april 2018

Mahler: Symphony No. 1

Düsseldorf Symphony Orchestra o.l.v. Adám Fischer

Er is een voelbare opwinding bij criticus Edward Seckerson over deze zich ontwikkelende Mahler-serie, en terecht, de uitvoeringen worden ondersteund door een duidelijke verstandhouding tussen Fischer en zijn orkest.

Dit is een geweldig verslag van Mahlers prille symfonie – vol van de roekeloosheid en onstuimigheid van de jeugd en de wilde fantasieën die daarmee gepaard gaan. Elke keer dat de acht octaven diepe ‘stilte’ van de openingspagina klinkt, wazige vioolharmonieën die een waas van licht op de horizon van de dageraad schetsen, moet je je verbazen over de durf van deze twintiger om vast te houden aan de regels van de symfonische vorm terwijl hij met zijn neus voor theater op zoek gaat naar nieuwe dimensies.

Adám Fischer heeft ook een neus voor theater en je kunt je voorstellen hoe lang hij en zijn ingenieurs er bijvoorbeeld over deden om de afstand tussen de trompetten achter het podium in de openingspagina’s precies goed te krijgen. Hij beoordeelt het slenterende ‘wayfarer’-thema ook precies goed, zo licht en luchtig als maar kan en met die eerste frisheid. Dan is er mysterie als er schaduwen over de muziek vallen in de ontwikkeling – een gevoel van verwondering over avonturen die nog komen gaan. Maar bovenal is er in dit eerste deel opwinding. De explosie van fanfares op het hoogtepunt is een ontlading van energie en nog wat meer, maar het is de uitbundigheid van het thema van de reiziger die vrijkomt en naar huis huppelt dat meer dan een vleugje Bernstein in zich heeft.

De middelste delen zijn zo mogelijk nog rijper gekarakteriseerd dan in Bernsteins glorieuze opname van het Koninklijk Concertgebouw. ​​Het lumpen Scherzo is aards en grof, met rozige strijkers die zich in de stampende ritmes verdiepen en Mahlers gestopte hoorns die in de reprise bijzonder levendig grinniken. Het Trio is verlegen en onhandig in zijn pogingen om sierlijk te zijn en dan is het meer knietjes omhoog met Fischer die het tempo opzweept en kapitaal maakt van de joelende hoorns.

Ik had graag een iets minder mooie toon gehoord van de solo contrabas (in ieder geval is het een solo) aan het begin van het griezelige derde deel – maar de uitvoering van dat favoriete kinderliedje dat zo verlaten klinkt (de eerste van een levenslange reeks treurmarsen) bezorgt je nog steeds rillingen en Fischers overdreven tempo rubato door dit hele deel heen zit vol met de geest van het achterafstraatkoffiehuis met zijn klezmerband van goedbedoelende locals. Het is zwaar van Mahleriaanse ironie, die kenmerkende tegenstelling van pathos en bathos, met het rozige Trio – hier ingetogen en mooi – vol huiselijke welbehagen.

Als ik één bedenking heb over Fischers lezing – en hij is hierin lang niet de enige – dan betreft het zijn tempo voor het stormachtige Allegro van de finale, dat ondanks alle schok en ontzag voor mij net een haartje te kort komt – en ik bedoel echt een haartje te kort – om die laatste graad van roekeloze imperatief te bereiken. Kleine aanpassingen maken het verschil bij Mahler. Maar er is hier zoveel om van te genieten: de hartverwarmende vioolglissando naar het tweede onderwerp, geformuleerd met ongekunstelde eerlijkheid; de magische terugkeer naar het openingsmateriaal van de symfonie waar het terugkerende tweede onderwerp plotseling betekenisvoller is in de context van alles wat eraan voorafging; en de stormachtige ‘titan’ van een coda waar Mahlers nogal banale triomfantelijke thema (met staande hoorns, natuurlijk – meer ‘visueel’ theater) zo’n gung-ho zelfvertrouwen aanneemt.

Er is een buitengewone verwantschap en telepathie tussen Fischer en zijn Düsseldorfse orkest. Ze zijn misschien niet het meest glamoureuze ensemble ter wereld, maar het hart en de geest van het spel vegen alles voor zich uit. Dit ontwikkelt zich tot de meest idiomatische en opwindende cyclus van Mahler-symfonieën sinds Kubelík en Bernstein.

This is a terrific account of Mahler’s fledgling symphony – full of the rashness and impetuosity of youth and the wild imaginings that go hand in hand with it. Each time that eight-octave-deep ‘silence’ of the opening page sounds, hazy violin harmonics tracing a haze of light on the dawn horizon, you have to wonder at this twenty-something’s daring holding to the rules of symphonic form while seeking new dimensions with his nose for theatre.

Adám Fischer has a nose for theatre, too, and one can imagine how long he and his engineers spent, for instance, getting the distancing of the offstage trumpets just right in the opening pages. He judges the ambling ‘wayfarer’ theme just right, too, as light and airy as can be and with that first-time freshness. Then there is mystery as shadows fall across the music in the development – a sense of wonder at adventures to come. But most of all in this first movement there is excitability. The explosion of fanfares at the climax is a release of energy and then some but it is the exuberance of the wayfarer theme set free and romping home that has more than a touch of Bernstein about it.

The middle movements are if anything even more ripely characterised than in Bernstein’s glorious Royal Concertgebouw recording. The lumpen Scherzo is earthy and coarse, with rosiny strings digging into its stomping rhythms and Mahler’s stopped horns especially vivid sniggering in the reprise. The Trio is shy and awkward in its attempts to be graceful and then it’s more of the knees-up with Fischer whipping up the tempo and making capital of the whooping horns.

I’d like to have heard a slightly less beautiful tone from the solo double bass (at least it’s solo) at the start of the eerie third movement – but the delivery of that favourite children’s song sounding so forlorn (the first of a lifelong succession of funeral marches) still gives one chills and Fischer’s exaggerated tempo rubato throughout this movement is full of the spirit of the backstreet coffee house with its klezmer band of well-meaning locals. It’s heavy with Mahlerian irony, that distinctive juxtaposition of pathos and bathos, with the rosy Trio – hushed and beautiful here – full of homely well-being.

If I have a single reservation about Fischer’s reading – and he is far from being alone in this – it concerns his tempo for the stormy Allegro of the finale, which for all its shock and awe is for me just a hair’s breadth – and I mean a hair’s breadth – short of pace towards that last degree of reckless imperative. Tiny adjustments make all the difference in Mahler. But there is so much here to enjoy: the heart-easing violin glissando into the second subject, phrased with unaffected honesty; the magical return to the symphony’s opening material where the returning second subject is suddenly more meaningful in the context of all that has gone before; and the barnstorming ‘titan’ of a coda where Mahler’s rather trite triumphal theme (with horns standing, of course – more ‘visual’ theatre) assumes such gung-ho confidence.

There is an extraordinary kinship and telepathy between Fischer and his Düsseldorf orchestra. They may not be the most glamorous-sounding ensemble in the world but the heart and spirit of the playing sweeps all before it. This is shaping up to be the most idiomatic and exciting cycle of Mahler symphonies since Kubelík and Bernstein.