than it does here.