april 2018

Four Pianos, Four Pieces

Alexander Melnikov

Alexander Melnikov vertelde lezers over zijn keuze van piano voor het Liszt-stuk in februari; voor Chopin, Schubert en Stravinsky koos hij er drie anderen met de hand uit. De resultaten zijn enorm plezierig.

Alexander Melnikovs nieuwe uitgave van Schubert, Chopin, Liszt en Stravinsky is een welsprekend getuigenis van de inzichten die mogelijk zijn door het gebruik van technologieën die de componisten zo briljant kenden en exploiteerden. Tegenwoordig hebben pianisten die verwachten serieus genomen te worden als vertolkers van muziek uit de 18e tot en met het begin van de 20e eeuw een duidelijk nadeel zonder ten minste een knikje van historische instrumenten. Van degenen wiens vertrouwdheid met vroege piano's hun uitvoeringen op moderne piano's beïnvloedt, delen er maar weinig Melnikovs scherpe onderscheidingsvermogen van de evoluerende capaciteiten van de instrumenten, en nog minder zijn uitvoerende meesterschap. Hier speelt hij Schuberts Wanderer-Fantasie uit 1823 op een piano uit c1828 35 van de Weense bouwer Alois Graff, niet te verwarren met de beroemdere Conrad Graff. Chopins Op 10 Études, gecomponeerd tussen 1829 en 1832, worden gespeeld op een Paris Érard uit 1837. Voor Liszts Don Juan, uitgegeven in 1843 en herzien in 1877, speelt Melnikov een Bösendorfer uit 1875, en voor Stravinsky’s Petrushka een Steinway uit 2014.

Dit is een volledig gerealiseerde, robuuste Wanderer-Fantasie die zingt, danst, verkondigt en vleit in een ware uitbarsting van vreugde. Het meest opvallend zijn de tempi die, afgaande op alle bewijzen in zowel Schuberts partituur als Liszts concerttranscriptie, passend en onvermijdelijk lijken. De snelle bewegingen, vlot als gazellen, lenig en meegaand zonder te worden gedreven, omringen en ondersteunen een kil Adagio alla breve, des te desolaat vanwege de context.

De Chopin Études van Melnikov zijn kenmerkend, met elke interpretatieve keuze nauwgezet geworteld in de tekst en verfrissend verstoken van zelfbewust exhibitionisme. De ijverige complexiteit van de A mineur (nr. 2) zweeft ambivalent tussen het komische en het griezelige, terwijl de C sharp mineur (nr. 4) bijna explodeert in gefrustreerde woede. Daartussen ontvouwt de mooie E majeur (nr. 3) zich met de natuurlijkheid van een zoet gesprek. De F majeur (nr. 7) en F mineur (nr. 8) Études nemen ongebreidelde vleugels op een manier die doet denken aan de jonge Backhaus. In de vaart en grootsheid van de C mineur (nr. 12) is de overwinning van de revolutie een uitgemaakte zaak.

Réminiscences de Don Juan komt, trouw aan de titel, tevoorschijn alsof het uit een droom is teruggeroepen. Melnikov behandelt Liszts uitvoerig bloemrijke cadensen als het bindweefsel waaruit verschillende scènes scherp in beeld komen. Bösendorfers behielden een rudimentaire differentiatie van registers tot in de jaren 1870. Deze kwaliteit staat centraal in de variaties van ‘Là ci darem la mano’, waar Giovanni’s verleiding van Zerlina een bijna tastbaar menselijke dimensie krijgt. Levendige karakteruitbeelding staat ook centraal in deze sprankelende Petrushka. Ik ken geen orkestrale uitvoering van het ballet die het titelpersonage met meer sympathie en pathos oproept dan Melnikov bereikt in ‘Chez Petrouchka’. Ik kan me ook geen opgenomen uitvoeringen van Liszts of Stravinsky’s toonaangevende creaties voorstellen die boeiender zijn dan deze.

Melnikovs overheersende rijkdom aan details, ongedwongen maar precieze retoriek en voortreffelijke gevoel voor kleur worden vakkundig vastgelegd door de ingenieurs. Zijn interpretaties verdienen de aandacht van professionals, zelfs als ze blijvend plezier beloven voor liefhebbers van het beste pianospel.

Alexander Melnikov’s new release of Schubert, Chopin, Liszt and Stravinsky is eloquent testimony to the insights possible through the use of technologies the composers knew and exploited so brilliantly. Nowadays, pianists expecting to be taken seriously as interpreters of music from the 18th through early 20th-centuries are at a distinct disadvantage without at least a nodding acquaintance with historical instruments. Among those whose familiarity with early pianos informs their performances on modern ones, few share Melnikov’s keen discernment of the instruments’ evolving capacities, and fewer still his executive mastery. Here he plays Schubert’s 1823 Wanderer-Fantasie on a piano from c1828 35 by the Viennese maker Alois Graff, not to be confused with the more famous Conrad Graf. Chopin’s Op 10 Études, composed between 1829 and 1832, are played on an 1837 Paris Érard. For Liszt’s Don Juan, published in 1843 and revised in 1877, Melnikov plays an 1875 Bösendorfer, and for Stravinsky’s Petrushka, a 2014 Steinway.

This is a fully realised, robust Wanderer-Fantasie that sings, dances, proclaims and cajoles in a veritable eruption of joy. Most striking are the tempos which, from all evidence in both Schubert’s score and Liszt’s concerto transcription, seem apt and inevitable. The quick movements, fleet as gazelles, lithe and pliant without being driven, surround and support a chill Adagio alla breve, all the more desolate for its context.

Melnikov’s Chopin Études are distinctively characterised, with every interpretative choice scrupulously rooted in the text and refreshingly devoid of self-conscious exhibitionism. The industrious intricacy of the A minor (No 2) hovers ambivalently between the comic and the creepy, while the C sharp minor (No 4) all but explodes in frustrated rage. Between them, the lovely E major (No 3) unfolds with the naturalness of sweet conversation. The F major (No 7) and F minor (No 8) Études take unfettered wing in a way that recalls the young Backhaus. In the sweep and grandeur of the C minor (No 12), victory of the revolution is a foregone conclusion.

True to its title, Réminiscences de Don Juan emerges as though recalled from a dream. Melnikov treats Liszt’s elaborately florid cadenzas as the connective tissue out of which various scenes come into sharp focus. Bösendorfers retained a vestigial differentiation of registers as late as the 1870s. This quality is front and centre in the ‘Là ci darem la mano’ variations, where Giovanni’s seduction of Zerlina is given almost palpably human dimension. Vivid character portrayal is also at the heart of this sparkling Petrushka. I don’t know of an orchestral performance of the ballet that evokes the title character with greater sympathy and pathos than Melnikov achieves in ‘Chez Petrouchka’. Nor can I think of recorded performances of either Liszt’s or Stravinsky’s benchmark creations more compelling than these.

Melnikov’s prevalent richness of detail, unforced but precise rhetoric and exquisite sense of colour are skilfully captured by the engineers. His interpretations warrant the attention of professionals, even as they promise enduring pleasure for lovers of the best piano-playing.